NHá»®NG Là THƯ NGƯỜI CHA GỬI CHO CON GÃI
JAWAHARLAL NEHRU
Tên sách: Letters from a father to his daughter (Những lá thÆ° ngÆ°á»i cha gá»i cho con gái)
Tác giả: Jawaharlal Nehru
Thể loại: Tâm lý â€" Giáo dục
Nhà xuất bản: Nhà xuất bản tổng hợp Tp.HCM
—–
Äánh máy (TVE): venus
Biên táºp (TVE): ttdd
Chuyển sang ebook (TVE): ttdd
Ngà y hoà n thà nh: 10/9/2007
JAWAHARLAL NEHRU (1889 â€" 1964) là nhà ái quá»'c Ấn Äá»™, Ä'ã góp công lá»›n trong Ä'ấu tranh già nh Ä'á»™c láºp cho Ấn Äá»™ và Phong trà o Hòa bình thế giá»›i. Năm 1947 ông Ä'ược bầu là m Thủ tÆ°á»›ng Ấn Äá»™ cho Ä'ến lúc qua Ä'á»i.
Ã"ng quan tâm dà nh nhiá»u thá»i gian Ä'ể giáo dục con cái. Quyển sách nà y táºp hợp 26 bức thÆ° viết cho INDIRA GANDHI â€" cô con gái yêu mÆ°á»i tuổi của ông â€" sau nà y cÅ©ng là Thủ tÆ°á»›ng Ấn Äá»™, Ä'ể mở mang tầm hiểu biết của con gái vá» má»™t sá»' vấn Ä'á» cÆ¡ bản của khoa há»c Tá»± nhiên và Xã há»™i. Äây cÅ©ng là những hiểu biết cần thiết cho má»i thiếu niên Việt
Là THƯ THỨ 1 – QUYỂN SÃCH THIÊN NHIÊN
Là THƯ THỨ 2 – LỊCH SỬ ÄẦU TIÊN VIẾT BẰNG CÃCH NÀO?
Là THƯ THỨ 3 – Sá»° TẠO LẬP TRÃI ÄẤT
Là THƯ THỨ 4 – NHá»®NG SINH VẬT ÄẦU TIÊN.
Là THƯ THỨ 5 – LOÀI VẬT XUẤT HIỆN
Là THƯ THỨ 6 – CON NGƯỜI XUẤT HIỆN
Là THƯ THỨ 7 – NHá»®NG CON NGƯỜI Cá»"
Là THƯ THỨ 8 – NHá»®NG CHỦNG TỘC KHÃC NHAU ÄÃ HÃŒNH THÀNH NHƯ THẾ NÀO?
Là THƯ THỨ 9 – CHỦNG TỘC VÀ NGÃ"N NGá»® CỦA LOÀI NGƯỜI
Là THƯ THỨ 10 – Má»I QUAN HỆ GIá»®A CÃC NGÃ"N NGá»®
Là THƯ THỨ 11 – THẾ NÀO LÀ VÄ‚N MINH?
Là THƯ THỨ 14 – NHá»®NG THAY Äá»"I ÄƯA ÄẾN BỞI NÃ"NG NGHIỆP
Là THƯ THỨ 15 – TỘC TRƯỞNG XUẤT HIỆN NHƯ THẾ NÀO?
Là THƯ THỨ 16 – TỘC TRƯỞNG PHÃT TRIỂN NHƯ THẾ NÀO?
Là THƯ THỨ 17 – TỘC TRƯỞNG TRỞ THÀNH VUA
Là THƯ THỨ 18 – NHá»®NG NỀN VÄ‚N MINH Cá»"
Là THƯ THỨ 19 – NHá»®NG ÄÃ" THỊ LỚN CỦA THẾ GIỚI Cá»"
Là THƯ THỨ 20 – AI CẬP VÀ HY LẠP
Là THƯ THỨ 21 – TRUNG QUá»C VÀ ẤN ÄỘ
Là THƯ THỨ 22 – CUỘC HÀNH TRÃŒNH ÄƯỜNG BIỂN VÀ BUÃ"N BÃN
Là THƯ THỨ 23 – NGÃ"N NGá»®, CHá»® VIẾT VÀ CHá»® Sá»
Là THƯ THỨ 24 – NHá»®NG GIAI CẤP KHÃC NHAU CỦA CON NGƯỜI
Là THƯ THỨ 25 – CÃC Ã"NG VUA â€" CÃC ÄỀN THỜ VÀ CÃC ÄẠO SĨ
Là THƯ THỨ 26 – MỘT CÃI NHÃŒN TRỞ LẠI
NHá»®NG Là THƯ NGƯỜI CHA GỬI CHO CON GÃI
JAWAHARLAL NEHRU
NgÆ°á»i dịch: Thái Văn Châu
 |
LỜI TÃC GIẢ
Những lá thÆ° nà y tôi gá»i cho ái nữ tôi Indira và o mùa hè năm 1928, khi cô bé Ä'i nghỉ hè trên núi Hy Mã Lạp SÆ¡n, Mussoories, còn tôi thì ở tại vùng Ä'á»"ng bằng phÃa dÆ°á»›i.
Thá»i gian nà y tôi có viết má»™t sá»' thÆ° và lần lượt gá»i cho cháu khi cháu má»›i lên mÆ°á»i. NhÆ°ng bằng hữu tôi cho rằng Ä'ây là những thÆ° tÃn rất bổ Ãch, Ä'á» nghị tôi in phổ biến rá»™ng rãi Ä'ến thiếu niên nhi Ä'á»"ng.
Äá»'i vá»›i tôi thì vẫn phân vân chÆ°a rõ các cháu có Æ°a thÃch những thÆ° tÃn nà y không. Tuy nhiên, tôi còn nuôi má»™t chút hy vá»ng là dần dần các cháu sẽ nghÄ© ra rằng, thế giá»›i chúng ta tá»±a nhÆ° má»™t Ä'ại gia Ä'ình thuá»™c nhiá»u dân tá»™c, và dù có sá»± dị biệt vá» tuổi tác, vá» Ä'ịa vị xã há»™i, song các cháu cÅ©ng có thể tìm thấy má»™t Ãt niá»m vui trong khi Ä'á»c những bức thÆ° nà y, vì lẽ Ä'ó tôi cÅ©ng có cảm hứng khi viết lại nó….
Jawaharlal Nehru
LỜI NGƯỜI DỊCH
Nguyên Thủ tÆ°á»›ng kiệt xuất Jawaharlal Nehru sinh ra trong má»™t gia Ä'ình có há»c thức, tại tiểu bang
Và o ngà y 15 tháng 8 năm 1947, Ấn Äá»™ già nh Ä'ược Ä'á»™c láºp, ông Ä'ược tuyển chá»n là m Thủ tÆ°á»›ng Ấn Äá»™. Ã"ng tham gia hoạt Ä'á»™ng cho hòa bình thế giá»›i và trở nên nổi tiếng khắp hoà n cầu.
Sau Ä'ó, ông Ä'ã Ä'ược bầu chá»n là m Thủ tÆ°á»›ng suá»'t Ä'á»i. Ã"ng mất và o ngà y 27 tháng 5 năm 1964.
Ã"ng có má»™t ngÆ°á»i con gái tên Indira Gandhi (vá» sau bà là Thủ tÆ°á»›ng Ấn Äá»™). Khi lên mÆ°á»i cô bé thÆ°á»ng tha phÆ°Æ¡ng. Ã"ng luôn viết thÆ° cho con, mục Ä'Ãch Ä'ể mở mang tầm hiểu biết của con gái. Äá»c qua những bức thÆ°, chúng tôi thấy phần lá»›n tác giả bà n vá» những vấn Ä'á» tuy rất xÆ°a, nhÆ°ng há»™i táºp nhiá»u những kiến thức khoa há»c, nhất là khoa há»c bá»"i dưỡng cho trẻ em. Äiển hình nhÆ°: Trái Ä'ất, mặt trăng, mặt trá»i là gì? Thế nà o là hà nh tinh, thế nà o không phải hà nh tinh? Trái Ä'ất Ä'ược hình thà nh, những cổ sinh váºt Ä'ầu tiên xuất hiện trên Ä'ịa cầu, cổ sinh váºt nà o xuất hiện trÆ°á»›c, cổ sinh váºt nà o xuất hiện sau…Äặc biệt tác giả cho biết rằng chÃnh má»—i hòn Ä'á, núi cao, các váºt hóa thạch v.v…là những trang sá» thiên nhiên vô cùng quý giá. Rá»"i loà i ngÆ°á»i xuất hiện Ä'ầu tiên nhÆ° thế nà o, quá trình phát triển và tổ chức xã há»™i loà i ngÆ°á»i từ khởi thủy cho Ä'ến thá»i văn minh ra sao. Những bức thÆ° còn bà n kỹ lưỡng vá» thá»i nguyên thủy con ngÆ°á»i chÆ°a có của riêng. Khi có nông nghiệp thì con ngÆ°á»i má»›i bắt Ä'ầu có chế Ä'á»™ sở hữu. Äá»'i vá»›i ngôn ngữ, chữ viết ! cÅ©ng có Ä'iểm chung, từ khởi Ä'ầu.
Những lá thÆ° nà y Ä'ược in trên báo, phổ biến ở Ấn Äá»™ năm 1930 và Ä'ại há»c Oxford in thà nh sách từ năm 1945 Ä'ến nay Ä'ã tái bản nhiá»u lần vì nó vẫn còn nguyên giá trị.
Tôi hy vá»ng các Ä'á»™c giả nhá» tuổi của tôi cÅ©ng sẽ rất vui thÃch vá» những lá thÆ° nà y Ä'ể trang bị cho mình thêm má»™t sá»' kiến thức bổ Ãch.
Tiến sĩ Thái Văn Chải
Là THƯ THỨ 1 – QUYỂN SÃCH THIÊN NHIÊN
Khi cha con ta sá»'ng bên nhau, con thÆ°á»ng há»i cha nhiá»u vấn Ä'á», cha Ä'ã cá»' gắng giải Ä'áp cho con. Bây giá» thì con ở Mussoorie, còn cha ở
Cha chỉ có thể kể cho con rất Ãt trong những lá thÆ° nà y. NhÆ°ng vá»›i những cái Ãt á»i Ä'ó, cha hy vá»ng sẽ giúp con vui thú và khiến cho con suy nghÄ© vá» thế giá»›i và vá» loà i ngÆ°á»i nhÆ° Ä'á»'i vá»›i anh chị em trong cùng má»™t gia Ä'ình. Khi con trưởng thà nh con sẽ Ä'á»c nhiá»u mẩu chuyện vá» Ä'ịa cầu, vá» loà i ngÆ°á»i trên mặt Ä'ất qua những quyển sách hay, con sẽ cảm thấy lý thú hÆ¡n bất cứ má»™t sá» tÃch hay tiểu thuyết nà o mà con Ä'ã Ä'á»c qua. Tất nhiên, con Ä'ã biết quả Ä'ịa cầu cổ lắm, có Ä'ến hà ng triệu năm tuổi. TrÆ°á»›c khi loà i ngÆ°á»i xuất hiện chỉ có Ä'á»™ng váºt, và trÆ°á»›c khi Ä'á»™ng váºt Ä'ã có má»™t thá»i không có sinh váºt nà o tá»"n tại trên mặt Ä'ất. NgÆ°á»i ta tháºt khó mà tưởng tượng thế giá»›i ngà y nay Ä'ầy dẫy muông thú và con ngÆ°á»i, lại Ä'ã từng trÆ¡ vÆ¡ hoang vắng nhÆ° thế. NhÆ°ng các nhà khoa há»c Ä'ã cho chúng ta biết rằng: Ä'ã có má»™t thá»i rất xa xÆ°a, nhiệt Ä'á»™ trái Ä'ất nóng Ä'ến Ä'á»—i các sinh váºt không thể nà o tá»"n tại trên mặt nó Ä'ược.
Ngà y nay, con có thể biết Ä'ược lịch sá» nhá» Ä'á»c sách, nhÆ°ng và o thá»i xa xÆ°a, khi loà i ngÆ°á»i chÆ°a xuất hiện thì là m sao viết Ä'ược lịch sá». Váºy là m thế nà o ta có thể biết Ä'ược những gì Ä'ã xảy ra? Con có thể tưởng tượng ra má»i thứ con muá»'n và sáng tác nên những chuyện thần tiên tuyệt vá»i nhất. Song nhÆ° thế sẽ không tháºt chút nà o vì nó chẳng há» căn cứ trên những Ä'iá»u ta táºn mắt thấy, táºn tai nghe. NhÆ°ng dù sách sá» không viết Ä'ược trong những ngà y xa xÆ°a ấy, song cÅ©ng may mắn là ta vẫn còn khá nhiá»u chứng tÃch Ä'ủ Ä'ể có thể thay thế vai trò của má»™t quyển sách: những tảng Ä'á, núi non, biển cả, những vì sao, sông ngòi, sa mạc, những loà i thú cổ hóa thạch… Ä'á»u có thể là những cuá»'n sách sá» thiên nhiên kể cho con nghe vá» Ä'ịa cầu nà y. Vì váºy, Ä'ể hiểu rõ những Ä'iá»u tuyệt vá»i ấy, con không nên chỉ Ä'á»c những Ä'iá»u ngÆ°á»i ta viết mà phải Ä'i thẳng và o quyển sách vÄ© Ä'ại của thiên nhiên.
Cha hy vá»ng con sẽ sá»›m há»c cách Ä'á»c sá» tÃch qua câu chuyện của từng tảng Ä'á, hòn cuá»™i. Hãy nghÄ© xem Ä'iá»u ấy sẽ tuyệt vá»i và thú vị nhÆ° thế nà o. Má»—i phiến Ä'á nhá» mà con thấy bên lá» Ä'Æ°á»ng, cạnh sÆ°á»n núi có thể là má»™t trang sá» nhá» Ä'ủ sức kể cho con nhiá»u Ä'iá»u nếu con hiểu Ä'ược ngôn ngữ của nó. Äể có thể hiểu Ä'ược bất cứ má»™t ngôn ngữ nà o, tiếng Hindi, Usdu hay tiếng Anh, con phải há»c hệ thá»'ng chữ cái của ngôn ngữ Ä'ó. Ở Ä'ây cÅ©ng váºy, trÆ°á»›c tiên con phải há»c chữ cái của thiên nhiên thì con má»›i có thể “Ä'á»c†Ä'ược lịch sá» thiên nhiên. Tháºm chà ngay bây giá» con cÅ©ng có thể hiểu chút Ãt Ä'iá»u Ä'ó. Và dụ, má»™t h tròn nhá», lấp lánh, con tình cá» thấy Ä'ược, nó có thể kể cho con Ä'ược Ä'iá»u gì không? Là m thế nà o nó trở thà nh tròn, láng, không còn góc cạnh thô ráp hay mép rìa bén nhá»n? Nếu con Ä'áºp má»™t tảng Ä'á to bể ra thà nh nhiá»u mảnh nhá», chúng sẽ sần sùi, Ä'ầy góc cạnh bén nhá»n. Nó hoà n toà n không giá»'ng viên Ä'á cuá»™i. Thế rá»"i là m sao mà nó trở thà nh tròn, láng và lấp lánh? Viên Ä'á sẽ kể cho con nghe sá»�! � tÃch của Ä'á»i mình nếu con có bá»™ óc tinh khôn và nhạy bén.
Nó sẽ kể cho con biết rằng thưở ná», Ä'ã lâu lắm rá»"i, nó vá»'n là má»™t mảnh Ä'á bể nhiá»u góc cạnh giá»'ng nhÆ° phiến Ä'á mà con vừa Ä'áºp bể ra từ tảng Ä'á to kia. Nó nằm im bên cạnh sÆ°á»n núi con nà o Ä'ó. Thế rá»"i những tráºn mÆ°a to Ä'ã Ä'Æ°a nó xuá»'ng thung lÅ©ng nhá», Ä'ẩy nó lăn dần xuá»'ng khe nÆ°á»›c ở sÆ°á»n núi, nÆ¡i Ä'ó nó lại tiếp tục bị Ä'ẩy Ä'i mãi cho Ä'ến má»™t con sông nhá». Và con sông nhá» lại mang nó tá»›i má»™t con sông lá»›n hÆ¡n. Cứ nhÆ° váºy, suá»'t thá»i gian nó lăn ở dÆ°á»›i lòng suá»'i, dÆ°á»›i Ä'áy sông, những góc cạnh của nó Ä'ã Ä'ược mà i mòn, bá» mặt lùi xùi của nó Ä'ã trở nên bóng và lấp lánh. Vì thế nó biến thà nh hòn Ä'á cuá»™i. Và …vá»›i lý do nà o Ä'ó, con sông Ä'ã bá» hòn Ä'á cuá»™i lại Ä'à ng sau Ä'ể rá»"i hôm nay con phát hiện ra nó. Nếu con sông lôi cuá»'n nó Ä'i mãi, cà ng ngà y nó cà ng nhá» hÆ¡n, Ä'ến giai Ä'oạn cuá»'i cùng nó trở thà nh hạt cát và hòa lẫn vá»›i anh em Ä'á»"ng chủng của nó tại bá» biển, tạo nên những bãi cát dà i tuyệt Ä'ẹp Ä'ể những Ä'ứa trẻ nhÆ° con Ä'ến chÆ¡i và xây dá»±ng nên những lâu Ä'à i bằng cát.
Con gái yêu của cha,
Nếu nhÆ° hòn Ä'á cuá»™i nhá» bé nhÆ° thế có thể kể cho con nghe lắm chuyện vá» bản thân nó Ä'ược thì sẽ còn bao nhiêu vấn Ä'á» nữa mà ta sẽ há»c há»i qua các tảng Ä'á, những núi non và biết bao váºt thể khác xung quanh chúng ta con nhỉ?
Là THƯ THỨ 2 – LỊCH SỬ ÄẦU TIÊN VIẾT BẰNG CÃCH NÀO?
Trong bức thÆ° cha gá»i cho con hôm qua, cha có nói rằng chúng ta nên nghiên cứu lịch sá» Ä'ầu tiên của trái Ä'ất từ cuá»'n sách thiên nhiên. Cuá»'n sách nà y chứa Ä'á»±ng má»i thứ mà con nhìn thấy chung quanh mình nhÆ° các tảng Ä'á, dãy núi, thung lÅ©ng, sông rạch, biển cả Ä'ại dÆ°Æ¡ng và các há»a diệm sÆ¡n. Cuá»'n sách nà y luôn luôn mở ra trÆ°á»›c mắt chúng ta, nhÆ°ng sá»' ngÆ°á»i biết chú ý Ä'ến nó hay tháºm chà cá»' gắng hiểu Ä'ược nó tháºt Ãt á»i biết bao! Nếu chúng ta gắng há»c Ä'á»c và hiểu nó thì sẽ có biết bao nhiêu là Ä'iá»u kỳ thú. Những sá» tÃch ta Ä'á»c Ä'ược trong những trang sách Ä'ó, có thể sẽ còn thú vị hÆ¡n bất cứ chuyện thần tiên nà o.
Qua cuá»'n sách thiên nhiên nà y, chúng ta sẽ há»c Ä'ược vá» những ngà y xa xÆ°a, cái thưở ban Ä'ầu mà ngÆ°á»i và váºt chÆ°a xuất hiện trên Ä'ịa cầu. Tiếp tục Ä'á»c, ta sẽ thấy những con thú Ä'ầu tiên xuất hiện, rá»"i dhúng sinh sôi nảy nở nhiá»u hÆ¡n. Sau Ä'ó Ä'ến lượt loà i ngÆ°á»i, gá»"m cả hai giá»›i tÃnh, xuất hiện. NhÆ°ng há» khác vá»›i những ngÆ°á»i Ä'à n ông, Ä'à n bà ngà y nay. Há» sá»'ng rất man rợ không khác gì những loà i cầm thú. Dần dần há» góp nhặt Ä'ược kinh nghiệm sá»'ng và bắt Ä'ầu biết suy nghÄ©. Năng lá»±c suy nghÄ© khiến há» hoà n toà n khác biệt vá»›i loà i cầm thú. ChÃnh năng lá»±c ấy tạo cho há» có sức mạnh hÆ¡n cả loà i cầm thú lá»›n nhất và dữ tợn nhất. Con thấy, ngà y nay má»™t ngÆ°á»i nhá» bé có thể ngá»"i trên lÆ°ng má»™t con voi lá»›n và sai khiến nó là m bất cứ Ä'iá»u gì anh ta muá»'n. Con voi thì lá»›n và mạnh hÆ¡n nhiá»u so vá»›i thằng nà i ngá»"i trên cổ nó. NhÆ°ng thằng nà i biết suy nghÄ©, và vì biết suy luáºn, nó trở thà nh chủ, còn voi thì thà nh Ä'à y tá»› của nó. Từ Ä'ó, con ngÆ°á»i trở nên thông minh và khéo léo hÆ¡n. Con ngÆ°á»i Ä'ã tá»± tìm ra nhiá»u thứ: là m thế nà o Ä'ể có lá»a, là m sao Ä'ể trá»"ng cây lÆ°Æ¡ng thá»±c ! trên Ä'ất, là m sao biết dệt vải Ä'ể may quần áo mặc, và cất nhà Ä'ể ở. Con ngÆ°á»i biết sá»'ng chung vá»›i nhau và từ Ä'ó những thà nh phá»' Ä'ầu tiên má»c lên. Còn trÆ°á»›c Ä'ó, con ngÆ°á»i thÆ°á»ng sá»'ng nhÆ° dân du mục trong các lá»u, há» tha hÆ°Æ¡ng từ nÆ¡i nà y Ä'ến nÆ¡i khác. Vì há» không biết trá»"ng những loại cây là m thức ăn trên mảnh Ä'ất của há». Há» không có lúa, gạo Ä'ể nấu (cÆ¡m) hay lúa mì Ä'ể là m bánh mì. Há» không trá»"ng Ä'ược rau cải và hầu hết các thức ăn mà con ngÆ°á»i dùng ngà y nay. Lúc ấy ngÆ°á»i ta phải sá»'ng bằng má»™t sá»' Ä'áºu rừng, trái cây và thịt thú mà há» săn Ä'ược. Dần dần các thà nh phá»' Ä'ã má»c lên, con ngÆ°á»i Ä'ã há»c Ä'ược nhiá»u loại hình nghệ thuáºt. Há» cÅ©ng phải há»c Ä'ể biết viết chữ. NhÆ°ng lúc bấy giá» không có giấy Ä'ể viết, há» phải viết trên vá» cây Bhjpatra. Cha nghÄ© cây nà y tiếng Anh gá»i là “the birch†(cây phong). Há» còn viết trên lá thá»'t ná»'t, lá cá» mà con có thể tìm thấy trong má»™t sá»' thÆ° viện. Rá»"i sau Ä'ó con ngÆ°á»i bắt Ä'ầu sản xuất Ä'ược giấy, tất nhiên giấy dá»… viết hÆ¡n. NhÆ°ng sách không thể in và ấn hà nh hà ng ngà n quyển nhÆ° ngà y nay. Má»™t quyển sách chỉ có thể vi�! �º¿t m�! �»™t lần rá»"i chép lại bằng tay má»™t cách cáºt lá»±c. Do Ä'ó, không thể có nhiá»u sách. Con không thể Ä'ến má»™t ngÆ°á»i bán sách hay má»™t sạp sách Ä'ể mua má»™t quyển sách. Con phải nhá» ai Ä'ó chép lại. Việc sao chép nà y phải mất má»™t thá»i gian dà i. NhÆ°ng chữ viết tay của loà i ngÆ°á»i thá»i kỳ Ä'ó rất Ä'ẹp, ngà y nay ta còn lÆ°u giữ má»™t sá»' sách trong các thÆ° viện. Ở Ấn Äá»™, chúng ta có những quyển sách tiếng Sanskrit, tiếng Ả Ráºp và tiếng Urdu. NgÆ°á»i chép sách thÆ°á»ng hay vẽ thêm những bông hoa bên cạnh trang sách cho Ä'ẹp.
Khi nghiên cứu vá» các thà nh phá»', các quá»'c gia cổ Ä'ại, Ä'ôi khi chúng ta bắt gặp những quyển sách rất xÆ°a, nhÆ°ng chúng không có nhiá»u lắm. Chỉ nhá» cách ghi chép của các triá»u Ä'ại xa xÆ°a là khắc trên các tảng Ä'á hay cá»™t trụ mà ta má»›i hiểu rõ lịch sá». NgÆ°á»i ta không chép sá» lên sách vì sách bằng giấy, dá»… bị mục nát và má»'i má»t ăn, không thể tá»"n tại lâu dà i. Còn Ä'á thì tá»"n tại lâu bá»n hÆ¡n nhiá»u. Có lẽ con còn nhá»› khi chúng ta xem má»™t thạch trụ hùng vÄ© của Vua A Dục tại thà nh trì ở tiểu bang
Nghiên cứu cổ sá» của nhiá»u nÆ°á»›c, chúng ta sẽ biết nhiá»u hiện váºt vÄ© Ä'ại Ä'ược dá»±ng nên ở Trung Hoa và Ai Cáºp cách Ä'ây rất lâu, trong khi Ä'ó các nÆ°á»›c Châu Âu Ä'ầy dẫy những bá»™ lạc man di. Chúng ta cÅ©ng sẽ há»c Ä'ược những ngà y vÄ© Ä'ại của Ấn Äá»™ khi Rà mà yana và Majà bhà rata (Anh hùng ca và trÆ°á»ng ca) Ä'ược sáng tác và Ấn Äá»™ Ä'ã là má»™t nÆ°á»›c già u mạnh. Ngà y nay Ä'ất nÆ°á»›c của chúng ta rất nghèo và ngÆ°á»i ngoại quá»'c cai trị chúng ta. Chúng ta không Ä'ược tá»± do ngay cả ở trong nÆ°á»›c của mình và không thể là m việc gì mà ta muá»'n. NhÆ°ng Ä'iá»u nà y không thể nhÆ° thế mãi, nếu ta cá»' gắng cá»±c Ä'á»™ ta sẽ có thể là m Ä'ất nÆ°á»›c ta Ä'ược Ä'á»™c láºp tá»± do trở lại, nhá» Ä'ó chúng ta sẽ cải thiện Ä'á»i sá»'ng cho nhiá»u ngÆ°á»i nghèo, Ä'ể há» cÅ©ng có thể sá»'ng sung sÆ°á»›ng nhÆ° dân má»™t sá»' nÆ°á»›c Châu Âu ngà y nay.
Trong những lá thÆ° sau cha sẽ kể cho con nghe tiếp sá» tÃch hấp dẫn của Ä'ịa cầu từ khi má»›i hình thà nh.
Là THƯ THỨ 3 – Sá»° TẠO LẬP TRÃI ÄẤT
Con Ä'ã biết rằng trái Ä'ất Ä'i vòng quanh mặt trá»i và mặt trăng Ä'i vòng quanh trái Ä'ất. Có lẽ con cÅ©ng Ä'ã biết có má»™t sá»' tinh thể khác giá»'ng nhÆ° trái Ä'ất Ä'i vòng quanh mặt trá»i. Trái Ä'ất và các tinh thể nà y là những hà nh tinh của mặt trá»i. Mặt trăng Ä'ược coi là vệ tinh của trái Ä'ất, bởi vì nó quay quanh trái Ä'ất. Những hà nh tinh khác cÅ©ng có vệ tinh của mình tạo nên má»™t gia Ä'ình hòa hợp gá»i là Thái DÆ°Æ¡ng hệ. Thái DÆ°Æ¡ng có nghÄ©a là thuá»™c vá» mặt trá»i, và mặt trá»i là cha Ä'ẻ của tất cả các hà nh tinh trong hệ.
Và o ban Ä'êm con Ä'ã nhìn thấy hằng hà sa sá»' các vì sao trên bầu trá»i. Con có biết không, chỉ có má»™t và i vì sao nà y là hà nh tinh, và những hà nh tinh nà y không Ä'ược gá»i là những vì sao. Con có thể phân biệt Ä'ược má»™t hà nh tinh và má»™t vì sao không? Những hà nh tinh thì rất nhá» giá»'ng nhÆ° trái Ä'ất của chúng ta so vá»›i những vì sao, nhÆ°ng chúng trông lá»›n hÆ¡n, vì rất gần chúng ta. CÅ©ng nhÆ° mặt trăng và nhÆ° má»™t Ä'ứa bé trong Ä'ại gia Ä'ình khổng lá»" của Thái DÆ°Æ¡ng hệ nhÆ°ng trông to lá»›n, vì nó nằm rất gần chúng ta. NgÆ°á»i ta phân biệt những vì sao vá»›i các hà nh tinh là nhìn xem chúng có lấp lánh hay không. Những vì sao thì lấp lánh, còn các hà nh tinh thì không. Bởi các hà nh tinh chỉ thiếu ánh sáng nháºn Ä'ược từ mặt trá»i, giá»'ng nhÆ° ánh sáng của mặt trăng mà chúng ta thÆ°á»ng trông thấy. Những vì sao tháºt sá»± thì giá»'ng nhÆ° mặt trá»i. Chúng tá»± phát ra ánh sáng vì rất nóng và phát há»a. Mặt trá»i cÅ©ng là má»™t vì sao, và v mặt trá»i gần chúng ta nên trông nhÆ° má»™t quả cầu lá»a.
Äá»'i vá»›i bản thân nhá» bé của chúng ta thì trái Ä'ất cá»±c kỳ khổng lá»". Còn Ä'á»'i vá»›i vÅ© trụ vô táºn, nó chỉ là hạt bụi li ti.
Các nhà thiên văn há»c và những nhà nghiên cứu các vì sao cho chúng ta biết rằng, cách Ä'ây lâu lắm, trái Ä'ất và tất cả các hà nh tinh thuá»™c Thái DÆ°Æ¡ng hệ là má»™t phần của mặt trá»i. Do má»™t căn nguyên nà o Ä'ó, những mảnh nhá» của mặt trá»i bị long ra và bắn ra ngoà i không trung nhÆ°ng chúng vẫn không hoà n toà n thoát khá»i ngÆ°á»i cha nóng bá»ng ấy. DÆ°á»ng nhÆ° có má»™t sợi dây vô hình ná»'i kết những mảnh nhỠấy lại vá»›i nhau và toà n bá»™ hệ thá»'ng nà y quay vòng quanh mặt trá»i. ChÃnh nhá» lá»±c hút kỳ lạ nà y mà các váºy nhá» có khuynh hÆ°á»›ng bị hút vá» các váºt thể lá»›n hÆ¡n nó nhiá»u. Và cÅ©ng chÃnh nó khiến váºt thể rÆ¡i tùy theo trá»ng lượng của chúng. Trái Ä'ất là váºt lá»›n nhất gần chúng ta và thu hút má»i thứ mà chúng ta có.
NhÆ° cha Ä'ã kể, trái Ä'ất cÅ©ng Ä'ược bắn ra từ mặt trá»i. Tất nhiên, Ä'ầu tiên trái Ä'ất rất nóng, má»™t sức nóng khiếp Ä'ảm vá»›i những lá»›p không khà bao quanh nó cÅ©ng nóng kinh há»"n nhÆ° váºy. NhÆ°ng vì trái Ä'ất quá nhá» so vá»›i mặt trá»i nên Ä'ã nguá»™i Ä'i nhanh hÆ¡n mặt trá»i nhiá»u. Mặt trá»i cÅ©ng Ä'ã chút Ãt nguá»™i Ä'i nhÆ°ng phải mất hà ng triệu năm nữa má»›i nguá»™i hẳn.
Tiếp Ä'ến, lại má»™t mảnh nhá» của trái Ä'ất cÅ©ng tách ra và trở thà nh mặt trăng. Nhiá»u ngÆ°á»i nghÄ© rằng mặt trăng Ä'ã tách ra Ä'ể lại má»™t lá»— hổng khổng lá»" mà ngà y nay là Thái Bình DÆ°Æ¡ng (giữa hai nÆ°á»›c Nháºt và Mỹ).
Äể trái Ä'ất nguá»™i, dÄ© nhiên phải mất má»™t thá»i gian dà i. Song nó chỉ nguá»™i ở bá» mặt mà thôi vì nếu con cà ng Ä'i sâu và o lòng Ä'ất, con sẽ thấy nó hãy còn rất nóng. Cha giả sá» nếu con Ä'i Ä'ến táºn tâm Ä'ịa cầu, con sẽ thấy nó nóng bá»ng nhÆ° má»™t há»a diệm sÆ¡n. Mặt trăng nhá» hÆ¡n Ä'ịa cầu rất nhiá»u dÄ© nhiên nó nguá»™i Ä'i cÅ©ng nhanh hÆ¡n…Chị Hằng lúc nà o cÅ©ng trông tháºt mát mẻ và thi vị phải không con?
Khi trái Ä'ất nguá»™i Ä'i, hÆ¡i nÆ°á»›c trong không khà Ä'ã tụ thà nh nÆ°á»›c và rÆ¡i xuá»'ng nhÆ° mÆ°a. Lúc ấy trá»i hẳn Ä'ã mÆ°a rất lá»›n và rất lâu. Tất cả nÆ°á»›c mÆ°a nà y là m Ä'ầy các chá»— trÅ©ng lá»›n trên mặt Ä'ịa cầu, và vì thế Ä'ại dÆ°Æ¡ng và biển cả Ä'ã hình thà nh.
Khi trái Ä'ất trở nên mát mẻ, biển cả cÅ©ng Ä'ã chứa Ä'ầy nÆ°á»›c, bấy giá» muôn váºt má»›i có thể sá»'ng và tá»"n tại Ä'ến ngà y nay.
Là THƯ THỨ 4 – NHá»®NG SINH VẬT ÄẦU TIÊN.
Cha Ä'ã kể cho con nghe trong lá thÆ° trÆ°á»›c rằng có má»™t thá»i gian rất dà i trái Ä'ất nóng Ä'ến Ä'á»—sinh váºt nà o có thể sá»'ng và tá»"n tại Ä'ược. Váºy khi nà o sá»± sá»'ng bắt Ä'ầu xuất hiện trên trái Ä'ất và sinh váºt gì xuất hiện Ä'ầu tiên? Má»™t câu há»i tháºt thú vị nhÆ°ng cÅ©ng tháºt khó trả lá»i. TrÆ°á»›c tiên, chúng ta hãy tìm hiểu xem “sá»± sá»'ng†là gì?
Có lẽ con sẽ nói rằng con ngÆ°á»i là những “sinh váºt sá»'ng†trên quả Ä'ất, và vì váºy tất cả má»i loà i muông thú cÅ©ng nhÆ° thế. Còn cây cá»'i, thảo má»™c, bông hoa và rau cải thì sao? Chúng cÅ©ng là sinh váºt sá»'ng Ä'ấy chứ! Chúng má»c và hút lấy nÆ°á»›c, thở lấy không khà và chết. Có lẽ con cÅ©ng nghÄ© Ä'iểm chÃnh của sá»± khác nhau giữa má»™t cái cây và má»™t con thú là : Cây thì không di Ä'á»™ng. NhÆ°ng có lẽ con còn nhá»› có lần cha chỉ cho con thấy má»™t sá»' thảo má»™c tại vÆ°á»n
Có ngÆ°á»i kể cho chúng ta nghe rằng: ngay cả Ä'á sá»i và các tảng Ä'á vẫn có má»™t Ãt sá»± sá»'ng. Chúng cÅ©ng cảm thấy Ä'au Ä'á»›n, nhÆ°ng rất khó Ä'ể phát hiện Ä'iá»u nà y. Có lẽ con còn nhá»› có lần, má»™t ngÆ°á»i Ä'à n ông Ä'ến thăm chúng ta ở
Vì thế con thấy Ä'ấy, khẳng Ä'ịnh má»™t váºt gì Ä'ó có sá»± sá»'ng hay không chẳng dá»… chút nà o. NhÆ°ng bây giá», ta hãy loại bá» những Ä'á sá»i, chỉ bà n vá» thá»±c váºt và cầm thú. Ngà y nay, mặt Ä'ất Ä'ã phủ Ä'ầy biết bao sinh váºt sá»'ng. Loà i nà o cÅ©ng váºy, không loại trừ cả con ngÆ°á»i, bao giá» cÅ©ng có con khôn ngoan, có con xuẩn ngá»'c. con có thể thấy Ä'iá»u ấy nhá» quan sát ngay xung quanh con. Có những sinh váºt Ä'áng yêu và thông minh nhÆ° loà i voi, khỉ hay kiến. Có những sinh váºt không sáng trà tà nà o, Ä'ó là các giá»'ng cá hay những sinh váºt sá»'ng dÆ°á»›i Ä'áy Ä'ại dÆ°Æ¡ng. Chúng thuá»™c những cấp Ä'á»™ rất thấp trong Ä'á»i sá»'ng sinh váºt. Và ngay ở thứ hạng thấp nhất nà y, con có thể tìm thấy loà i bá»t biển, loà i sứa và những sinh váºt ná»a Ä'á»™ng váºt ná»a thá»±c váºt.
Chúng ta phải cá»' gắng tìm xem có phải tất cả các loà i cầm thú khác nhau nà y thình lình xuất hiện cùng má»™t lúc trên Ä'ịa cầu hay lần lượt xuất hiện. Không có sách viết vá» thá»i xa xÆ°a, váºy là m sao ta tìm hiểu Ä'ược. NhÆ°ng có lẽ, chÃnh quyển sách thiên nhiên sẽ giúp ta biết Ä'ược những loà i váºt khác nhau nà y xuất hiện lúc nà o. Äó là những tảng Ä'á cổ, những xÆ°Æ¡ng hóa thạch. Nhá» nghiên cứu những tảng Ä'á và xÆ°Æ¡ng hóa thạch nà y, ngÆ°á»i ta có thể Ä'oán ra Ä'ược thá»i kỳ sinh sá»'ng của Ä'á»™. Con Ä'ã thấy Ä'ược nhiá»u váºt hóa thạch nhÆ° thế từ lá»›n Ä'ến nhá» tại thÆ° viện Kensington ở Luân Äôn.
Khi má»™t con váºt chết, thịt của nó sẽ sinh thá»'i, rá»i rã ra rất nhanh, nhÆ°ng xÆ°Æ¡ng của nó thì còn tá»"n tại rất lâu. DÄ© nhiên, những con váºt không xÆ°Æ¡ng nhÆ° sứa thì không còn lÆ°u lại gì khi chúng chết Ä'i. Nhá» nghiên cứu những bá»™ xÆ°Æ¡ng trong các tảng Ä'á tìm Ä'ược, ngÆ°á»i ta biết rằng nhiá»u chủng loại Ä'á»™ng váºt khác nhau Ä'ã sinh sá»'ng và sinh sá»'ng nhÆ° thế nà o ở những thá»i kỳ khác nhau. Äầu tiên, xuất hiện những con váºt Ä'Æ¡n giản có vá» bao ngoà i nhÆ° á»'c, tôm, cua. Những vá» á»'c Ä'ẹp mà con nhặt Ä'ược ở bãi biển Ä'á»u là lá»›p vá» cứng của những loà i á»'c, sò Ä'ã chết cách Ä'ây rất lâu. Vá» sau chúng ta thấy những loà i có cấu trúc sinh há»c phức tạp hÆ¡n nhÆ° rắn, những con thú khổng lá»" to hÆ¡n cả voi và những loà i chim, loà i cầm thú tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° những loà i váºt mà ta có ngà y nay. Sau cùng, chúng ta má»›i tìm thấy dấu vết của con ngÆ°á»i. NhÆ° thế, sá»± xuất hiện của sinh váºt dÆ°á»ng nhÆ° diá»…n tiến theo má»™t tráºt tá»± nà o Ä'ó. TrÆ°á»›c tiên là những loà i váºt giản Ä'Æ¡n nhất, sau Ä'ó là những loà i cầm thú cấp cao hÆ¡n phát triển ngà y má»™t phức tạp. C! uá»'i cùng, con ngÆ°á»i Ä'ược xem là loà i sinh váºt thông minh, cao cấp nhất.
TrÆ°á»›c tiên ta hãy bà n vá» những sinh váºt Ä'ầu tiên trên Ä'ịa cầu. Có lẽ những sinh váºt Ä'ầu tiên khi trái Ä'ất má»›i vừa nguá»™i là những váºt má»m giá»'ng nhÆ° thạch Ä'ông, không có vá» bá»c, không có xÆ°Æ¡ng và sá»'ng dÆ°á»›i Ä'ại dÆ°Æ¡ng. Chúng ta không có váºt hóa thạch còn lại nà o của chúng bởi vì chúng không có xÆ°Æ¡ng. Ngà y nay, vẫn còn nhiá»u con váºt thân má»m nhÆ° thế ở biển. Chúng có dạng tròn nhÆ°ng hình dáng của chúng luôn thay Ä'ổi vì chúng không có xÆ°Æ¡ng và không có vá» bá»c. Hình dáng của chúng Ä'ại khái nhÆ° sau:
Cá hóa thạch
Con hãy lÆ°u ý má»™t Ä'iểm ở giữa, nó Ä'ược gá»i là “cái nhân†và cÅ©ng là trái tim. Những con váºt nà y có cách phân chia tách Ä'ôi tháºt kỳ lạ. Äầu tiên, chúng tá»± thắt nhá» lại ở khoảng giữa cÆ¡ thể và quá trình nà y sẽ tiếp tục diá»…n ra cho Ä'ến khi nó tách rá»i hẳn là m hai phần. Má»—i phần nhá» vừa hình thà nh sẽ giá»'ng y nhÆ° “bà mẹ†ban Ä'ầu của nó.
Con Ä'ã thấy cái nhân hay trái tim cÅ©ng tách ra và má»—i phần nháºn lấy má»™t ná»a. Bằng cách Ä'ó, những con váºt nà y cứ tiếp tục phân chia và gia tăng sá»' lượng. Äá»i sá»'ng của chúng tháºt Ä'Æ¡n giản và khiêm tá»'n là m sao! NhÆ°ng lúc Ä'ó trên toà n trái Ä'ất không có má»™t Ä'á»™ng váºt nà o cao cấp hÆ¡n nữa.
Xuất hiện sau những sinh váºt má»m nà y là các loà i vá» cứng và sâu bá»,au nữa là loà i cá. Chúng ta Ä'ã biết nhiá»u vá» giá»'ng nà y bởi vì vá» và xÆ°Æ¡ng cứng của chúng Ä'ã Ä'ược bá» lại trên mặt bùn, cát rất lâu. Chúng dần dần Ä'ược phủ kÃn bằng bùn non và cát nhuyá»…n, vì thế chúng Ä'ược bảo quản má»™t cách cẩn tháºn. Những lá»›p cát và bùn chá»"ng chất lên nhau lâu ngà y trở nên rất cứng, sau Ä'ó biến thà nh tảng Ä'á. Những tảng Ä'á hình thà nh dÆ°á»›i Ä'áy biển là nhÆ° thế. Khi Ä'á»™ng Ä'ất hay có má»™t sá»± cá»' nà o Ä'ó, tảng Ä'á bị Ä'Æ°a từ dÆ°á»›i Ä'áy biển lên trên. Äôi khi, các con sông và những tráºn mÆ°a to cuá»'n những tảng Ä'á ấy Ä'i là m lá»™ ra những vá» á»'c Ä'ã chui dÆ°á»›i sình hà ng thế ká»·. Äiá»u nà y giúp chúng ta hiểu Ä'ược cuá»™c sá»'ng trên trái Ä'ất của chúng ta nhÆ° thế nà o trÆ°á»›c khi loà i ngÆ°á»i xuất hiện.
Chúng ra sẽ Ä'á»c xem trong lá thÆ° tá»›i những con váºt Ä'Æ¡n sÆ¡ nà y phát triển nhÆ° thế nà o Ä'ể có hình dáng nhÆ° ngà y nay.
Là THƯ THỨ 5 – LOÀI VẬT XUẤT HIỆN
Chúng ta Ä'ã thấy rằng những dấu vết Ä'ầu tiên của sá»± sá»'ng trên trái Ä'ất có lẽ là những loà i váºt Ä'Æ¡n sÆ¡ bé nhỠở biển và những thá»±c váºt sá»'ng dÆ°á»›i nÆ°á»›c. Chúng chỉ có thể sá»'ng dÆ°á»›i nÆ°á»›c vì nếu bị Ä'em lên bá», chúng sẽ bị mất nÆ°á»›c, khô héo mà chết Ä'i cÅ©ng nhÆ° những con sứa ngà y nay. Chắc hẳn con Ä'ã thấy má»™t con sứa bị mắc cạn trên bãi biển mà chết? NhÆ°ng và o thá»i kỳ Ä'ó chắc phải có nhiá»u nÆ°á»›c và Ä'ầm lầy hÆ¡n ngà y nay. Dần dần, các loà i sứa Ãt Ä'i, ngược lại, những sinh váºt có lá»›p vá» cứng bao ngoà i giúp chá»'ng mất nÆ°á»›c trong cÆ¡ thể cà ng ngà y cà ng nhiá»u hÆ¡n.
NhÆ° thế, những loà i váºt dần dần tá»± thÃch nghi hoặc tá»± hòa hợp vá»›i môi trÆ°á»ng xung quanh chúng. Con Ä'ã thấy các loà i chim muông ở trên bảo tà ng Kensington (Luân Äôn) có bá»™ lông trắng nhÆ° tuyết Ä'ó. Các thú váºt khác ở những xứ sở quanh năm Ä'óng băng cÅ©ng váºy. Chúng trở nên trắng nhÆ° tuyết cả. Còn ở các xứ nhiệt Ä'á»›i, lông các loà i cầm thú có mà u xanh hoặc các mà u sáng khác Ä'ể dá»… dà ng lẫn lá»™n vá»›i môi trÆ°á»ng sá»'ng, tá»± bảo vệ mình. Con cá»p chẳng hạn. Cá»p có lá»›p lông mà u và ng sá»c. Mà u sắc ấy giá»'ng nhÆ° ánh nắng và ng chiếu xuyên qua cây cá»'i trong rừng thẳm. Nhá» váºy, ta khó phát hiện chúa sÆ¡n lâm trong rừng già . Còn những con thú ở xứ lạnh thì Ä'ã má»c lông nhiá»u hÆ¡n và o mùa Ä'ông Ä'ể giữ ấm.
Việc loà i váºt cá»' gắng thÃch nghi vá»›i môi trÆ°á»ng chung quanh mình Ä'ể tá»"n tại là má»™t Ä'iá»u rất quan trá»ng và thú vị. Những sinh váºt biết tá»± mình biến Ä'ổi và thÃch nghi vá»›i môi trÆ°á»ng sá»'ng sẽ có cÆ¡ há»™i sá»'ng sót nhiá»u hÆ¡n. Chúng sinh sôi nảy nở nhiá»u lên trong khi những loà i khác không có khả năng Ä'ó thì không thể tăng trưởng Ä'ược. Äiá»u nà y giúp ta hiểu Ä'ược rằng chÃnh những sinh váºt Ä'Æ¡n giản Ä'ã phát triển dần thà nh sinh váºt cao cấp hÆ¡n. Quá trình tiến hóa nà y Ä'ã á»…n ra rất cháºm, rất lâu dà i nên chỉ má»™t Ä'á»i ngÆ°á»i thì không ai có thể nháºn ra Ä'ược.
Con Ä'ã biết rằng trái Ä'ất Ä'ã dần dần mát mẻ và khô ráo hÆ¡n, vì váºy Ä'ể tá»± thÃch nghi, sinh váºt cÅ©ng phải biến Ä'ổi theo và những loà i váºt má»›i xuất hiện. Ban Ä'ầu, chúng ta chỉ có những Ä'á»™ng váºt biển, Ä'Æ¡n giản, nhÆ°ng rá»"i dần dần những Ä'á»™ng váºt biển phức tạp bắt Ä'ầu xuất hiện. Khi Ä'ịa cầu khô ráo hÆ¡n, nhiá»u Ä'á»™ng váºt má»›i hình thà nh. Chúng sá»'ng cả dÆ°á»›i nÆ°á»›c lẫn trên cạn, tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° các loà i cá sấu hay ếch nhái ngà y nay. Tiếp theo là các loà i thú hoà n toà n sá»'ng trên mặt Ä'ất, và rá»"i Ä'ến các loà i chim chóc bay lượn Ä'ược trên không.
Cha có Ä'á» cáºp Ä'ến con ếch, việc nghiên cứu loà i nà y rất thú vị. Qua Ä'á»i sá»'ng của nó, ngÆ°á»i ta biết Ä'ược Ä'á»™ng váºt sá»'ng dÆ°á»›i nÆ°á»›c Ä'ã biến Ä'ổi dần nhÆ° thế nà o Ä'ể thà nh Ä'á»™ng váºt sá»'ng trên cạn. Con ếch trÆ°á»›c tiên là má»™t loà i cá, nhÆ°ng vá» sau nó trở thà nh má»™t loà i Ä'á»™ng váºt sá»'ng Ä'ược trên bá» và thở bằng những lá phổi nhÆ° má»i loà i sá»'ng trên bá» khác.
Trong sá»' những loà i váºt sá»'ng trên Ä'ất liá»n Ä'ầu tiên cha có thể kể ra Ä'ây là những loà i bò sát nhÆ° rắn, thằn lằn, cá sấu, nhÆ°ng nó tháºt khổng lá»". Má»™t con thằn lằn có thể dà i tá»›i 30 mét. Khiếp Ä'ảm chÆ°a? Con Ä'ã thấy những hóa thạch các loà i nà y ở viện bảo tà ng Luân Äôn rá»"i Ä'ấy.
Sau Ä'ó, những con thú giá»'ng nhÆ° ngà y nay xuất hiện. Chúng Ä'ược gá»i là Ä'á»™ng váºt có vú vì chúng có khả năng cho con bú. Thoạt Ä'ầu chúng cÅ©ng lá»›n hÆ¡n các giá»'ng thú ngà y nay. Loà i Ä'á»™ng váºt có vú giá»'ng ngÆ°á»i nhất là khỉ hay loà i vượn ngÆ°á»i (ape). Vì váºy, con ngÆ°á»i cứ cho rằng há» có nguá»"n gá»'c từ loà i vượn không Ä'uôi. Äiá»u nà y có nghÄ©a là má»™t con váºt dần dần có thể thÃch nghi vá»›i môi trÆ°á»ng xung quanh và trở nên hoà n thiện hÆ¡n. Con ngÆ°á»i thoạt tiên cÅ©ng chỉ là loà i vượn tiến hóa hÆ¡n mà thôi.
DÄ© nhiên, con ngÆ°á»i Ä'ã tá»± hoà n thiện mình hay chÃnh thiên nhiên Ä'ã giúp anh ta tiến lên trong quá trình tiến hóa không ngừng ấy. HÆ¡n thế nữa, ngà y nay con ngÆ°á»i cho rằng không có gì có thể cản bÆ°á»›c chân anh ta. Há» cứ tưởng rằng mình hoà n toà n khác xa vá»›i loà i váºt. NhÆ°ng tá»'t hÆ¡n nên nhá»› rằng chúng ta tháºt sá»± là anh em há» hà ng xa của nhà khỉ.
Khủng long & Voi mammouth
Là THƯ THỨ 6 – CON NGƯỜI XUẤT HIỆN
Trong lá thÆ° trÆ°á»›c, chúng ta Ä'ã thấy sá»± sá»'ng xuất hiện trên trái Ä'ất dÆ°á»›i hình thức Ä'Æ¡n sÆ¡ nhÆ° thế nà o và phải trải qua hà ng triệu năm tiến hóa má»›i trở thà nh những gì ta có ngà y hôm nay.
Chúng ta cÅ©ng chú ý má»™t quy luáºt quan trá»ng và rất thú vị trong sá»± tiến hóa của sá»± sá»'ng là loà i váºt luôn luôn cá»' gắng tá»± thÃch nghi vá»›i môi trÆ°á»ng xung quanh mình. Äể thá»±c hiện Ä'ược Ä'iá»u Ä'ó, chúng phát triển Ä'ược nhiá»u phẩm chất má»›i Ä'ể trở thà nh loà i váºt cấp cao và phức tạp hÆ¡n. Chúng ta có thể thấy sá»± thay Ä'ổi hay tiến hóa nà y ở nhiá»u mặt. Thà dụ: TrÆ°á»›c tiên có những loà i không há» có hệ xÆ°Æ¡ng và vì không thể sá»'ng lâu nên chúng tá»± phát triển khung xÆ°Æ¡ng. Loại xÆ°Æ¡ng Ä'ầu tiên Ä'ược hình thà nh là xÆ°Æ¡ng sá»'ng. Vì thế ta phân loại Ä'á»™ng váºt thà nh hai loại: loà i có xÆ°Æ¡ng sá»'ng và loà i không xÆ°Æ¡ng sá»'ng. Con ngÆ°á»i và những con váºt con thấy quanh mình thuá»™c loà i Ä'ầu.
Rá»"i con lại phát hiện ra những loà i váºt Ä'Æ¡n sÆ¡ chẳng hạn nhÆ° cá. Cá mẹ Ä'ẻ má»—i lần hà ng ngà n trứng nhÆ°ng nó không há» chăm lo, bảo vệ cho Ä'à n con. Nó chỉ việc Ä'ẻ trứng rá»"i bá» Ä'i, không há» quay trở lại. Vì không Ä'ược mẹ chăm lo nên hầu hết những trứng cá nà y Ä'ã chết, chỉ có má»™t sá»' sá»'ng và phát triển thà nh cá con. NhÆ° váºy, tháºt là má»™t sá»± lãng phà ghê gá»›m phải không con? Nếu chúng ta tiến tá»›i nghiên cứu những con váºt cao cấp hÆ¡n, chúng ta sẽ thấy rằng trứng hay con của chúng Ãt hÆ¡n nhÆ°ng chúng lại biết săn sóc con mình kỹ hÆ¡n.
Gà mái cÅ©ng Ä'ẻ trứng, nhÆ°ng nó biết ấp trứng thà nh con. Khi trứng nở, gà mẹ luôn nuôi nấng và bảo vệ con cho Ä'ến khi Ä'à n con lá»›n khôn má»›i thôi.
Có má»™t sá»± thay Ä'ổi lá»›n lao trong nhóm những loà i váºt cao cấp â€" loà i Ä'á»™ng váºt có vú â€" mà cha Ä'ã Ä'á» cáºp Ãt nhiá»u trong lá thÆ° cuá»'i. Những loà i thú nà y không há» Ä'ẻ trứng, con mẹ nuôi dưỡng con bên trong cÆ¡ thể mình và sinh ra má»™t hoặc nhiá»u sinh váºt Ä'ã phát triển, Ä'ầy Ä'ủ nhÆ° con chó, con mèo, con thá»â€¦Sau Ä'ó, nó cho con bú và chăm nom âu yếm con. Mặc dù váºy, vẫn có sá»± hao há»›t lá»›n. Má»™t con thá» mẹ Ä'ẻ ra rất nhiá»u thá» con, song phần nhiá»u thá» con bị chết. Còn Ä'á»'i vá»›i loà i váºt báºc cao hÆ¡n nhÆ° voi chẳng hạn, má»—i lần chúng chỉ sinh má»™t con và chúng Ä'ã săn sóc con kỹ lưỡng hÆ¡n nhiá»u.
NhÆ° váºy, con thấy rằng khi loà i váºt phát triển, chúng không Ä'ẻ trứng mà Ä'ẻ con. Những con thú báºc cao hÆ¡n thÆ°á»ng chỉ sinh má»™t con mà thôi. Chúng thÆ°Æ¡ng yêu con mình hÆ¡n những loà i khác. Con ngÆ°á»i là sinh váºt cao cấp nhất nên con thấy rằng cha mẹ thÆ°Æ¡ng yêu và săn sóc bầy con rất chu Ä'áo.
Theo lá»'i nà y thì loà i ngÆ°á»i trÆ°á»›c tiên hẳn phát triển từ những con thú cấp thấp hÆ¡n mà lên. Rất có thể con ngÆ°á»i thưở sÆ¡ khai khó mà giá»'ng con ngÆ°á»i hiện Ä'ại chúng ta ngà y nay, há» sá»'ng giá»'ng nhÆ° loà i khỉ nhiá»u hÆ¡n. Con còn nhá»› chuyện chúng ta Ä'i thăm má»™t giáo sÆ° ở Heideberg â€" Äức không? Ã"ng ấy chỉ cho cha con ta xem má»™t viện bảo tà ng nhá» Ä'ầy những váºt hóa thạch và má»™t cái Ä'ầu lâu cổ mà ông cất giữ cẩn tháºn trong tủ sắt.Cái Ä'ầu lâu Ä'ược cho là thuá»™c má»™t trong sá»' những giá»'ng ngÆ°á»i cổ nhất hà nh tinh. Ngà y nay chúng ta gá»i giá»'ng ngÆ°á»i nà y là Heideberg bởi Ä'Æ¡n giản là nó Ä'ã Ä'ược chôn gần Heideberg ngà y nay.
Và o những ngà y xa xÆ°a ấy, khi những con ngÆ°á»i Ä'ầu tiên còn Ä'i lang thang khắp nÆ¡i, thá»i tiết thÆ°á»ng rất lạnh lẽo. Thá»i ấy Ä'ược gá»i là “Ká»· Băng hà †vì băng hà hiện diện rất nhiá»u nÆ¡i, băng giá Ä'ã trà n xuá»'ng cả Anh Quá»'c và nÆ°á»›c Äức ngà y nay. Do Ä'ó, con ngÆ°á»i Ä'ã sá»'ng rất khổ cá»±c. DÄ© nhiên há» chá»n những nÆ¡i không có băng hà Ä'ể sinh sá»'ng. Các nhà khoa há»c cho chúng ta biết rằng và o thá»i kỳ Ä'ó, Äịa Trung Hải không phải là biển cả mà chỉ là má»™t, hai cái há»". Há»"ng Hải cÅ©ng chẳng có mà tất cả Ä'á»u là lục Ä'ịa. Có lẽ phần lá»›n Ấn Äá»™ là Ä'ảo và biển khÆ¡i hiện diện ở Punjad và má»™t phần thuá»™c khu vá»±c của chúng ta. Hãy tưởng tượng toà n bá»™ miá»n
Con ngÆ°á»i thuở sÆ¡ khai luôn luôn bị các loà i thú dữ bao vây, Ä'e dá»a. Há» luôn phải sá»'ng trong ná»—i lo sợ hãi hùng. NhÆ°ng ngà y nay con ngÆ°á»i là chủ thế giá»›i, con ngÆ°á»i khiến những loà i thú là m bất cứ Ä'iá»u gì há» muá»'n. Con ngÆ°á»i Ä'ã thuần hóa má»™t sá»' loà i thú nhÆ° ngá»±a, bò, voi, chó, mèo và nhiá»u con váºt khác. Má»™t sá»', ngÆ°á»i ta ăn thịt, còn má»™t sá»' nhÆ° sÆ° tá» và cá»p, ngÆ°á»i ta chỉ bắn tiêu khiển cho vui. NhÆ°ng và o thá»i Ä'ó, con ngÆ°á»i chÆ°a là những ông chủ quyá»n uy nhÆ° bây giá» vì bản thân há» cÅ©ng vẫn là má»™t loà i Ä'á»™ng váºt bị loà i khác săn lùng giết hại. Há» luôn luôn phải tránh né, chạy trá»'n những con thú khổng lá»". Rá»"i dần dần con ngÆ°á»i tiến hóa cho Ä'ến khi há» trở nên hùng mạnh hÆ¡n bất cứ các loà i thú nà o. Là m sao có Ä'ược sá»± vượt bá»±c ấy? DÄ© nhiên không phải do sức mạnh của cÆ¡ thể mà chÃnh là sức mạnh của trà tuệ.
Thá»±c tế, trà thông minh Ä'ã phân biệt rạch ròi con ngÆ°á»i vá»›i loà i váºt. Không có sá»± khác biệt giữa má»™t con ngÆ°á»i không có lấy má»™t chút trà khôn nà o và má»™t con váºt hạ Ä'ẳng…
Sá»± khám phá lá»›n lao Ä'ầu tiên của con ngÆ°á»i là lá»a. Ngà y nay ngÆ°á»i ta thắp sáng má»™t ngá»n Ä'èn bằng diêm quẹt. NhÆ°ng diêm quẹt hoà n toà n là má»™t Ä'á»" váºt má»›i Ä'ây. Ngà y xÆ°a ngÆ°á»i ta tạo ra lá»a bằng cách cá» hai miếng Ä'á vá»›i nhau cho Ä'ến khi lá»a báºt ra, và tia lá»a nà y Ä'ược châm và o má»™t nắm rÆ¡m khô hay những váºt khô dá»… bắt lá»a khác. Äôi khi lá»a tá»± phát ra từ những khu rừng, có lẽ do các miếng Ä'á lá»a cá» và o nhau hoặc do cái gì Ä'ó khác. Loà i thú váºt không có Ä'ủ thông minh Ä'ể há»c bất cứ Ä'iá»u gì tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° váºy. NhÆ°ng con ngÆ°á»i thì ngược lại. Há» hiểu ngay lợi Ãch của ngá»n lá»a. Nó giúp hỠấm áp và o mùa Ä'ông và xua Ä'uổi những loà i thú lá»›n kẻ thù của há». Vì thế, khi bất cứ má»™t ngá»n lá»a nà o Ä'ược nhóm lên, má»i ngÆ°á»i Ä'á»u cá»' gắng duy trì ngá»n lá»a bằng cách ném lá khô và o nó. Từ Ä'ó, con ngÆ°á»i tiếp tục tiến lên con Ä'Æ°á»ng thá»'ng trị toà n bá»™ thế giá»›i quanh há».
Búa rìu bằng Ä'á
Là THƯ THỨ 7 – NHá»®NG CON NGƯỜI Cá»"
NhÆ° váºy con Ä'ã hiểu sá»± khác nhau chÃnh giữa con ngÆ°á»i và loà i váºt là sá»± thông minh. Trà thông minh giúp con ngÆ°á»i mạnh mẽ hÆ¡n cả những loà i thú khổng lá»". Nếu không nhÆ° váºy thì con ngÆ°á»i sẽ bị chúng tà n sát. Khi trà thông minh con ngÆ°á»i phát triển thì năng lá»±c cÅ©ng phát triển theo. Con ngÆ°á»i Ä'ầu tiên không có vÅ© khà Ä'ặc biệt, há» chỉ có thể ném Ä'á và o kẻ thù. Dần rá»"i há» bắt Ä'ầu biết là m ra những vÅ© khà bằng Ä'á khá sắc bén nhÆ° rìu, lao và cả những cây kim bằng Ä'á. Chúng ta Ä'ã xem nhiá»u loại vÅ© khà nà y ở Viện Bảo Tà ng Nam Kensington và Viện Bảo Tà ng Geneva.
Thá»i Ä'ại băng hà mà cha Ä'á» cáºp trong lá thÆ° trÆ°á»›c dần dần chấm dứt, băng hà biến mất khá»i Trung Âu và Châu Ã. Khi thá»i tiết Ä'ã trở nên ấm áp hÆ¡n, con ngÆ°á»i Ä'i rải ra khắp nÆ¡i. Ngà y xÆ°a không có nhà cá»a hay biệt thá»± nhÆ° bây giá». Con ngÆ°á»i sá»'ng trong những thạch Ä'á»™ng. CÅ©ng chẳng có canh nông, nghÄ©a là há» chÆ°a há» là m việc ngoà i Ä'á»"ng áng. Há» chỉ ăn trái cây, Ä'áºu và thú rừng giết Ä'ược. Vì không trá»"ng trá»t nên không có bánh mì hay cÆ¡m. Hoà n toà n không có ná»"i niêu, xoong, chảo. Há» chỉ nÆ°á»›ng thịt trên Ä'á»'ng lá»a sưởi ấm mà há» có.
NhÆ°ng do má»™t Ä'iá»u rất kỳ lạ là những ngÆ°á»i hoang sÆ¡ nà y Ä'ã biết cách vẽ. ÄÆ°Æ¡ng nhiên, há» không có giấy, viết, bút chì hay cây cá», há» chỉ có cây kim bằng Ä'á hay những dụng cụ nhá»n Ä'ầu. Vá»›i những dụng cụ nà y, há» gạch hoặc vẽ những con thú trên các bức tÆ°á»ng của thạch Ä'á»™ng. Má»™t và i bức vẽ nhìn khá Ä'ẹp, nhÆ°ng hầu hết những bức há»a ấy là trắc Ä'á»". Con biết Ä'ấy, kiểu vẽ trắc Ä'á»" rất dá»…, trẻ con thÆ°á»ng vẽ theo cách nà y. Vì trong thạch Ä'á»™ng tá»'i tăm nên có lẽ há» phải dùng những loại Ä'èn Ä'Æ¡n sÆ¡.
Những ngÆ°á»i mà cha mô tả Ä'ó là ngÆ°á»i thuá»™c thá»i Ä'ại Ä'á»" Ä'á cổ. Sở dÄ© gá»i nhÆ° váºy là vì tất cả các dụng cụ hoà n toà n bằng Ä'á. Và o thá»i nà y, há» không biết cách dùng kim khÃ. Ngà y nay, hầu hết các Ä'á»" váºt mà con dùng Ä'á»u là m bằng kim khÃ, Ä'ặc biệt bằng sắt. NhÆ°ng sắt hoặc Ä'á»"ng lúc bấy giá» không Ä'ược biết Ä'ến và vì thế ngÆ°á»i ta phải dùng Ä'á tuy rằng chúng khó chế tạo và sá» dụng.
TrÆ°á»›c khi thá»i Ä'ại Ä'á»" Ä'á chấm dứt, khà háºu của thế giá»›i Ä'ã trở nên ấm áp hÆ¡n nhiá»u. Băng hà lùi dần tá»›i Bắc cá»±c, còn tại Tru à và Châu Âu thì những khu rừng to lá»›n bắt Ä'ầu má»c lên. Trong những khu rừng ấy, ngÆ°á»i ta tìm thấy má»™t giá»'ng ngÆ°á»i má»›i tá»›i sinh sá»'ng. Những ngÆ°á»i nà y khéo léo hÆ¡n vá» má»i phÆ°Æ¡ng diện so vá»›i ngÆ°á»i thá»i Ä'ại Ä'á»" Ä'á cổ mà cha vừa kể. NhÆ°ng há» vẫn là m ra dụng cụ bằng Ä'á. Há» Ä'ược gá»i là ngÆ°á»i của thá»i Ä'ại Ä'á»" Ä'á má»›i. NgÆ°á»i thá»i Ä'ại Ä'á»" Ä'á má»›i Ä'ã khám phá ra nông nghiệp. Há» bắt Ä'ầu trá»"ng trá»t ở những cánh Ä'á»"ng và tăng gia sản xuất thá»±c phẩm. Äây là sá»± kiện lá»›n lao. Bây giá» há» Ä'ã có thức ăn dá»… dà ng hÆ¡n. Há» có nhiá»u thì giá» nhà n rá»—i, nhiá»u thì giá» nghỉ ngÆ¡i và suy tưởng hÆ¡n. Nhá» Ä'ó, há» có nhiá»u thá»i gian Ä'ể khám phá ra những Ä'á»" váºt và phÆ°Æ¡ng pháp má»›i. Há» mau tiến bá»™ hÆ¡n. Há» bắt Ä'ầu sản xuất những lá» bằng Ä'ất. Vá»›i phÆ°Æ¡ng tiện nà y, há» bắt Ä'ầu nấu thức ăn. Những dụng cụ bằng Ä'á Ä'ã tá»'t hÆ¡n nhiá»u và Ä'ánh bóng rất Ä'ẹp. Há» Ä'ã biết cách nuôi dạy loà i ! váºt nhÆ° bò, chó, cừu, dê. Há» cÅ©ng biết dệt vải.
Há» sá»'ng trong nhà chòi. Chòi thÆ°á»ng Ä'ược cất giữa há»", vì ở Ä'ó loà i thú dữ hay những ngÆ°á»i khác không thể tấn công há» dá»… dà ng Ä'ược. Vì váºy, há» Ä'ược gá»i là dân cÆ° vùng há»".
Con sẽ ngạc nhiên không hiểu sao chúng ta biết nhiá»u nhÆ° thế vá» chủng ngÆ°á»i nà y. DÄ© nhiên há» không biết viết sách. NhÆ°ng nhÆ° cha Ä'ã báo con rá»"i là quyển sách mà nhá» Ä'ó chúng ta biết Ä'ược câu chuyện của những ngÆ°á»i nà y là quyển sách lá»›n của thiên nhiên. Quyển sách vÄ© Ä'ại nà y không dá»… Ä'á»c chút nà o. Nó Ä'òi há»i má»™t sá»± kiên nhẫn lá»›n lao. Nhiá»u ngÆ°á»i Ä'ã dùng cả cuá»™c Ä'á»i mình Ä'ể cá»' gắng “Ä'á»câ€, hiểu cuá»'n sách nà y. Há» Ä'ã sÆ°u tầm má»™t sá»' lá»›n các váºt hóa thạch và những di tÃch của thá»i xÆ°a. Ngà y nay, những váºt hóa thạch nà y Ä'ược lÆ°u giữ trong những Viện Bảo Tà ng lá»›n.
Cha còn nhá»› có má»™t kiểu nhà trên mặt há»" trÆ°ng bà y tại Viện Bảo Tà ng Geneva. TrÆ°á»›c tiên ngÆ°á»i ta chôn sâu những cá»™t gá»— xuá»'ng Ä'áy há»" rá»"i má»›i dá»±ng lên trên Ä'ó những cái sà n nhà gá»—. Căn chòi Ä'ược cất lên trên các sà n gá»— nà y. Toà n bá»™ ngôi nhà má»›i ná»'i vá»›i Ä'ất liá»n bằng má»™t cây cầu nhá».
Những ngÆ°á»i thá»i Ä'ại Ä'á»" Ä'á má»›i nà y Ä'ã biết tá»± mặc quần áo bằng da thú hoặc vải gai thô. Gai là má»™t loại cây có thá»› sợi tá»'t Ä'ược dùng Ä'ể là m vải. Vải lanh ngà y nay cÅ©ng Ä'ược dệt bằng sợi gai. NhÆ°ng và o những ngà y xa xÆ°a Ä'ó, vải gai ắt phải thô ráp lắm.
Con ngÆ°á»i ngà y cà ng tiến bá»™, há» bắt Ä'ầu là m ra dụng cụ bằng Ä'á»"ng và Ä'á»"ng thiếc. Äây là má»™t hợp kim khá cứng. Há» cÅ©ng dùng và ng Ä'ể là m Ä'á»" trang sức.
Những ngÆ°á»i nà y có lẽ sá»'ng cách Ä'ây khoảng 10.000 năm. Tất nhiên chúng ta không thể biết thá»i Ä'iểm tháºt chÃnh xác. Phần lá»›n Ä'á»u là phá»ng Ä'oán. Con nên lÆ°u ý là bao nhiêu vấn Ä'á» mà chúng ta Ä'ã bà n là quá trình tiến hóa diá»…n ra rất cháºm â€" hà ng triệu năm â€" nhÆ°ng không há» gián Ä'oạn thay Ä'ổi Ä'á»™t ngá»™t. Trong hà ng triệu năm ấy, nhiá»u chủng tá»™c Ä'ã phát triển, tiến hóa theo lá»'i riêng của mình. NhÆ° con biết Ä'ấy, trên trái Ä'ất, khà háºu má»—i nÆ¡i má»™t khác nhau, con ngÆ°á»i phải tá»± mình thÃch nghi và thay Ä'ổi nhiá»u lắm. NhÆ°ng chúng ta sẽ nói vấn Ä'á» nà y sau.
Má»™t Ä'iá»u nữa cha muá»'n kể con nghe hôm nay là và o khoảng cuá»'i thá»i Ä'á»" Ä'á má»›i má»™t thảm há»a lá»›n Ä'ã xảy ra cho con ngÆ°á»i. Chắc con chÆ°a quên là và o thá»i xa xÆ°a Ä'ó, Äại Trung Hải không phải là biển cả bao la. Ở Ä'ây chỉ là má»™t và i cái há»" nÆ°á»›c và dân cÆ° vùng há»" Ä'ã sinh sá»'ng ở Ä'ây. Äá»™t nhiên vùng Ä'ất gần
Có lẽ con Ä'ã nghe và Ä'ã Ä'á»c vá» tráºn lụt vÄ© Ä'ại nà y. Thánh Kinh CÆ¡ Äá»'c có nói vá» nó và má»™t sá»' sách tiếng Phạn của chúng ta cÅ©ng có nhắc Ä'ến. Tráºn Ä'ại há»"ng thủy ghê rợn nà y chắc hẳn chỉ tha cho má»™t sá»' Ãt ngÆ°á»i sá»'ng sót . Há» bèn kể lại cho con cháu mình nghe và cứ thế câu chuyện thÆ°Æ¡ng tâm Ä'ó truyá»n từ Ä'á»i nà y sang Ä'á»i khác.
Nhà xây trên há»"
Là THƯ THỨ 8 – NHá»®NG CHỦNG TỘC KHÃC NHAU ÄÃ HÃŒNH THÀNH NHƯ THẾ NÀO?
Chúng ta Ä'ã biết những ngÆ°á»i thá»i kỳ Ä'á»" Ä'á má»›i ngÆ°á»i ta Ä'ã sá»'ng chủ yếu trên mặt há»". Há» Ä'ạt Ä'ược sá»± tiến bá»™ lá»›n lao vá» nhiá»u phÆ°Æ¡ng diện. Há» khám phá ra nông nghiệp, biết cách nấu ăn và thuần dưỡng thú váºt. Tất cả những Ä'iá»u Ä'ó Ä'ã xảy ra cách Ä'ây nhiá»u ngà n năm nên ta không biết nhiá»u vá» há». NhÆ°ng có lẽ tất cả các chủng tá»™c có trên thế giá»›i ngà y nay là dòng dõi của những ngÆ°á»i thá»i Ä'ại Ä'á»" Ä'á má»›i nà y. NhÆ° con biết Ä'ấy, ngà y nay con ngÆ°á»i gá»"m Ä'ủ mà u da: trắng, và ng, nâu, Ä'en. NhÆ°ng tháºt ra không thể phân chia rạch ròi các tá»™c ngÆ°á»i ra là m bá»'n loại nhÆ° váºy. Vì há» Ä'ã phá»'i giá»'ng lẫn lá»™n nên tháºt là khó khẳng Ä'ịnh rằng há» thuá»™c giá»'ng ngÆ°á»i thuần chủng nà o. Các nhà khoa há»c có thể Ä'o Ä'ạc kÃch thÆ°á»›c xÆ°Æ¡ng sá» Ä'ể xác Ä'ịnh các chủng ngÆ°á»i khác nhau nà y. Tuy váºy, vẫn còn nhiá»u cách khác giúp ta tìm ra gá»'c gác con ngÆ°á»i cổ Ä'ại.
Là m thế nà o Ä'ể những chủng tá»™c khác nhau tá»"n tại Ä'ược? Nếu tất cả Ä'á»u có chung cá»™i nguá»"n sao bây giá» lại khác nhau nhiá»u Ä'ến thế? Con biết rằng má»™t ngÆ°á»i Äức khác hẳn má»™t ngÆ°á»i da Ä'en. NgÆ°á»i Äức có nÆ°á»›c da trắng còn ngÆ°á»i kia thì Ä'en mun. Tóc ngÆ°á»i Äức có mà u sáng và dà i trong khi tc ngÆ°á»i da Ä'en thì Ä'en, ngắn và xoăn tÃt. NgÆ°á»i Tà u lại khác vá»›i hai giá»'ng ngÆ°á»i trên. Giải thÃch tÆ°á»ng táºn những khác biệt nà y hình thà nh nhÆ° thế nà o chẳng phải dá»…. Chúng ta có thể biết má»™t sá»' nguyên nhân. TrÆ°á»›c kia cha có nói vá»›i con rằng loà i thú phải tá»± mình thay Ä'ổi Ä'ể dần thÃch nghi vá»›i môi trÆ°á»ng chung quanh. Có lẽ ngÆ°á»i Äức và ngÆ°á»i da Ä'en xuất thân từ những giá»'ng ngÆ°á»i khác nhau. NhÆ°ng hẳn là và o má»™t khoảng thá»i gian xa xÆ°a nà o Ä'ó há» có cùng má»™t tổ tiên. Những dị biệt trên xảy ra chỉ vì há» phải tá»± thay Ä'ổi cho thÃch nghi vá»›i môi trÆ°á»ng sá»'ng.
Vì váºy, má»™t ngÆ°á»i sá»'ng ở vùng băng giá sẽ phải phát triển khả năng Ä'ể chịu Ä'á»±ng vá»›i sức lạnh. NgÆ°á»i Eskimo của miá»n băng tuyết Bắc cá»±c có thể chịu Ä'á»±ng má»™t sức lạnh khủng khiếp nhÆ°ng há» có thể chết nếu bị Ä'em Ä'ến những xứ sở ấm áp của chúng ta. Và vì sá»'ng cách biệt vá»›i thế giá»›i bên ngoà i, trong những Ä'iá»u kiện khắc nghiệt nhÆ° thế nên há» không có Ä'iá»u kiện há»c há»i hiểu biết nhÆ° những dân tá»™c khác trên thế giá»›i. TÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° váºy, ngÆ°á»i ở Phi Châu thÆ°á»ng sá»'ng gần xÃch Ä'ạo cÅ©ng phát triển khả năng chịu Ä'á»±ng Ä'ược khà háºu nóng khủng khiếp ở những nÆ¡i Ä'ó. Sức nóng quá Ä'á»—i ấy Ä'ã là m nÆ°á»›c da há» sáºm lại. Chắc con cÅ©ng biết rằng nếu con ở quá lâu dÆ°á»›i ánh mặt trá»i tại bãi biển hay Ä'âu Ä'ó, con cÅ©ng sẽ bị rám nắng, da sẽ nâu hÆ¡n. Sau má»™t tuần tắm nắng, da con sẽ Ä'en hẳn. Váºy thì, má»™t ngÆ°á»i luôn phải sá»'ng dÆ°á»›i mặt trá»i chói chang nhÆ° ngÆ°á»i Phi châu thì há» sẽ Ä'en Ä'i Ä'ến mức nà o. Và nếu suá»'t hà ng trăm năm, con ngÆ°á»i sá»'ng ở những xứ quá nóng nhÆ° váºy thì các thế hệ sau Ä'ó sẽ phải ngà y má»™t ! Ä'en hÆ¡n cho Ä'ến khi da há» trở nên Ä'en sẫm. Con Ä'ã thấy ngÆ°á»i nông dân Ấn Äá»™ là m việc ở ngoà i Ä'á»"ng dÆ°á»›i ánh nắng giữa trÆ°a. Há» nghèo Ä'ến mức không có Ä'ủ quần áo Ä'ể mặc. Toà n thân há» phải phÆ¡i trần ngoà i nắng. Suá»'t cuá»™c Ä'á»i há» phải sá»'ng nhÆ° váºy. Vì thế chắc chắn da há» sẽ phải Ä'en sẫm Ä'i.
Váºy Ä'ó, con thấy rằng nÆ°á»›c da của con ngÆ°á»i là kết quả của khà háºu nÆ¡i há» sá»'ng. DÄ© nhiên, cÅ©ng có má»™t sá»' ngÆ°á»i ở xứ nóng nhÆ°ng khá giả, há» không phải là m việc gì ở ngoà i trá»i mà chỉ sá»'ng trong những biệt thá»± sang trá»ng, tránh Ä'ược cái nóng gay gắt, bảo vệ săn sóc cho là n da mình. Gia Ä'ình há» sá»'ng nhà n hạ suá»'t nhiá»u thế hệ nhÆ° thế nên không bị ảnh hưởng bởi khà háºu là mấy. NhÆ°ng má»™t ngÆ°á»i không tá»± mình là m việc và sá»'ng nhá» và o sức lao Ä'á»™ng của ngÆ°á»i khác thì dù Ä'en hay trắng sẽ không có gì Ä'ể hãnh diện.
Là THƯ THỨ 9 – CHỦNG TỘC VÀ NGÃ"N NGá»® CỦA LOÀI NGƯỜI
Chúng ta không thể biết nÆ¡i nà o trên thế giá»›i loà i ngÆ°á»i Ä'ã Ä'ịnh cÆ° Ä'ầu tiên. Có lẽ con ngÆ°á»i Ä'ã xuất hiện Ä'á»"ng thá»i ở nhiá»u nÆ¡i. Khi băng hà lùi vá» Bắc cá»±c, những bình nguyên rá»™ng lá»›n lá»™ raá»± nhÆ° dãy bình nguyên hoang vu ở
Ở Ấn Äá»™, chủng tá»™c mà chúng ta biết chút Ãt là chủng tá»™c Dravidian. Vá» sau ta thấy ngÆ°á»i Aryan Ä'ến, rá»"i ngÆ°á»i Mongolian từ phÆ°Æ¡ng Äông sang. Ngà y nay, hầu hết dân chúng sá»'ng ở
Trong những ngà y xa xÆ°a Ä'ó, má»™t chủng tá»™c má»›i Ä'ã phát triển ở Trung, Tây à và Äông Âu. Chủng tá»™c ấy Ä'ược gá»i là chủng tá»™c Aryan. Trong tiếng Phạn cÅ©ng có má»™t từ “Arya†có nghÄ©a là quý phái, thượng lÆ°u. Mà tiếng Phạn là má»™t trong những ngôn ngữ của ngÆ°á»i Aryan. Hóa ra há» tá»± xem mình là dòng dõi trâm anh, quý phái. Tháºt ra, há» cÅ©ng kiêu ngạo nhÆ° con ngÆ°á»i ngà y nay. Con biết rằng, ngÆ°á»i Anh cứ nghÄ© rằng mình là những ngÆ°á»i xuất hiện Ä'ầu tiên trên trái Ä'ất. NgÆ°á»i Pháp lại cho rằng mình là dân tá»™c vÄ© Ä'ại nhất. Cả dân Äức, dân Mỹ và nhiá»u dân tá»™c khác cÅ©ng không thoát khá»i tÃnh tá»± phụ Ä'ó.
Những ngÆ°á»i Aryan nà y sá»'ng lang thang ở vùng Bắc à và Châu Âu trên những bãi cá» rá»™ng lá»›n. Dân sá»' há» má»—i ngà y má»™t Ä'ông hÆ¡n, nhÆ°ng khà háºu lại ngà y cà ng khô ráo, Ä'ất Ä'ai Ãt cá» hÆ¡n, không Ä'ủ thức ăn Ä'ể há» sá»'ng. Vì váºy, há» bắt buá»™c phải tiếp tục Ä'i Ä'ến những nÆ¡i khác trên thế giá»›i Ä'ể tìm thức ăn.
Há» Ä'i rải rác khắp châu Âu và Ä'ến Ấn Äá»™,
NgÆ°á»i ở châu Phi và và i nÆ¡i khác thuá»™c chủng tá»™c Negro. Há» không phải là ngÆ°á»i Aryan hay ngÆ°á»i Mongo nÆ°á»›c da há» mà u Ä'en sẫm.
Dân của các nÆ°á»›c Ả Ráºp vÃ
Trải qua hà ng ngà n năm, tất cả những chủng tá»™c nà y tách ra thà nh nhiá»u chủng tá»™c nhá» hÆ¡n và pha tạp lẫn nhau. Có má»™t cách quan trá»ng và thú vị Ä'ể phân biệt những chủng tá»™c nà y là há»c ngôn ngữ của há». Má»—i chủng tá»™c có má»™t ngôn ngữ riêng nhÆ°ng tất cả tá»±u trung lại cÅ©ng là con cái của má»™t ngôn ngữ mẹ.
Khi ngÆ°á»i Aryan lan rá»™ng khắp Châu à và Châu Âu, há» không còn liên lạc Ä'ược vá»›i nhau. Và o thá»i kỳ Ä'ó không có Ä'Æ°á»ng xe lá»a, trạm bÆ°u Ä'iện, Ä'iện tÃn, ngay cả sách Ä'ể Ä'á»c cÅ©ng không có. Vì thế, sau má»™t thá»i gian má»—i nhóm ngÆ°á»i Aryan sá» dụng ngôn ngữ của mình theo má»™t cách khác nhau. Và theo thá»i gian ngôn ngữ của há» Ä'ã khác biệt nhau hẳn. Hiện nay có rất nhiá»u loại ngôn ngữ khác nhau trên thế giá»›i là do váºy.
Tuy nhiên, nếu bá» thá»i gian nghiên cứu chúng ta sẽ thấy những ngôn ngữ nà y tuy nhiá»u tháºt nhÆ°ng ngôn ngữ mẹ lại Ãt. Và dụ: Bất cứ nÆ¡i nà o ngÆ°á»i Aryan Ä'ến, ngôn ngữ nÆ¡i Ä'ó sẽ thuá»™c há» Aryan. Tiếng Phạn, tiếng La Tinh, tiếng Hy Lạp, tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Äức, tiếng à và má»™t sá»' ngôn ngữ khác Ä'á»u có bà con vá»›i nhau và thuá»™c há» Aryan. Nhiá»u ngôn ngữ Ấn Äá»™ của chúng ta nhÆ° Hindi, Urdu, Ben gali, Marathi và Gufarati Ä'á»u là con cháu của tiếng Phạn. Vì váºy, chúng cÅ©ng thuá»™c há» ngôn ngữ Aryan.
Má»™t há» ngôn ngữ lá»›n khác là tiếng Trung Quá»'c, gá»"m có tiếng Trung Quá»'c, Miến Äiện, Tây Tạng và tiếng Thái. Nhóm thứ ba là tiếng Semitic, nó gá»"m tiếng Ả Ráºp và tiếng Do Thái.
Má»™t sá»' ngôn ngữ nhÆ° tiếng Thổ NhÄ© Kỳ, tiếng Nháºt, không thuá»™c hệ ngôn ngữ nà o trong ba nhóm nà y. Má»™t sá»' ngôn ngữ của
Là THƯ THỨ 10 – Má»I QUAN HỆ GIá»®A CÃC NGÃ"N NGá»®
Con Ä'ã thấy ngÆ°á»i Aryan tá»a Ä'ến nhiá»u quá»'c gia và Ä'em theo cả ngôn ngữ của há» Ä'i nhÆ° thế nà o. NhÆ°ng khà háºu khác nhau, các Ä'iá»u kiện sá»'ng khác nhau Ä'ã sản sinh ra nhiá»u dị biệt giữa các chủng ngÆ°á»i Aryan. Má»—i nhóm ngÆ°á»i tiếp tục thay Ä'ổi theo cách riêng vá»›i những thói quen và táºp quán má»›i và sau và i thế hệ, dòng há» Aryan Ä'ã tách thà nh nhiá»u nhóm. Có lẽ há» quên cả mình Ä'ã từng thuá»™c má»™t dòng há» lá»›n. Ngôn ngữ ban Ä'ầu của há» trở thà nh nhiá»u ngôn ngữ khác nhÆ° cha Ä'ã nói vá»›i con.
NhÆ°ng, các ngôn ngữ nà y vẫn còn nhiá»u Ä'iểm giá»'ng nhau. Con biết rằng có nhiá»u từ tÆ°Æ¡ng tá»± nhau trong tiếng Anh và tiếng PhÃChúng ta hãy xem xét 2 chữ thông thÆ°á»ng và giản dị nhất là từ “cha†và “mẹâ€. Trong tiếng Hindi và Phạn, những từ nà y là Pita và Mata; trong tiếng La-tinh, chúng là “Pater†và “Materâ€; trong tiếng Hy Lạp “pater’ và ’meter’; trong tiếng Äức “vater†Ä'ánh vần là phatar) và mutter (Ä'ánh vần mutar); trong tiếng Pháp “père†và “mère†và cả trong nhiá»u ngôn ngữ khác… Con thấy chúng có vẻ giá»'ng nhau không? Nhiá»u chữ dÄ© nhiên có lẽ Ä'ược vay mượn từ những ngôn ngữ khác. Tiếng Hindi mượn nhiá»u từ tiếng Anh và tiếng Anh vay mượn nhiá»u từ của tiếng Hindi. NhÆ°ng từ “father†(cha) và “mother†(mẹ) không phải là những từ vay mượn, chúng không phải là những từ má»›i. Ngay từ thuở ban sÆ¡, khi con ngÆ°á»i bắt Ä'ầu nói chuyện vá»›i nhau, dÄ© nhiên ngÆ°á»i ta phải tìm cho Ä'ược từ Ä'ể chỉ ngÆ°á»i cha, ngÆ°á»i mẹ. Vì váºy ta có thể nói rằng những từ nà y không phải là từ vay mượn.Chúng phải có cùng má»™t nguá»"n gá»'c, cùng má»™t dòng há». Và từ Ä'ây chúng ta có thể tìm ra rằng: những con ngÆ°á»i thá! »i nay sá»'ng cách xa nhau trong những xứ sở khác nhau, dùng những ngôn ngữ khác nhau Ä'ã có má»™t thá»i thuá»™c cùng má»™t Ä'ại gia Ä'ình.
Con sẽ thấy nghiên cứu ngôn ngữ thú vị nhÆ° thế nà o và nó sẽ dạy cho ta biết Ä'ược nhiá»u Ä'iá»u. Nếu chúng ta biết ba hay bá»'n ngôn ngữ, chúng ta có thể há»c nhiá»u ngôn ngữ hÆ¡n nữa, không khó lắm.
Con cÅ©ng sẽ thấy hầu hết chúng ta, những ngÆ°á»i sá»'ng trong nhiá»u nÆ°á»›c khác nhau ngà y nay Ä'ã thay Ä'ổi nhiá»u quá và Ä'ã quên mất má»'i quan hệ xÆ°a kia của mình. NgÆ°á»i dân ở má»—i quá»'c gia cứ tưởng mình là giá»i nhất, thông minh nhất, còn những ngÆ°á»i khác thì không bằng mình. NgÆ°á»i Anh cho rằng dân tá»™c há» là sá»' má»™t; ngÆ°á»i Pháp rất hãnh diện vá» nÆ°á»›c Pháp và má»i thứ liên quan Ä'ến nÆ°á»›c Pháp, ngÆ°á»i Äức và ngÆ°á»i à lại nghÄ© rằng quá»'c gia há» là tuyệt Ä'ỉnh vá» nhiá»u phÆ°Æ¡ng diện; nhiá»u ngÆ°á»i Ấn Äá»™ tá»± hà o rằng nÆ°á»›c mình là má»™t trong những quá»'c gia lá»›n nhất trên thế giá»›i. Äó là do tÃnh tá»± cao tá»± Ä'ại của con ngÆ°á»i. Tháºt ra, không có ngÆ°á»i nà o hoà n toà n tá»'t hay hoà n toà n xấu.
CÅ©ng váºy, không có quá»'c gia nà o hoà n toà n tá»'t mà cÅ©ng không có quá»'c gia nà o hoà n toà n xấu. Chúng ta phải há»c lấy Ä'iá»u tá»'t và loại trừ má»i cái xấu. Là ngÆ°á»i Ấn Äá»™ nên chúng ta phải quan tâm Ä'ến Ä'ất nÆ°á»›c mình. NhÆ°ng tháºt Ä'áng buá»"n là Ä'ất nÆ°á»›c chúng ta hiện Ä'ang chẳng ra là m sao. Dân chúng Ä'ang sá»'ng quá khổ sở. Chúng ta phải tìm ra cách nà o khả dÄ© có thể là m cho há» Ä'ược hạnh phúc hÆ¡n. Chúng ta phải thấy cái gì tá»'t trong phong tục và táºp quán của ta và cá»' gắng giữ nó, còn cái gì xấu ta phải loại bá» Ä'i. Nếu ta tìm thấy bất cứ Ä'iá»u gì hay của nÆ°á»›c khác, ta phải há»c há»i.
Là ngÆ°á»i Ấn, chúng ta nên sá»'ng ở Ấn Äá»™ và là m việc cho quê hÆ°Æ¡ng mình. NhÆ°ng chúng ta không Ä'ược quên rằng chúng ta thuá»™c má»™t dòng há» lá»›n hÆ¡n của thế giá»›i, và dân chúng sá»'ng ở nÆ°á»›c khác cuá»'i cùng Ä'á»u là anh em bà con há» hà ng
Tháºt là thú vị nếu tất cả các dân tá»™c trên thế giá»›i Ä'á»u hạnh phúc và mãn nguyện. Vì váºy chúng ta hãy cá»' gắng là m cho toà n thế giá»›i trở thà nh nÆ¡i sá»'ng chung hạnh phúc của loà i ngÆ°á»i.
Là THƯ THỨ 11 – THẾ NÀO LÀ VÄ‚N MINH?
Cha sẽ kể cho con nghe má»™t Ãt vá» ná»n văn minh cổ. NhÆ°ng trÆ°á»›c khi cha kể, chúng ta hãy cá»' gắng hình dung xem văn minh có nghÄ©a là gì. Tá»± Ä'iển sẽ cho con biết rằng văn minh có nghÄ©a là tá»'t hÆ¡n, gạn lá»c, thay thế những táºt dã man bằng những thói quen tá»'t. Từ văn minh Ä'ặc biệt Ä'ược dùng cho xã há»™i hoặc má»™t nhóm ngÆ°á»i. Khi con ngÆ°á»i chỉ khá hÆ¡n loà i thú Ä'ôi chút, há» vẫn ở trong tình trạng hoang sÆ¡, chÆ°a khai hóa. Văn minh là ngược lại tình trạng Ä'ó. Con ngÆ°á»i cà ng tiến xa khá»i tình trạng chÆ°a khai hóa, há» sẽ cà ng văn minh.
NhÆ°ng là m sao chúng ta biết Ä'ược má»™t cá nhân hay má»™t xã há»™i chÆ°a khai hóa hay Ä'ã văn minh? Nhiá»u ngÆ°á»i ở Châu Âu nghÄ© rằng há» rất văn minh trong khi ngÆ°á»i à Châu thì hoà n toà n man di má»i rợ. Có phải Ä'ó là vì ngÆ°á»i Châu Âu mặc nhiá»u quần áo hÆ¡n ngÆ°á»i à Châu và Phi Châu? NhÆ°ng, việc mặc quần áo thì tùy thuá»™c ở thá»i tiết. Ở nÆ¡i lạnh lẽo thì ngÆ°á»i ta mặc quần áo nhiá»u hÆ¡n những nÆ¡i có khà háºu nóng. Hay có phải vì anh ta có súng á»'ng nên mạnh hÆ¡n kẻ tay không? NhÆ°ng dù anh ta có văn minh hay không thì kẻ yếu hÆ¡n anh ta cÅ©ng không dám nói bởi vì há» có thể bị bắn chết!
Con biết rằng chỉ cách Ä'ây và i năm thôi Ä'ã có má»™t cuá»™c chiến tranh lá»›n. Hầu hết các nÆ°á»›c trên thế giá»›i Ä'ã chìm Ä'ắm trong chiến tranh, và má»—i ngÆ°á»i tham gia cuá»™c chiến Ä'ã cá»' gắng giết cà ng nhiá»u ngÆ°á»i phÃa bên kia cà ng tá»'t. NgÆ°á»i Anh Ä'ã dá»'c hết sức mình Ä'ể giết cho Ä'ược những ngÆ°á»i Äức, và những ngÆ°á»i Äức lại tìm cách giết những ngÆ°á»i Anh. Hà ng triệu con ngÆ°á»i Ä'ã bị giết trong tráºn chiến nà y và hà ng ngà n ngÆ°á»i khác Ä'ã tà n phế suá»'t Ä'á»i vì chiến tranh.
Há» hoặc mù lòa hoặc mất hẳn tay chân. Con hẳn Ä'ã thấy nhiá»u thÆ°Æ¡ng phế binh nhÆ° thế ở Pháp và nhiá»u nÆ¡i khác nữa. Ở hệ thá»'ng Ä'Æ°á»ng xe Ä'iện ngầm ở
Bây giá» nếu hai gã Ä'à n ông choảng nhau trên Ä'Æ°á»ng phá»' và bị cảnh sát can ra, má»i ngÆ°á»i sẽ nghÄ© hai con ngÆ°á»i ấy xuẩn ngá»'c nhÆ° thế nà o. Váºy thì các quá»'c gia Ä'ược tiếng là Ä'ại cÆ°á»ng quá»'c lại Ä'ánh giết nhau là m thiệt mạng hà ng triệu sinh linh nhÆ° váºy sẽ Ä'ược coi là xuẩn ngá»'c Ä'ến báºc nà o? Tháºt chẳng khác nà o những ngÆ°á»i man di Ä'ánh nhau trong rừng
Vì váºy, nếu nhìn nháºn sá»± việc theo cách nà y, con sẽ nói rằng những nÆ°á»›c Ä'ánh và giết nhau trong chiến tranh thế giá»›i nhÆ° Anh, Äức, Pháp, à và nhiá»u nÆ°á»›c khác chẳng có văn minh tà nà o. Thế nhÆ°ng, con cÅ©ng nên biết rằng vẫn còn có nhiá»u Ä'iá»u tá»'t Ä'ẹp và những con ngÆ°á»i cao thượng ở trong những xứ Ä'ó.
Con sẽ nói vá»›i cha rằng không phải dá»… dà ng Ä'ể hiểu văn minh có nghÄ©a là gì.
Äúng nhÆ° váºy, Ä'ó là câu há»i rất khó Ä'ể giải Ä'áp và hiểu tÆ°á»ng táºn. Những tòa nhà , những ảnh Ä'ẹp, những cuá»'n sách và bất cứ thứ gì Ä'ược coi là Ä'ẹp thì chắc chắn là dấu hiệu của sá»± văn minh. NhÆ°ng má»™t dấu hiệu rõ rà ng hÆ¡n nữa của sá»± văn minh chÃnh là con ngÆ°á»i có phẩm chất tá»'t, không há» Ãch ká»·, biết bắt tay là m việc vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i Ä'ể tạo dá»±ng nên những Ä'iá»u tá»'t Ä'ẹp cho má»i ngÆ°á»i xung quanh. Cùng là m việc thì tá»'t hÆ¡n là là m riêng lẻ và cùng chung sức chung lòng Ä'ể là m việc tá»'t chung sẽ là Ä'iá»u tuyệt vá»i hÆ¡n tất cả.
Là THƯ THỨ 12 – Sá»° HÃŒNH THÀNH NHá»®NG BỘ LẠC
Cha Ä'ã kể cho con nghe trong những lá thÆ° trÆ°á»›c rằng khi con ngÆ°á»i bắt Ä'ầu xuất hiện trên trái Ä'ất, anh ta rất giá»'ng vá»›i má»™t con thú. Từ từ suá»'t nhiá»u ngà n năm, anh ta phát triển và má»—i ngà y tá»'t hÆ¡n Ä'ôi chút. Äầu tiên anh ta tá»± săn bắt nhÆ° những dã thú ngà y nay. Rá»"i anh ta nháºn thấy rằng Ä'i thà nh Ä'oà n vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i khác sẽ an toà n hÆ¡n. Nếu nhiá»u ngÆ°á»i sá»'ng tụ táºp gần nhau sẽ mạnh hÆ¡n và có thể tá»± vệ tá»'t hÆ¡n. Ngay cả loà i thú nhÆ° cừu, dê, nai, voi… cÅ©ng thà nh Ä'oà n nhÆ° váºy Ä'ể Ä'ược an toà n hÆ¡n. Khi cả bầy ngủ, nhiá»u con trong bầy phải thức Ä'ể canh chừng. Con ắt Ä'ã Ä'á»c những câu chuyện vá» loà i chó sói. Tại Nga, và o mùa Ä'ông, loà i sói Ä'i thà nh Ä'à n. Khi chúng Ä'ói, chúng tấn công cả con ngÆ°á»i. Má»™t con chó sói riêng lẻ không dám tấn công má»™t ngÆ°á»i, nhÆ°ng khi thà nh Ä'à n, chúng cảm thấy Ä'ủ mạnh Ä'ể tấn công cả má»™t Ä'oà n ngÆ°á»i và con ngÆ°á»i Ä'ã phải tháo chạy thoát thân. ThÆ°á»ng có những cuá»™c rượt Ä'uổi của cả má»™t Ä'à n sói theo sau má»™t nhóm ngÆ°á»i trong xe trượt tuyết trên băng.
CÅ©ng thế, sá»± tiến bá»™ Ä'ầu tiên trong ná»n văn minh mà ngÆ°á»i cổ có Ä'ược là cùng liên kết lại thà nh Ä'oà n, hoặc còn gá»i là bá»™ lạc. Há» bắt Ä'ầu là m việc chung vá»›i nhau. Hình thức Ä'ó Ä'ược gá»i là sá»± hợp tác. Má»—i ngÆ°á»i trÆ°á»›c tiên phải nghÄ© Ä'ến bá»™ lạc rá»"i má»›i nghÄ© Ä'ến mình. Nếu bá»™ lạc bị nguy hiểm, má»—i thà nh viên phải chiến Ä'ấu và bảo vệ nó. Nếu bất cứ ai trong bá»™ lạc không chịu là m việc cho lợi Ãch chung của bá»™ lạc thì anh ta sẽ bị Ä'à o thải ngay.
Khi ngÆ°á»i ta hợp tác là m việc, há» phải hà nh Ä'á»™ng theo má»™t khuôn khổ nhất Ä'ịnh. Nếu ai cÅ©ng là m theo ý riêng của hì bá»™ lạc sẽ chẳng còn nữa. Vì thế, má»™t ngÆ°á»i nà o Ä'ó trong bá»™ lạc phải Ä'ứng lên là m thủ lÄ©nh. Ngay cả những Ä'à n thú cÅ©ng có con cầm Ä'ầu. Bá»™ lạc của con ngÆ°á»i cÅ©ng chá»n má»™t ngÆ°á»i mạnh nhất, có khả năng nhất là m ngÆ°á»i lãnh Ä'ạo.
Nếu thà nh viên trong bá»™ lạc Ä'ánh nhau, chẳng bao lâu bá»™ lạc sẽ tan rã. Vì thế, vị thủ lãnh không cho phép Ä'ánh nhau trong bá»™ lạc. DÄ© nhiên, bá»™ lạc nà y có thể Ä'ánh nhau vá»›i bá»™ lạc khác. Äó chỉ là sá»± tiến triển Ä'ể sinh tá»"n,má»—i cá nhân phải chiến Ä'ấu vá»›i bất kỳ kẻ thù nà o khác Ä'ể tá»± bảo vệ.
Những bá»™ lạc Ä'ầu tiên phải thá»±c sá»± là những gia Ä'ình lá»›n. Tất cả những thà nh viên của nó Ä'á»u có liên hệ vá»›i nhau. NhÆ°ng dân sá»' cứ tăng Ä'á»u, gia Ä'ình ngà y cà ng lá»›n cho tá»›i khi bá»™ lạc trở nên quá tải. Äá»'i vá»›i con ngÆ°á»i thá»i cổ, Ä'á»i sá»'ng ắt phải khó nhá»c, Ä'ặc biệt trÆ°á»›c khi các bá»™ lạc hình thà nh. Con ngÆ°á»i không há» có nhà cá»a, quần áo ngoại trừ và i ba miếng da thú che thân và anh ta phải liên tục chiến Ä'ấu Ä'ể tá»"n tại. Äể kiếm thức ăn hà ng ngà y anh ta phải săn bắn và giết thú váºt hoặc thu lượm hạt bá»" Ä'à o và trái cây. Anh ta có cảm tưởng rằng mình có kẻ thù ở khắp má»i nÆ¡i. Ngay cả thiên nhiên cÅ©ng là kẻ thù Ä'á»'i vá»›i anh ta vì Ä'ã ban cho anh ta những tráºn mÆ°a tuyết và Ä'á»™ng Ä'ất. Anh ta Ä'ã là tên nô lệ nhá» bé tá»™i nghiệp sá»'ng lê la khắp má»i nÆ¡i trên trái Ä'ất, sợ hãi má»i thứ bởi vì anh ta không hiểu Ä'ược gì cả. Nếu má»™t tráºn mÆ°a Ä'á Ä'ổ xuá»'ng, anh ta nghÄ© rằng má»™t vị thần linh nà o Ä'ó trong Ä'ám mây Ä'ang cá»' Ä'ánh Ä'áºp anh ta. Anh hoảng sợ và muá»'n là m má»i thứ Ä'ể là m vừa lòng vị thần vá»'n có năng lá»±c phi thÆ°á»ng Ä'ã tạo ra mây mÆ°a sấm c! há»›p nhÆ° thế. Anh ta là m vừa lòng vị thần Ä'ó nhÆ° thế nà o? Vì không Ä'ược thông minh sáng suá»'t lắm nên anh ta cứ cho rằng vị thần ấy giá»'ng nhÆ° mình, cÅ©ng Æ°a thÃch thức ăn. Vì thế anh ta Ä'em dâng miếng thịt hoặc giết má»™t con thú nà o Ä'ó là m lá»… tế thần. Anh ta cứ tưởng nhÆ° thế mình sẽ là m ngừng Ä'ược gió mÆ°a. Äiá»u ấy ngà y nay nghe tháºt tức cÆ°á»i phải không con? Việc tế lá»… nhÆ° váºy chẳng có liên quan, ảnh hưởng gì Ä'ến thá»i tiết cả. Váºy mà ngà y nay vẫn còn khá»'i ngÆ°á»i dá»'t nát và mê tÃn tiếp tục là m Ä'iá»u Ä'ó.
Là THƯ THỨ 13 – TÃ"N GIÃO KHỞI ÄẦU TỪ ÄÂU VÀ Sá»° PHÂN CÃ"NG LAO ÄỘNG DIỄN RA THẾ NÀO?
Trong lá thÆ° vừa rá»"i, cha Ä'ã bảo con tại sao ngÆ°á»i cổ Ä'ại sợ má»i thứ và tưởng tượng rằng má»—i váºn xấu gây ra là do cÆ¡n giáºn và sá»± ghen tị của thần linh. Há» thấy những vị thần tưởng tượng nà y ở khắp nÆ¡i, trong rừng già , trên Ä'ỉnh núi, dÆ°á»›i dòng sông, trong mây gió. Há» cho rằng thần linh không phải là má»™t loại ngÆ°á»i tá»'t, tá» tế mà là má»™t ngÆ°á»i rất dá»… nổi nóng và có thể “nổi tráºn lôi Ä'ình†bất cứ lúc nà o. Vì thế khi thần giáºn dữ, há» luôn cá»' gắng lo lót bằng cách cho thần Ä'ủ má»i thứ mà chủ yếu là thức ăn. Äôi khi má»™t tai nạn xảy ra nhÆ° má»™t tráºn Ä'á»™ng Ä'ất, má»™t nạn lụt hoặc má»™t bệnh dịch giết hại hà ng loạt ngÆ°á»i, há» hoảngà nghÄ© rằng các vị thần Ä'ã trút cÆ¡n giáºn dữ lên há». Và Ä'ể vừa lòng các vị thần, há» Ä'i Ä'ến chá»— giết ngÆ°á»i, ngay cả giết con của há» Ä'ể tế lá»… thần linh. Äiá»u nà y tháºt kinh khủng, nhÆ°ng má»™t khi kinh sợ con ngÆ°á»i sẽ là m bất cứ Ä'iá»u gì mà mình có thể.
Äây có lẽ là lúc khởi Ä'ầu của tôn giáo. NhÆ° thế, tôn giáo Ä'ầu tiên xuất hiện là do sợ hãi, mà bất cứ Ä'iá»u gì Ä'ược là m do sợ hãi Ä'á»u chẳng tá»'t. Tôn giáo, nhÆ° con biết, dạy bảo chúng ta nhiá»u Ä'iá»u tá»'t Ä'ẹp. Khi lá»›n lên, con sẽ Ä'á»c vá» các tôn giáo trên thế giá»›i, nhiá»u Ä'iá»u tá»'t Ä'ẹp lẫn Ä'iá»u xấu xa Ä'ược là m trên danh nghÄ©a tôn giáo. Tuy nhiên, biết Ä'ược tôn giáo bắt Ä'ầu thế nà o tháºt là thú vị phải không con? Tiếp Ä'ến, con sẽ thấy tôn giáo bà nh trÆ°á»›ng ra sao. NhÆ°ng dù nó Ä'ã phát triển bằng cách nà o chăng Ä'i nữa, ngà y nay vẫn có nhiá»u ngÆ°á»i Ä'ánh Ä'ấm nhau nhân danh tôn giáo. Äá»'i vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i, nó vẫn còn là cái gì Ä'ó Ä'áng phải sợ hãi. Vì thế, nhÆ° cha Ä'ã nói, há» cá»' gắng là m vừa lòng các Ä'ấng thiêng liêng tưởng tượng ấy bằng cách cúng tế linh Ä'ình ở các Ä'á»n thá».
Äá»i sá»'ng của con ngÆ°á»i lúc cổ xÆ°a khổ sở nhÆ° váºy. Há» phải tìm thức ăn hầu nhÆ° hà ng ngà y và suá»'t ngà y, nếu không thì sẽ chết Ä'ói. Không có kẻ ăn không ngá»"i rá»"i nà o có thể sá»'ng Ä'ược và o thá»i kỳ Ä'ó.
Khi bá»™ lạc Ä'ược hình thà nh, cuá»™c sá»'ng con ngÆ°á»i dá»… dà ng hÆ¡n Ä'ôi chút. Tất cả thà nh viên của bá»™ lạc cùng là m việc có thể kiếm Ä'ược nhiá»u thá»±c phẩm hÆ¡n từng ngÆ°á»i là m Ä'Æ¡n lẻ. Con biết rằng, sá»± cá»™ng tác giúp chúng ta là m Ä'ược nhiá»u Ä'iá»u mà khi má»™t mình ta không thể là m Ä'ược. Má»™t, hai ngÆ°á»i không thể khiêng Ä'ược má»™t kiện hà ng nặng nhÆ°ng năm, sáu ngÆ°á»i xúm lại thì sẽ khiêng Ä'ược dá»… dà ng.
Má»™t sá»± tiến bá»™ khác xuất hiện và o thá»i Ä'ó mà cha Ä'ã kể cho con rá»"i Ä'ó là nông nghiệp. Con sẽ bất ngá» và thÃch thú lắm khi biết rằng chÃnh những con kiến Ä'ã tạo nên sá»± khởi Ä'ầu cho nông nghiệp. DÄ© nhiên, cha không có ý nói con kiến biết cà y Ä'ất, gieo hạt rá»"i thu hoạch. NhÆ°ng những con kiến thì là m Ä'ược những Ä'iá»u nhÆ° thế nà y: nếu tìm Ä'ược má»™t bụi cây má»c ra do những hạt mà chúng có thể ăn Ä'ược, chúng sẽ dá»n sạch cá» xung quanh bụi cây ấy tháºt kỹ cà ng. Äiá»u Ä'ó giúp loà i thảo má»™c có nhiá»u cÆ¡ há»™i hÆ¡n Ä'ể sá»'ng.
Có lẽ, thoạt Ä'ầu con ngÆ°á»i cÅ©ng chỉ là m Ä'ược những gì mà con kiến Ä'ã là m… há» vẫn chÆ°a hiểu nông nghiệp là gì. Phải mất má»™t thá»i gian dà i, há» má»›i bắt Ä'ầu biết gieo hạt giá»'ng.
Vá»›i sá»± ra Ä'á»i của nông nghiệp, việc kiếm thá»±c phẩm Ä'ã dá»… dà ng hÆ¡n rất nhiá»u. Äá»i sá»'ng Ãt cá»±c nhá»c hÆ¡n trÆ°á»›c kia. Và má»™t sá»± thay Ä'ổi tháºt thú vị khác nữa Ä'ã xảy ra. TrÆ°á»›c khi có nông nghiệp, má»i ngÆ°á»i Ä'à n ông Ä'á»u là thợ săn, Ä'à n bà có lẽ săn sóc con cái và hái trái cây. NhÆ°ng khi nông nghiệp ra Ä'á»i khiến nhiá»u loại công việc khác nhau ra Ä'á»i. Äó là công việc Ä'á»"ng áng, săn bắn và coi sóc gia súc. Có lẽ phụ nữ chỉ coi sóc gia súc và vắt sữa bò, còn Ä'à n ông thì sá»' nà y là m công việc nà y, sá»' kia là m công việc khác.
Ngà y nay, con thấy Ä'ấy, trên thế giá»›i má»—i ngÆ°á»i là m má»™t loại công việc riêng biệt của mình. NgÆ°á»i là bác sÄ©, ngÆ°á»i là kỹ sÆ° xây cầu cá»'ng, Ä'Æ°á»ng sá, ngÆ°á»i thì là m thợ má»™c, thợ rèn, thợ ná», thợ há»" xây cất nhà cá»a hoặc thợ già y, thợ may… Má»—i ngÆ°á»i có má»™t nghá» riêng và không biết nhiá»u hoặc không biết tà gì vá» các nghá» khác. Äây gá»i là sá»± phân công lao Ä'á»™ng hoặc phân chia sức lao Ä'á»™ng. Nếu má»™t ngÆ°á»i cá»' gắng là m má»™t nghá» gì cho tháºt giá»i sẽ tá»'t hÆ¡n là là m nhiá»u nghá» khác nhau. Ngà y nay, sá»± phân công lao Ä'á»™ng trên thế giá»›i Ä'ã diá»…n ra rất sôi Ä'á»™ng và Ä'a dạng.
Là THƯ THỨ 14 – NHá»®NG THAY Äá»"I ÄƯA ÄẾN BỞI NÃ"NG NGHIỆP
Bây giá», con Ä'ã biết vá» sá»± phân công lao Ä'á»™ng. Ngay lúc khởi Ä'ầu, khi con ngÆ°á»i chỉ sá»'ng bằng săn bắn, sá»± phân công lao Ä'á»™ng rất Ãt xảy ra. Má»i ngÆ°á»i khi ấy Ä'á»u Ä'i săn bắn và há» phải cháºt váºt lắm má»›i kiếm Ä'ủ ăn. Sá»± phân chia công việc hay lao Ä'á»™ng Ä'ã bắt Ä'ầu giữa Ä'à n ông và Ä'à n bà . Äà n ông săn bắn và Ä'à n bà ở nhà chăm sóc con cái và gia súc.
Khi ngÆ°á»i ta biết nhiá»u vá» nông nghiệp, phát triển Ä'ã diá»…n ra nhiá»u hÆ¡n. TrÆ°á»›c hết là sá»± phân chia lao Ä'á»™ng lá»›n hÆ¡n. Má»™t sá»' ngÆ°á»i săn bắn, má»™t sá»' ngÆ°á»i khác trông nom việc Ä'á»"ng áng, cà y cấy. Rá»"i thá»i gian trôi qua, ngÆ°á»i ta há»c Ä'ược nhiá»u nghá» buôn bán má»›i và chuyên sá»'ng bằng nghá» nà y.
Má»™t kết quả thú vị khác từ nghá» canh nông nữa là ngÆ°á»i ta bắt Ä'ầu Ä'ịnh cÆ° ở các là ng mạc và thị trấn. TrÆ°á»›c Ä'ó ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng Ä'i lang thang má»i nÆ¡i Ä'ể săn bắn. Äá»'i vá»›i há», không cần thiết phải sá»'ng Ä'ịnh cÆ° má»™t nÆ¡i. Há» có thể săn bắn ở bất cứ nÆ¡i nà o há» Ä'ến. Và thông thÆ°á»ng há» còn phải di chuyển từ nÆ¡i nà y Ä'ến nÆ¡i khác bởi vì Ä'à n gia súc nhÆ° bò, cừu của há» luôn Ä'òi há»i những Ä'á»"ng cá» má»›i.
Khi nghá» nông phát triển, ngÆ°á»i ta phải ở gần Ä'ất canh tác của mình. Há» không thể không chăm sóc Ä'ất Ä'ã cà y cấy và gieo hạt. Vì thế há» là m việc trên mảnh Ä'ất của mình từ mùa gặt nà y tá»›i mùa gặt khác. Và dần dần các ngôi là ng cùng phá»' xá Ä'ã má»c lên.
Má»™t Ä'iá»u thay Ä'ổi lá»›n khác mà nông nghiệp Ä'ã mang Ä'ến là là m cho cuá»™c sá»'ng dá»… dà ng hÆ¡n. Gia tăng thá»±c phẩm trên Ä'ất nông nghiệp Ä'Æ¡n giản hÆ¡n Ä'i săn bắn nhiá»u. Äất là nguá»"n cung cấp Ä'á»u Ä'ặn nhiá»u thá»±c phẩm hÆ¡n và ngÆ°á»i ta không cần phải tiêu thụ ngay láºp tức thức ăn kiếm Ä'ược nhÆ° trÆ°á»›c Ä'ây.
Bây giá», chúng ta hãy lÆ°u ý má»™t sá»± phát triển lý thú khác. Khi con ngÆ°á»i còn là má»™t thợ săn thuần túy và Ä'Æ¡n giản, anh taể tÃch trữ bất cứ thứ gì dù là ở mức Ä'á»™ rất Ãt. Anh ta phải “tay vừa là m, hà m vừa nhai†má»›i Ä'ủ ăn. Vá»›i sá»± xuất hiện của nông nghiệp, ngÆ°á»i ta kiếm Ä'ược nhiá»u thứ hÆ¡n từ Ä'ất Ä'ai của mình. NgÆ°á»i ta bắt Ä'ầu biết tÃch trữ sá»' của cải, thá»±c phẩm dÆ° thừa. Äó là sá»± khởi Ä'ầu của khái niệm vá» thặng dÆ° sau nà y.
Con biết rằng, bây giá» chúng ta có các ngân hà ng, ngÆ°á»i ta gá»i tiá»n ở Ä'ó và rút ra bằng ngân phiếu. Tiá»n nà y từ Ä'âu mà có? Nếu con nghÄ© Ä'ến nó con sẽ thấy rằng tiá»n nà y là tất cả sá»' dÆ°, vì ngÆ°á»i ta không muá»'n tiêu hết má»™t lúc, há» bèn gá»i nó trong ngân hà ng. Ngà y nay, ngÆ°á»i già u là những ngÆ°á»i có sá»' dÆ° thừa nà y nhiá»u, ngÆ°á»i nghèo thì chẳng có gì cả. Vá» sau con sẽ thấy là m sao mà có dÆ° thừa nhiá»u. NhÆ°ng ngà y nay, có những ngÆ°á»i không là m gì cả lại có sá»' dÆ° thừa, trong khi ngÆ°á»i công nhân cá»±c khổ thÆ°á»ng không có Ä'ược má»™t phần nà o trong sá»' dÆ° Ä'ó. Có vẻ nhÆ° sá»± xếp Ä'ặt nà y không bình thÆ°á»ng phải không con? NgÆ°á»i ta nghÄ© rằng chÃnh vì sá»± phân bổ ngu xuẩn Ä'ó mà có quá nhiá»u ngÆ°á»i nghèo trên thế giá»›i. Ở tuổi con hiện giá», Ä'iá»u nà y có vẻ hÆ¡i khó hiểu. Nếu váºy, con chẳng nên báºn tâm là m gì. Chẳng bao lâu nữa, con sẽ Ä'ủ sức Ä'ể hiểu.
Hiện tại, cha chỉ muá»'n con biết rằng nông nghiệp Ä'ã cho má»™t kết quả to lá»›n trong việc sản xuất thá»±c phẩm. Những thức ăn dÆ° thừa Ä'ược dá»± trữ lại. Và o thá»i Ä'ó không có ngân hà ng hoặc tiá»n bạc. Những ngÆ°á»i Ä'ược gá»i là già u là những ngÆ°á»i có nhiá»u bò, cừu, lạc Ä'à hay lúa mì.
Là THƯ THỨ 15 – TỘC TRƯỞNG XUẤT HIỆN NHƯ THẾ NÀO?
Cha e rằng những lá thÆ° tá»›i sẽ phức tạp hÆ¡n Ä'ôi chút. NhÆ°ng cuá»™c sá»'ng xung quanh chúng ta tá»± thân nó Ä'ã phức tạp rá»"i. Ngà y xÆ°a nó Ä'Æ¡n giản hÆ¡n nhiá»u. Còn bây giá» chúng ta hãy xét xem thá»i khoảng nà o mà những phức tạp kia hình thà nh. Nếu chúng ta bá»n chà theo Ä'uổi, tìm tòi và cá»' gắng hiểu cặn kẽ những Ä'ổi thay trong Ä'á»i sá»'ng xã há»™i, chúng ta sẽ nháºn thấy dá»… dà ng hÆ¡n. Nếu chúng ta không cá»' gắng là m nhÆ° váºy, chúng ta sẽ không bao giá» hiểu tất cả những gì xảy ra xung quanh. Chúng ta sẽ giá»'ng nhÆ° má»™t Ä'ứa trẻ con bị lạc trong rừng ráºm. ChÃnh vì lý do nà y mà cha cá»' gắng Ä'em con trở lại ven rừng Ä'ể chúng ta có thể tìm má»™t con Ä'Æ°á»ng xuyên qua nó.
Con có nhá»› rằng, khi ở Mussoorie có lần con Ä'ã há»i cha: Vua là ai? Tại sao há» trở thà nh những ông vua? Bây giá», chúng ta hãy quay trở lại những ngà y xa xÆ°a, khi bắt Ä'ầu xuất hiện những ông vua.
Cha Ä'ã kể cho con nghe rá»"i vá» sá»± thà nh láºp bá»™ lạc. Khi nông nghiệp xuất hiện và có sá»± phân công lao Ä'á»™ng th tổ chức Ä'ã trở nên cần thiết Ä'á»'i vá»›i má»™t sá»' ngÆ°á»i trong bá»™ lạc. Ngay cả trÆ°á»›c Ä'ấy, các bá»™ lạc cÅ©ng Ä'ã cần có ngÆ°á»i cầm Ä'ầu Ä'ể dẫn dắt há» chiến Ä'ấu chá»'ng lại bá»™ lạc khác. NgÆ°á»i lãnh Ä'ạo thÆ°á»ng là ngÆ°á»i già nhất trong bá»™ lạc. Ã"ng ta thÆ°á»ng Ä'ược gá»i là tá»™c trưởng. Vì già nhất ông ta Ä'ược tin là có kinh nghiệm và trà thức nhất. NhÆ°ng tá»™c trưởng nà y không khác lắm vá»›i những thà nh viên khác của bá»™ lạc. Ã"ng ta cÅ©ng là m việc nhÆ° những ngÆ°á»i khác và tất cả những thá»±c phẩm sản xuất ra Ä'ược phân chia cho tất cả thà nh viên của bá»™ lạc. Má»i thứ thuá»™c vá» bá»™ lạc. Nó không nhÆ° chúng ta bây giá», má»—i ngÆ°á»i có nhà riêng, tiá»n bạc và nhiá»u thứ khác riêng. Bất cứ cái gì má»™t ngÆ°á»i kiếm Ä'ược Ä'á»u Ä'Æ°a chia hết vì những thứ ấy thuá»™c vá» bá»™ lạc. Tá»™c trưởng hoặc ngÆ°á»i tổ chức bá»™ lạc sẽ là m công việc phân chia nà y.
Và , những thay Ä'ổi Ä'ã xảy ra từ từ. Có những loại công việc má»›i, Ä'ặc biệt là nghá» nông, tá»™c trưởng phải bá» hầu hết thì giá» của ông ta cho việc tổ chức và xem xét. Dần dần tá»™c trưởng từ bá» những công việc bình thÆ°á»ng của những ngÆ°á»i xung quanh. Ã"ng ta trở nên khác vá»›i những thà nh viên còn lại. Má»™t sá»± phân chia lao Ä'á»™ng khác Ä'ã hình thà nh. Tá»™c trưởng là m việc tổ chức và ra lệnh chỉ huy những ngÆ°á»i trong bá»™ lạc. Tất cả thà nh viên trong bá»™ lạc phải là m việc ngoà i Ä'á»"ng, săn bắn, Ä'i chiến Ä'ấu và vâng lệnh thủ lÄ©nh của há». Nếu có chiến tranh hoặc Ä'ánh nhau giữa hai bá»™ lạc, tá»™c trưởng sẽ trở nên quyá»n lá»±c hÆ¡n, vì trong thá»i chiến, không thể chiến Ä'ấu giá»i mà không có ngÆ°á»i lãnh Ä'ạo. Vì thế, tá»™c trưởng trở thà nh ngÆ°á»i có nhiá»u uy quyá»n.
Khi việc tổ chức gia tăng, tá»™c trưởng không thể tá»± mình là m tất cả. Ã"ng ta chá»n ngÆ°á»i khác giúp Ä'ỡ ông. Vì thế, có nhiá»u ngÆ°á»i là m công việc tổ chức, những dÄ© nhiên, tá»™c trưởng là lãnh tụ. Bá»™ lạc lúc bấy giá» phân thà nh những ngÆ°á»i là m tổ chức và những ngÆ°á»i là m công thÆ°á»ng. Ở má»™t mức Ä'á»™ nà o Ä'ó, con ngÆ°á»i không còn Ä'ược bình Ä'ẳng nữa vì ngÆ°á»i là m tổ chức quyá»n lá»±c hÆ¡n những ngÆ°á»i bình thÆ°á»ng còn lại. Trong lá thÆ° kế chúng ta sẽ thấy tá»™c trưởng phát triển nhÆ° thế nà o?
Là THƯ THỨ 16 – TỘC TRƯỞNG PHÃT TRIỂN NHƯ THẾ NÀO?
Cha hy vá»ng con không thấy bà i viết của cha vá» các bá»™ lạc cổ và các tá»™c trưởng của há» buá»"n tẻ lắm. Cha Ä'ã kể cho con nghe rằng má»i thứ và o thá»i xÆ°a thuá»™c vá» toà n thể bá»™ lạc chứ không thuá»™c vá» má»—i thà nh viên riêng lẻ. Ngay cả tá»™c trưởng cÅ©ng không có gì Ä'ặc biệt cho ông ta, khi là má»™t thà nh viên của bá»™ lạc, ông ta cÅ©ng chỉ Ä'ược chia phần nhÆ° tất cả thà nh viên khác. NhÆ°ng ông ta là ngÆ°á»i tổ chức và Ä'ược tin tưởng Ä'ể coi sóc hà ng hóa, tà i sản của bá»™ lạc. Khi quyá»n lá»±c của ông ta gia tăng, ông ta bắt Ä'ầu nghÄ© rằng hà ng hóa và tà i sản nà y tháºt sá»± là của riêng mình, chứ không phải của nữa. Hoặc Ãt ra ông ta nghÄ© chÃnh ông ta là lãnh tụ của bá»™ lạc, Ä'ại diện cho cả bá»™ lạc. Vì thế chúng ta hãy xem tÆ° tưởng là chủ tà i sản của má»™t ngÆ°á»i bắt Ä'ầu nhÆ° thế nà o? Ngà y nay chúng ta luôn luôn nghÄ© và nói Ä'á»" váºt nà y là “của tôi†hoặc “của anhâ€. NhÆ°ng, nhÆ° cha Ä'ã bảo con, má»i ngÆ°á»i của những bá»™ lạc Ä'ầu tiên không há» nghÄ© nhÆ° váºy. Má»i thứ Ä'á»u thuá»™c vá» bá»™ lạc.
Tuy nhiên, lão tá»™c trưởng bắt Ä'ầu nghÄ© rằng ông ta là tá»™c trưởng của bá»™ lạc, vì váºy ông ta coi hầu hết Ä'á»" váºt thuá»™c vá» bá»™ lạc nhÆ° của riêng của ông ta.
Khi tá»™c trưởng chết, tất cả thà nh viên của bá»™ lạc cùng tụ há»p lại và chá»n ngÆ°á»i khác là m lãnh tụ – hay tá»™c trưởng của há». NhÆ°ng thÆ°á»ng dòng há» của tá»™c trưởng biết nhiá»u vá» công việc tổ chức hÆ¡n những ngÆ°á»i khác. Vì há» luôn ở cạnh tá»™c trưởng, và thÆ°á»ng giúp ông ta trong công việc của ông, cho nên há» có nhiá»u kinh nghiệm. Vì váºy, khi má»™t lão tá»™c trưởng chết, những thà nh viên của bá»™ lạc thÆ°á»ng chá»n ngÆ°á»i cùng dòng há» vá»›i tá»™c trưởng. Vì thế chúng ta thấy rằng dòng há» của tá»™c trưởng trở nên khác vá»›i những ngÆ°á»i khác và bá»™ lạc luôn luôn chá»n những vị lãnh Ä'ạo của há» từ dòng há» nà y. Lúc bấy giá» tá»™c trưởng có tháºt nhiá»u quyá»n lá»±c. DÄ© nhiên, ông ta muá»'n chỉ Ä'ịnh con trai hoặc anh em mình ná»'i nghiệp ông ta là m tá»™c trưởng, ông ta cá»' gắng hết sức Ä'ể thá»±c hiện Ä'iá»u Ä'ó. Vì thế, ông ta rèn luyện con trai của mình hay anh em cÅ©ng nhÆ° ngÆ°á»i nà o Ä'ó trong thân tá»™c Ä'ể há» ná»'i nghiệp ông ta. Tháºm chà ông ta cÅ©ng bảo vá»›i bá»™ lạc rằng má»™t ngÆ°á»i nà o Ä'ó ông ta Ä'ã chá»n và rèn luyện sẽ phải trở thà nh tá»™c trưởng ná»'i nghiệp mình. Có lẽ khởi Ä'! ầu các thanh viên của bá»™ lạc không muá»'n thế, nhÆ°ng chẳng bao lâu há» quen dần và luôn luôn là m bất cứ Ä'iá»u gì mà tá»™c trưởng muá»'n há» là m. Thá»±c tế không có bầu cá» nhÆ° ngà y nay. Má»™t khi tá»™c trưởng Ä'ã quyết Ä'ịnh ai là ngÆ°á»i kế nghiệp ông ta thì ngÆ°á»i Ä'ó phải là ngÆ°á»i kế nghiệp.
Chúng ta thấy rằng chức vụ tá»™c trưởng Ä'ã mang tÃnh chất cha truyá»n con ná»'i. Bây giá» tá»™c trưởng hoà n toà n chắc chắn rằng tà i sản và Ä'á»" váºt thuá»™c vá» bá»™ lạc là của riêng ông ta. Ngay cả khi vị tá»™c trưởng nà y chết, chúng vẫn thuá»™c vá» gia Ä'ình ông ta. Váºy là con Ä'ã thấy ý niệm vỠ“cái của tôi†và “cái của anh†Ä'ã bắt Ä'ầu nhÆ° thế Ä'ó. Con nhá»› rằng, trÆ°á»›c Ä'ây tÆ° tưởng “của tôi†“của anh†chÆ°a há» có, tất cả má»i ngÆ°á»i cùng là m việc vì bá»™ lạc chứ không vì chÃnh há», và má»i thứ tìm và sản xuất Ä'ược sẽ chia Ä'á»u cho má»i ngÆ°á»i trong bá»™ lạc. Vì thế, không có ngÆ°á»i già u hoặc nghèo trong bá»™ lạc.
NhÆ°ng chẳng bao lâu tá»™c trưởng bắt Ä'ầu chiếm lấy các Ä'á»" váºt thuá»™c vá» bá»™ lạc và gá»i Ä'ó là của riêng ông ta. Từ Ä'ó bắt Ä'ầu có ngÆ°á»i già u và ngÆ°á»i nghèo.
Cha sẽ kể cho con nhiá»u hÆ¡n nữa vá» vấn Ä'á» nà y trong lá thÆ° tá»›i của cha> Lão tá»™c trưởng Ä'ã là m mất nhiá»u thì giá» của chúng ta phải không con? Chẳng bao lâu chúng ta sẽ chấm dứt bà n vá» con ngÆ°á»i nà y vì ông ta sẽ thay Ä'ổi danh tánh của mình.Là THƯ THỨ 17 – TỘC TRƯỞNG TRỞ THÀNH VUA
Sau nà y, khi Ä'á»c lịch sá» con sẽ thấy các ông vua trở nên kiêu ngạo Ä'ến ná»—i há» nghÄ© rằng ngÆ°á»i dân không có quyá»n gì Ä'ể lá»±a chá»n há» mà chÃnh là Thượng Ä'ế Ä'ã cho há» Ä'ược là m vua. Há» gá»i Ä'iá»u nà y là quyá»n lá»±c tá»'i thiêng liêng của các vì vua. Suá»'t má»™t thá»i gian rất dà i há» Ä'ã hà nh Ä'á»™ng sai lầm nhÆ° thế. Há» sá»'ng trong xa hoa, tráng lệ trong khi ngÆ°á»i dân của há» phải chết Ä'ói. NhÆ°ng sau cùng công chúng không thể chịu Ä'á»±ng Ä'ược lâu hÆ¡n nữa, thế là ở má»™t sá»' nÆ°á»›c, dân chúng bắt Ä'ầu truất phế vua. Con sẽ Ä'á»c những Ä'iá»u nà y vá» sau, vá» những ngÆ°á»i dân nÆ°á»›c Anh Ä'ã nổi dáºy chá»'ng lại vua Charles I của há» và xá» tỠông ta nhÆ° thế nà o, còn dân Pháp lại là m má»™t cuá»™c cách mạng lá»›n và quyết Ä'ịnh không có chế Ä'á»™ vua chúa nữa ra sao. Con nhá»› không, chúng ta Ä'ã Ä'i thăm nhà tù Conciergerie tại
NhÆ° váºy, các ông vua cÅ©ng có thá»i Ä'ại riêng của mình. Hiện nay, hầu hết các quá»'c gia trên thế giá»›i Ä'ã không còn vua nhÆ° Pháp, Äức, Nga, Thụy SÄ©, Trung Quá»'c, các nÆ°á»›c thuá»™c Châu Mỹ và nhiá»u nÆ°á»›c khác nữa. Äó là những nÆ°á»›c Cá»™ng Hòa, nghÄ©a là dân trong nÆ°á»›c sẽ chá»n ngÆ°á»i cai trị và lãnh Ä'ạo, trong má»™t khoảng thá»i gian nhất Ä'ịnh nà o Ä'ó. Chế Ä'á»™ Cá»™ng Hòa nà y không há» có tÃnh kế thừa.
Tại Anh Quá»'c nhÆ° con biết, vẫn tá»"n tại chế Ä'á»™ vua chúa, nhÆ°ng ông vua không có quyá»n hà nh. Quyá»n hạn rất Ãt vì tất cả quyá»n hà nh Ä'á»u thuá»™c vá» Quá»'c há»™i, nÆ¡i là m việc của những ngÆ°á»i do dân bầu chá»n. Chắc con còn nhá»›, có lần cha con ta Ä'ã Ä'i xem quá»'c há»™i tại Luân Äôn.
Tại Ấn Äá»™, chúng ta hãy còn có nhiá»u vị vua và tiểu vÆ°Æ¡ng. Con Ä'ã thấy há» mặc quần áo Ä'ẹp, Ä'i trong những chiếc xe hÆ¡i Ä'ắt tiá»n, tiêu phà rất nhiá»u cho bản thân há». Há» kiếm Ä'ược tiá»n nà y ở Ä'âu? Há» kiếm tiá»n nhá» các sắc thuế Ä'ánh lên dân chúng. Thuế má ngÆ°á»i dân Ä'óng lẽ ra phải Ä'ược dùng Ä'ể giúp Ä'ỡ tất cả ngÆ°á»i dân trong nÆ°á»›c bằng cách cất trÆ°á»ng há»c, bệnh viện, thÆ° viện, viện bảo tà ng, Ä'Æ°á»ng sá và nhiá»u thứ khác Ä'ể là m cho cuá»™c sá»'ng của há» tá»'t Ä'ẹp hÆ¡n. NhÆ°ng các vua chúa và tiểu vÆ°Æ¡ng của chúng ta vẫn còn nghÄ© nhÆ° vị vua Pháp Ä'ã nói nhÆ° xÆ°a: “L’état C’état moi†(Quá»'c gia là tôi) â€" và há» tiêu tiá»n của ngÆ°á»i dân Ä'ể mua vui riêng cho há». Trong khi há» sá»'ng xa hoa phung phà thì dân há» Ä'ã nai lÆ°ng ra là m việc Ä'ể có Ä'ủ tiá»n Ä'óng thuế. NgÆ°á»i dân phải là m việc cá»±c khổ mà vẫn bị chết Ä'ói, con cái không có trÆ°á»ng Ä'ể há»c.
Là THƯ THỨ 18 – NHá»®NG NỀN VÄ‚N MINH Cá»"
Chúng ta Ä'ã nói khá Ä'ủ vá» tá»™c trưởng và các vì vua. Bây giá», chúng ta hãy xem xét vá» ná»n văn minh cổ và con ngÆ°á»i sá»'ng và o thá»i Ä'ó.
Chúng ta không biết nhiá»u lắm vá» những ngÆ°á»i cổ nà y nhÆ°ng chúng ta biết vá» há» nhiá»u hÆ¡n là những ngÆ°á»i thuá»™c thá»i Ä'ại Ä'á»" Ä'á cÅ© và Ä'á»" Ä'á má»›i. Ngà y nay vẫn còn nhiá»u tòa nhà sụp Ä'ổ vá»'n Ä'ược xây nên cách Ä'ây hà ng ngà n năm. Ngắm nhìn những tòa nhà , Ä'á»n thá» và các cung Ä'iện nà y, chúng ta có thể có Ä'ược nhiá»u ý niệm vá» con ngÆ°á»i ngà y xÆ°a nhÆ° thế nà o? Há» là m gì? Äặc biệt, những chạm trổ và Ä'iêu khắc trong những tòa nhà cổ nà y rất có Ãch. Bằng cách quan sát kỹ chúng, Ä'ôi khi ta có thể biết Ä'ược há» thÆ°á»ng mặc loại trang phục nà o và nhiá»u Ä'iá»u khác.
Chúng ta không thể nói tháºt chÃnh xác nÆ¡i nà o con ngÆ°á»i Ä'ịnh cÆ° Ä'ầu tiên và phát triển nên cả má»™t ná»n văn minh. Có ngÆ°á»i cho rằng má»™t quá»'c gia khổng lá»" Ä'ã từng tá»"n tại ở Äại Tây DÆ°Æ¡ng â€" ngà y nay ngÆ°á»i ta gá»i là Atlantis â€" và ná»n văn minh của nó Ä'ã từng phát triển rá»±c rỡ. Sau Ä'ó không biết vì lý do gì toà n bá»™ Ä'ã bị vùi lấp và nuá»'t chá»ng bởi Äại Tây DÆ°Æ¡ng và chẳng còn vết tÃch gì lÆ°u lại. DÄ© nhiên Ä'ó chỉ là chuyện kể vì ta chẳng có chứng cứ gì cho nên con cÅ©ng Ä'ừng báºn tâm vá» nó.
Rá»"i má»™t lần khác, má»™t sá»' ngÆ°á»i kể rằng ngà y xÆ°a Ä'ã từng có những ná»n văn minh lá»›n tại Châu Mỹ. Chắc con cÅ©ng biết Columbus Ä'ược cho là ngÆ°á»i khám phá ra châu Mỹ không Ä'Æ¡n giản có nghÄ©a là Châu Mỹ chÆ°a tá»"n tại ở Ä'ó trÆ°á»›c khi Columbus Ä'ến vì trÆ°á»›c khi Comlumbus Ä'ặt chân Ä'ến Châu Mỹ rất lâu, ngÆ°á»i ta Ä'ã từng sinh sá»'ng và nhiá»u ná»n văn minh Ä'ã tá»"n tại. Chúng ta Ä'ã tìm thấy những di tÃch Ä'ổ nát của tòa nhà rất cổ tại Yukatan, tại Má»… Tây CÆ¡ ở Bắc Mỹ và ở Pêru-Nam Mỹ. Do Ä'ó, chúng ta có thể nói chắc chắn rằng ngÆ°á»i văn minh Ä'ã từng sá»'ng ở Pêru và Yukatan, và o những thá»i kỳ rất xa xÆ°a nhÆ°ng hiện tại chúng ta vẫn không biết gì nhiá»u vá» há».
Tại Âu và à Châu, những ná»n văn minh cổ nhất có lẽ Ä'ã ở
Khi các bá»™ lạc cổ muá»'n Ä'ịnh cÆ°, há» sẽ chá»n nÆ¡i nà o? Nó phải là má»™t nÆ¡i mà há» có thể kiếm Ä'ược thá»±c phẩm dá»… dà ng. Thá»±c phẩm của há» má»™t phần Ä'ược trá»"ng ở các cánh Ä'á»"ng. NÆ°á»›c bao giá» cÅ©ng Ä'óng vai trò rất quan trá»ng trong nông nghiệp. Không có nÆ°á»›c, các cánh Ä'á»"ng sẽ khô cháy. Con biết rằng không có Ä'ủ mÆ°a suá»'t thá»i kỳ gió mùa ở Ấn Äá»™ và vì thế ngÆ°á»i ta chỉ trá»"ng Ä'ược má»™t sá»' Ãt cây lÆ°Æ¡ng thá»±c. Và nạn Ä'ói Ä'ã xảy ra rất thÆ°á»ng xuyên. Vì thế nÆ°á»›c là vấn Ä'á» thiết yếu. Những ngÆ°á»i Ä'ịnh cÆ° thá»i xÆ°a phải chá»n nÆ¡i có nÆ°á»›c tháºt dá»"i dà o Ä'ể sá»'ng.
Tại Mesopotamia, ngÆ°á»i ta Ä'ịnh cÆ° giữa hai con sông lá»›n lÃ
   Â
Là THƯ THỨ 19 – NHá»®NG ÄÃ" THỊ LỚN CỦA THẾ GIỚI Cá»"
Con Ä'ã thấy Ä'ó, từ xa xÆ°a con ngÆ°á»i Ä'ã biết Ä'ịnh cÆ° gần những con sông lá»›n, trong những thung lÅ©ng phì nhiêu, n thá»±c phẩm và nÆ°á»›c uá»'ng dá»"i dà o. Vì váºy, các Ä'ô thị cổ Ä'ại Ä'ã Ä'ược xây dá»±ng ven các con sông. Có lẽ con Ä'ã nghe tên má»™t sá»' Ä'ô thị cổ nổi tiếng sau Ä'ây: Tại Mesopotamia có các Ä'ô thị
Thế Ä'ấy, lịch sá» hình thà nh và phát triển má»™t Ä'ô thị cổ tháºt lâu dà i, phải không con? Má»™t ông lão 70, 80 tuổi mà con gá»i là già , tháºt ra chẳng thấm và o Ä'âu so vá»›i tuổi Ä'á»i má»™t Ä'ô thị. NhÆ°ng ngà y nay
Má»™t Ä'ô thị cổ kÃnh khác nữa lÃ
Tại Ấn Äá»™, các Ä'ô thị lá»›n cÅ©ng nằm trên bá» sông. Má»™t trong các Ä'ô thị cổ nhất là Indraprastha, ở Ä'âu Ä'ó gần thủ Ä'ô Tân Äê Li (New Deli) nhÆ°ng ngà y nay nó không còn nữa. Äô thị cổ Banaras hay Kashi (
Là THƯ THỨ 20 – AI CẬP VÀ HY LẠP
Những ngÆ°á»i nà o sá»'ng ở các thà nh phá»' và những là ng mạc và o thá»i xa xÆ°a? Chúng ta có thể tìm thấy má»™t sá»' hiện váºt vá» há» trong những tòa nhà lá»›n và các kiến trúc mà há» Ä'ã xây dá»±ng. Từ chữ viết trên những bia Ä'á mà ta có thể biết Ä'ược nhiá»u Ä'iá»u vá» thá»i xa xÆ°a nà y.
Tại Ai Cáºp, chúng ta vẫn còn Äại Kim Tá»± tháp, quái váºt Sphinx và những phế tÃch của các ngôi Ä'á»n khổng lá»" ở
Các Kim tá»± tháp cÅ©ng là các kiến trúc khổng lá»". Chúng tháºt ra là những ngôi má»™ của các vì vua cổ Ai Cáºp - Ä'ược gá»i là Pharaohs. Con có nhá»› những xác Æ°á»›p của ngÆ°á»i Ai Cáºp cổ tại các viện bảo tà ng Anh ở Luân Äôn không? Xác Æ°á»›p là thân thể của ngÆ°á»i hay thú váºt Ä'ược tẩm các loại dầu và hÆ°Æ¡ng liệu thuá»'c Ä'ể ngăn chặn quá trình mục rữa. Các thân thể của Pharaohs Ä'ược Æ°á»›p khi há» chết và Ä'ược chôn trong các Äại Kim Tá»± Tháp nà y. Gần các xác Æ°á»›p ngÆ°á»i ta Ä'ể và ng, Ä'á»" trang sức bằng bạc, Ä'á»" Ä'ạc và thức ăn, bởi vì ngÆ°á»i ta tin rằng ngÆ°á»i chết cần những thứ ấy ở bên kia thế giá»›i. Cách Ä'ây hai hoặc ba năm ngÆ°á»i ta Ä'ã tìm thấy xác của má»™t Pharaohs, tên là Tuhan â€" Khamen, ở má»™t trong những Kim Tá»± Tháp nà y. Có nhiá»u Ä'á»" váºt Ä'ẹp và giá trị Ä'ể cạnh thi hà i của ông.
Ở Ai Cáºp và o thá»i Ä'ó ngÆ°á»i ta Ä'à o kênh và các há»" nÆ°á»›c lá»›n Ä'ể lấy nÆ°á»›c tÆ°á»›i tiêu cho nông nghiệp. Trong sá»' Ä'ó Ä'ặc biệt có há»" Meridu nổi tiếng. Äiá»u nà y cho ta thấy những ngÆ°á»i Ai Cáºp tổ xÆ°a tiến bá»™ và thông minh Ä'ến mức nà o. HỠắt phải có những kỹ sÆ° giá»i Ä'ể xây dá»±ng các con kênh, những khu há»" và các Äại Kim tá»± tháp mà con thấy ngà y nay.
Hòn Ä'ảo bé của Hy Lạp hay
Có lẽ con Ä'ã Ä'á»c chuyện vá» vua Midas, ông ta gặp phải những khó khăn cá»±c lá»›n vì má»i thứ ông ta chạm và o Ä'á»u hóa thà nh và ng. Ã"ng ta không thể ăn Ä'ược vì tất cả thức ăn của ông ta Ä'á»u biến thà nh và ng mà và ng thì là m gì Ä'ược Ä'ể ông ta khá»i Ä'ói. Ã"ng ta Ä'ã bị trừng phạt vì tÃnh tham lam của mình. DÄ© nhiên, Ä'ây là má»™t câu chuyện tưởng tượng ngụ ý cho ta thấy rằng và ng không phải là váºt hữu Ãch, Ä'ẹp Ä'ẽ và quà giá nhất nhÆ° ngÆ°á»i ta tưởng.
Còn có má»™t câu chuyện khác mà con có thể Ä'ã nghe, Ä'ó là câu chuyện vá» Minotar, má»™t quái váºt ná»a ngÆ°á»i ná»a bò. NgÆ°á»i ta kể rằng Ä'ã có nhiá»u thanh niên và thiếu nữ Ä'ã hy sinh Ä'ể là m thức ăn cho nó. Cha Ä'ã bảo con trong những lá thÆ° trÆ°á»›c rằng tÆ° tưởng tôn giáo xuất phát từ sá»± sợ hãi những Ä'iá»u không biết. Và từ ná»—i sợ hãi vì thiếu hiểu biết thiên nhiên nà y và những thứ khác nữa mà ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng là m những chuyện xuẩn ngá»'c. Những ngÆ°á»i con trai con gái bị là m váºt hy sinh Ä'ó hoà n toà n không thể chết vì má»™t con quái váºt nà o Ä'ó vì cha không nghÄ© rằng con quái váºt Ä'ó có tháºt. Nó chỉ là má»™t con váºt tưởng tượng mà thôi.
Ở khắp nÆ¡i trên thế giá»›i và o thá»i xa xÆ°a, nhiá»u ngÆ°á»i Ä'ã hy sinh cho những thế lá»±c tưởng tượng mà con ngÆ°á»i sùng bái. Ở Ai Cáºp nhiá»u cô gái bị ném xuá»'ng sông Nile bởi vì ngÆ°á»i ta nghÄ© rằng Ä'iá»u nà y sẽ là m hà i lòng vị thủy thần sông
May thay, ngà y nay sá»± cúng tế con ngÆ°á»i Ä'ã không còn xảy ra nữa ngoại trừ và i trÆ°á»ng hợp rất hiếm ở má»™t sá»' nÆ¡i nà o Ä'ó xa xôi trên thế giá»›i. NhÆ°ng ngay cả bây giá», má»™t sá»' ngÆ°á»i hãy còn giết các loà i váºt Ä'ể tế lá»… là m vừa lòng Thượng Äế. Äây vẫn là má»™t lá»'i sùng bái kỳ lạ phải không con?
Là THƯ THỨ 21 – TRUNG QUá»C VÀ ẤN ÄỘ
Chúng ta Ä'ã thấy rằng những ná»n văn minh cổ bắt Ä'ầu và phát triển ở Mesopotamia, Ai Cáºp và hòn Ä'ảo nhá» của Hy Lạp ở Äịa Trung Hải. Khoảng cùng thá»i gian Ä'ó ở Trung Quá»'c và Ấn Äá»™, những ná»n văn minh lá»›n cÅ©ng bắt Ä'ầu phát triển theo lá»'i riêng của từng nÆ¡i./span>
Ở Trung Quá»'c, cÅ©ng nhÆ° những nÆ¡i khác, dân chúng sá»'ng tại thung lÅ©ng của những con sông lá»›n. Những ngÆ°á»i nà y Ä'ược gá»i là ngÆ°á»i Mogolôit, da và ng mÅ©i tẹt. Há» là m ra những cái bình bằng Ä'á»"ng, sau Ä'ó bằng sắt. Há» bắt Ä'ầu Ä'à o kênh, xây dá»±ng những tòa nhà tuyệt Ä'ẹp. Há» cÅ©ng tạo ra những loại chữ viết má»›i. Chữ viết nà y hoà n toà n khác vá»›i chữ viết tiếng Hindu của chúng ta hay tiếng Anh hoặc tiếng Ur loại chữ tượng hình. Má»—i chữ hay thỉnh thoảng cả má»™t câu ngắn là má»™t hình ảnh nà o Ä'ó. Ở Ai Cáºp, Hy Lạp vÃ
Ở Ấn Äá»™, nhiá»u phế tÃch cổ nhất có lẽ còn bị chôn sâu dÆ°á»›i lòng Ä'ất và Ä'á»"i cát. Chúng bị dấu kÃn cho Ä'ến khi nà o ai Ä'ó phát hiện ra và Ä'à o chúng lên. NhÆ°ng má»™t sá»' di chỉ rất cổ Ä'ã Ä'ược tìm thấy ở phÃa Bắc. Chúng ta biết rằng, cách Ä'ây lâu lắm rá»"i, ngay cả trÆ°á»›c khi ngÆ°á»i Aryan Ä'ến Ấn Äá»™, Ä'ã từng có má»™t ná»n văn minh tuyệt vá»i của ngÆ°á»i Dravidian. Há» thÆ°á»ng quan hệ thÆ°Æ¡ng mại vá»›i những ngÆ°á»i ở nÆ°á»›c khác. Há» gởi rất nhiá»u hà ng hóa của mình Ä'ến
Cả hai nÆ°á»›c Ấn Äá»™ và Trung Quá»'c Ä'á»u có những tiểu quá»'c và tiểu vÆ°Æ¡ng quá»'c. Không có má»™t tiểu quá»'c nà o nằm dÆ°á»›i sá»± lãnh Ä'ạo của má»™t chÃnh phủ. Má»—i thà nh phá»' nhá» vá»›i má»™t sá»' là ng xã và những cánh Ä'á»"ng thì có má»™t chánh phủ riêng. Chúng Ä'ược gá»i là những nÆ°á»›c tá»± trị cỡ nhá». Nhiá»u nÆ°á»›c trong sá»' Ä'ó là nÆ°á»›c thuá»™c chÃnh thể Cá»™ng Hòa ngay từ những ngà y xa xÆ°a. Không có vua, chỉ có má»™t loại tÆ°á»›c phẩm Ä'ược bầu tại Ä'ịa phÆ°Æ¡ng Ä'ể trị vì quá»'c gia. Tuy nhiên, má»™t sá»' nÆ°á»›c là những vÆ°Æ¡ng quá»'c nhá». NhÆ°ng dù các nÆ°á»›c Cá»™ng Hòa nà y có chia thà nh nhiá»u chÃnh phủ riêng, Ä'ôi khi há» vẫn hợp tác nhau và giúp Ä'ỡ lẫn nhau. Thỉnh thoảng má»™t quá»'c gia lá»›n nắm vai trò lãnh Ä'ạo má»™t sá»' nÆ°á»›c nhá» hÆ¡n.
Ở Trung Quá»'c, những tiểu quá»'c nà y chẳng bao lâu Ä'ã phải dâng Ä'ất Ä'ai cho má»™t quá»'c gia to lá»›n hÆ¡n, Ä'ứng Ä'ầu là má»™t vị Hoà ng Äế. Suá»'t những ngà y tá»"n tại của Ä'ế chế nà y, Vạn Lý TrÆ°á»ng Thà nh Ä'ã Ä'ược xây dá»±ng nên. Con Ä'ã có Ä'á»c sách vá» bức tÆ°á»ng vÄ© Ä'ại nà y, Ä'ó là má»™t công trình khổng lá»" Ä'ược xây từ dÆ°á»›i biển lên Ä'ến táºn những Ä'ỉnh núi cao ở phÃa Bắc Ä'ể ngăn cản những bá»™ lạc Mông Cổ sang xâm lăng Trung Quá»'c. BÆ°á»ng nà y dà i 1400 dặm[1], cao từ 20 Ä'ến 30 thÆ°á»›c Anh[2] và rá»™ng 25 thÆ°á»›c Anh. Thỉnh thoảng có những tháp cao và pháo Ä'à i bên trên. Nếu má»™t bức tÆ°á»ng nhÆ° váºy Ä'ược xây ở Ấn Äá»™, nó sẽ trải dà i từ
Vạn lý trÆ°á»ng thà nh
Là THƯ THỨ 22 – CUỘC HÀNH TRÃŒNH ÄƯỜNG BIỂN VÀ BUÃ"N BÃN
Má»™t tá»™c ngÆ°á»i thú vị khác của ngÆ°á»i xÆ°a là ngÆ°á»i Tây
Bây giá» chúng ta thấy hai việc khởi Ä'ầu lý thú là du lịch bằng Ä'Æ°á»ng biển và buôn bán. Má»—i thứ trợ giúp nhau. DÄ© nhiên và o thá»i xÆ°a chÆ°a có tà u chạy bằng hÆ¡i nÆ°á»›c và tà u máy nhÆ° con thấy ngà y nay. Con tà u Ä'ầu tiên chỉ là thân cây Ä'Æ¡n giản Ä'ược khoét lõm xuá»'ng. NgÆ°á»i ta chèo bằng mái chèo, Ä'ôi khi có các cánh buá»"m Ä'ể lợi dụng sức gió. Cuá»™c hà nh trình bằng Ä'Æ°á»ng biển chắc là phải lý thú và há»"i há»™p lắm và o thá»i Ä'ó. Con hãy tưởng tượng thá» mình sẽ băng qua biển Ả Ráºp trên má»™t chiếc thuyá»n nhá» vá»›i những cánh buá»"m và các tay chèo. Tất nhiên lòng thuyá»n rất nhá» nên ngÆ°á»i lái không thể tá»›i lui má»™t cách thoải mái và chỉ cần má»™t tà gió nổi lên thôi cÅ©ng Ä'ủ khiến nó tròng trà nh và thÆ°á»ng là rất dá»… bị Ä'ắm. Chỉ có những ngÆ°á»i can Ä'ảm lắm má»›i dám mạo hiểm Ä'i trên những chiếc thuyá»n nhá» Ä'ó giữa biển khÆ¡i. Tháºt mạo hiểm! Äôi khi suá»'t nhiá»u tháng trá»i há» không nhìn thấy Ä'ất liá»n Ä'âu cả. Há» không thể kiếm Ä'ược lÆ°Æ¡ng thá»±c ở giữa biển khÆ¡i trừ khi há» câu cá hay bắt chim. Biển cả thì Ä'ầy nguy hiểm và phiêu lÆ°u. Ngà y xÆ°a có nhiá»u truyện kể! vá» các thủy thủ và những Ä'iá»u lạ lùng xảy ra trên biển.
NhÆ°ng, bất chấp hiểm nguy, ngÆ°á»i ta cứ tiếp tục cuá»™c hà nh trình băng qua các Ä'ại dÆ°Æ¡ng. Má»™t sá»' là m Ä'iá»u Ä'ó vì há» Æ°a thÃch mạo hiểm nhÆ°ng phần lá»›n vì há» yêu và ng và tiá»n của. Há» Ä'i Ä'ể buôn bán kiếm tiá»n.
Thế thÆ°Æ¡ng mại là gì và nó bắt Ä'ầu nhÆ° thế nà o? Ngà y nay con thấy những cá»a tiệm lá»›n rất tiện lợi, con có thể mua bất cứ những gì con muá»'n. NhÆ°ng con có bao giá» nghÄ© Ä'ến những món mình mua có từ Ä'âu không? Con mua má»™t khăn choà ng bằng len trong má»™t cá»a hiệu ở
Khi và ng và bạc Ä'ược tìm ra, ngÆ°á»i ta bắt Ä'ầu dùng chúng Ä'ể buôn bán vì váºn chuyển chúng sẽ dá»… dà ng hÆ¡n. Và dần dần khách hà ng nẩy ra ý Ä'ịnh trả món hà ng bằng và ng và bạc. NgÆ°á»i Ä'ầu tiên nghÄ© ra Ä'iá»u nà y hẳn là ngÆ°á»i khôn ngoan lắm. Việc dùng và ng và bạc Ä'ể buôn bán trở nên dá»… dà ng hÆ¡n rất nhiá»u. Lúc Ä'ó không có tiá»n Ä'á»"ng nhÆ° chúng ta có ngà y nay. Và ng thÆ°á»ng Ä'ược cân rá»"i trao cho ngÆ°á»i khác. Sau Ä'ó, tiá»n Ä'á»"ng bắt Ä'ầu phổ biến khiến cho việc buôn bán và trao Ä'ổi còn Ä'Æ¡n giản hÆ¡n nữa. Lúc nà y, ngÆ°á»i ta không cần cân và ng nữa bởi vì má»i ngÆ°á»i Ä'ã biết giá trị của Ä'á»"ng tiá»n. Ngà y nay tiá»n bạc Ä'ược dùng ở khắp má»i nÆ¡i. NhÆ°ng chúng ta nên nhá»› rằng, tiá»n bạc tá»± thân nó chẳng tá»'t Ä'ẹp gì Ä'âu? Con có nhá»› câu chuyện vá» vua Midas không? Ã"ng ta có và ng ở khắp nÆ¡i nhÆ°ng không thể có thức ăn! Váºy Ä'ó, tiá»n bạc sẽ vô giá trị nếu nó không Ä'ược dùng Ä'ể giúp ta có những thứ mà chúng ta cần. Thế mà , còn biết bao ngÆ°á»i tháºt khá» dại khi cho rằng tiá»n bạc là tá»'t, là Ä'ẹp. Há» cứ lo ki cóp tÃch trữ, không dám xà i Ä'ến. Äiá»u Ä'ó chứng tá» rằng ! há» chẳng hiểu Ä'ược tiá»n bạc là gì và cần Ä'ược dùng nhÆ° thế nà o cho Ä'úng.
Là THƯ THỨ 23 – NGÃ"N NGá»®, CHá»® VIẾT VÀ CHá»® Sá»
Chúng ta Ä'ã nghiên cứu các ngôn ngữ khác nhau, biết Ä'ược chúng quan hệ vá»›i nhau nhÆ° thế nà o. Chúng ta cÅ©ng nghiên cứu xem ngôn ngữ bắt Ä'ầu nhÆ° thế nà o. NgÆ°á»i ta Ä'ã tìm ra má»™t sá»' từ ngữ của má»™t và i loà i váºt. Loà i khỉ báºt ra Ä'ược má»™t sá»' tiếng kêu hay những từ Ä'Æ¡n sÆ¡ chỉ các váºt Ä'Æ¡n giản. Con cÅ©ng có thể lÆ°u ý những tiếng kêu la kỳ lạ mà má»™t sá»' loà i váºt tạo ra khi chúng sợ hãi hoặc Ä'ể cảnh báo cho những con khác biết nguy hiểm gì Ä'ang xảy ra vá»›i chúng.
Có lẽ ngôn ngữ con ngÆ°á»i bắt Ä'ầu tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° loà i váºt. Thoạt tiên, ngôn ngữ phải là những tiếng kêu rất Ä'Æ¡n giản nhÆ° tiếng hét sợ hãi hay tiếng kêu báo Ä'á»™ng, sau cùng có thể là tiếng hò trong lao Ä'á»™ng vì khi má»™t sá»' ngÆ°á»i là m việc chung vá»›i nhau, há» thÆ°á»ng cùng nhau tạo chung má»™t tiếng á»"n. Con có lÆ°u ý khi ngÆ°á»i ta cùng lôi kéo hay cùng nâng má»™t váºt gì quá nặng không? DÆ°á»ng nhÆ° là nếu cùng Ä'á»"ng thanh hét hò thì công việc sẽ nhẹ bá»›t Ä'i Ä'ôi chút. Những tiếng hò hét lao Ä'á»™ng nà y có thể là những tiếng nói Ä'ầu tiên mà con ngÆ°á»i Ä'ã dùng.
Dần dần những từ khác Ä'ược hình thà nh. Äó là những từ rất Ä'Æ¡n giản nhÆ° nÆ°á»›c, lá»a, ngá»±a, gấu… Có thể khi ấy ngôn ngữ chỉ gá»"m danh từ mà chÆ°a có Ä'á»™ng từ. Nếu má»™t ngÆ°á»i muá»'n thông báo rằng anh ta vừa thấy má»™t con gấu, anh ta chỉ biết thá»'t lên từ “gấu†và chỉ trá» hệt nhÆ° má»™t Ä'ứa bé má»›i há»c nói. Vì váºy, khi Ä'ó dÆ°á»ng nhÆ° chẳng có chuyện trò Ä'à m luáºn vá»›i nhau. Ngôn ngữ phát triển dần. Các câu văn ngắn hình thà nh, rá»"i Ä'ến các câu dà i hÆ¡n. Có lẽ ở bất cứ thá»i Ä'ại nà o cÅ©ng không có má»™t ngôn ngữ chung cho tất cả những tá»™c ngÆ°á»i khác nhau những dÄ© nhiên ngôn ngữ khi xÆ°a ấy không thể phong phú, Ä'a dạng nhÆ° ngà y nay. Cha nhá»› có lần Ä'ã kể cho con rằng lúc Ä'ầu chỉ có má»™t sá»' Ãt ngôn ngữ, dần vá» sau ngôn ngữ má»›i phát triển thà nh những dòng há» lá»›n gá»"m nhiá»u ngôn ngữ khác nhau.
Trong suá»'t thá»i kỳ có các ná»n văn minh cổ, ngôn ngữ Ä'ã phát triển nhiá»u lá»"i. Có nhiá»u bà i ca Ä'ược sáng tác và các ca sÄ© Ä'ã ra Ä'á»i. Không có nhiá»u chữ viết hay sách vở và o thá»i Ä'ó và vì thế ngÆ°á»i ta phải há»c cách nhá»› nhiá»u hÆ¡n. NgÆ°á»i ta Ä'ã là m thÆ¡ hoặc tạo nên những câu có vần Ä'iệu Ä'ể dá»… nhá»› hÆ¡n. Do Ä'ó, ta thấy là thÆ¡ có Ä'iệu vần và những bà i hát ngắn Ä'ã rất phổ biến ở các nÆ°á»›c mà những ná»n văn minh cổ hình thà nh.
Các ca sÄ© hoặc thi sÄ© Ä'ặc biệt thÃch hát và ca tụng vinh quang của các vị anh hùng Ä'ã chết. Ở các thá»i Ä'ại nà y rất thÃch chuyện chiến Ä'ấu, Ä'ánh nhau và vì thế các bà i hát thÆ°á»ng nói vá» sá»± can Ä'ảm trong chiến tráºn.
Chữ viết cÅ©ng có lịch sá» khởi Ä'ầu rất lý thú. à cha muá»'n nói vá» chữ viết Trung Hoa. Tất cả má»i chữ viết hẳn bắt Ä'ầu bằng hình ảnh. Má»™t ngÆ°á»i muá»'n nói vá» con công sẽ cá»' gắng vẽ má»™t bức tranh vá» con công. DÄ© nhiên không ai có thể viết nhiá»u bằng cách nà y. Dần dần các bức tranh trở nên ngà y má»™t Ä'Æ¡n giản hÆ¡n. Và sau cùng má»™t hệ thá»'ng chữ cái Ä'ã Ä'ược nghÄ© ra và phát triển lên. Äiá»u nà y khiến việc viết chữ dá»… dà ng hÆ¡n nhiá»u và quá trình tiến hóa diá»…n ra nhanh hÆ¡n nữa.
Những chữ sá»' và cách Ä'ếm cÅ©ng là má»™t sá»± khám phá lá»›n. Không có các chữ sá»' tháºt khó tưởng tượng là m sao các loại hình buôn bán có thể thá»±c hiện Ä'ược. NgÆ°á»i phát minh Ä'ược các chữ sá»' hẳn phải là má»™t vÄ© nhân. Lúc Ä'ầu, tại Châu Âu, các chữ sá»' còn khá luá»™m thuá»™m. Con biết không, nó Ä'ược gá»i là những chữ sá»' La Mã â€" I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X… Những sá»' nà y tháºt rÆ°á»m rà và khó sá» dụng. Các chữ sá»' mà ngà y nay chúng ta dùng trong tất cả các ngôn ngữ thuáºn lợi hÆ¡n sá»' La Mã nhiá»u. Cha muá»'n ám chỉ sá»' 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10. Những chữ sá»' nà y Ä'ược gá»i là chữ sá»' Ả Ráºp bởi vì ngÆ°á»i Châu Âu biết chúng thông qua Ả Ráºp. NhÆ°ng chÃnh ngÆ°á»i Ả Ráºp lại há»c chúng từ Ấn Äá»™, vì thế gá»i chúng là chữ sá»' Ấn Äá»™ thì Ä'úng hÆ¡n.
Những cha Ä'ang Ä'i ngược dòng lịch sá» quá nhanh. Chúng ta chÆ°a Ä'i tá»›i nÆ°á»›c Ả Ráºp mà !
Má»™t sá»' loại chữ tượng hình
Là THƯ THỨ 24 – NHá»®NG GIAI CẤP KHÃC NHAU CỦA CON NGƯỜI
Thanh niên nam nữ, ngay cả khi lá»›n lên, thÆ°á»ng Ä'ược dạy lịch sá» theo má»™t phÆ°Æ¡ng pháp khá kỳ cục. Chúng há»c tên các vị vua và nhiá»u nhân váºt khác, ngà y tháng của những tráºn Ä'ánh và những vấn Ä'á» tÆ°Æ¡ng tá»±. NhÆ°ng chắc chắn lịch sá» không bao gá»"m những tráºn Ä'ánh và sá»± kiện má»™t và i ngÆ°á»i trở thà nh vua và các tÆ°á»›ng lãnh. Lịch sá» phải kể cho chúng ta nghe vá» dân tá»™c của má»™t nÆ°á»›c: cách há» sá»'ng, những gì há» là m, những gì há» nghÄ©. Nó phải bảo cho chúng ta biết vá» những niá»m vui và ná»—i buá» của há», những khó khăn mà há» Ä'ã vượt qua. Và nếu chúng ta há»c lịch sá» bằng cách nà y, chúng ta có thể há»c rất nhiá»u Ä'iá»u. Nếu chúng ta phải Ä'Æ°Æ¡ng Ä'ầu cùng má»™t vấn Ä'á» khó khăn hoặc phức tạp mà lịch sá» Ä'ã gặp phải thì việc Ä'á»c sá» có thể giúp chúng ta vượt qua nó. Äặc biệt việc nghiên cứu thá»i quá khứ sẽ giúp chúng ta trong việc biết Ä'ược ngÆ°á»i ta Ä'ang trở nên ngà y cà ng tá»'t Ä'ẹp hÆ¡n, tiến bá»™ hÆ¡n hay hoà n toà n ngược lại.
DÄ© nhiên, ngÆ°á»i ta phải cá»' gắng há»c há»i Ä'iá»u gì Ä'ó từ cuá»™c Ä'á»i của các vÄ© nhân trong quá khứ. NhÆ°ng chúng ta cÅ©ng phải cá»' gắng Ä'ể biết Ä'ược tình trạng xã há»™i và những Ä'iá»u kiện khác xung quanh những con ngÆ°á»i nà y là nhÆ° thế nà o.
Cha Ä'ã viết cho con khá nhiá»u bức thÆ° và Ä'ây là bức thÆ° thứ 24. NhÆ°ng Ä'ến táºn giá» chúng ta chỉ má»›i thảo luáºn sÆ¡ vá» những thá»i kỳ rất cổ mà chúng ta không biết nhiá»u. Khó có thể gá»i nó là lịch sá». Nếu thÃch, ta có thể gá»i nó là thá»i kỳ Ä'ầu của lịch sá» hay buổi bình minh của lịch sá». Chẳng bao lâu nữa chúng ta sẽ xét kỹ những thá»i kỳ sau Ä'ó mà chúng ta biết nhiá»u hÆ¡n. Chúng ta có thể gá»i Ä'ó là “những thá»i kỳ lịch sá»â€. NhÆ°ng trÆ°á»›c khi chúng ta gác lại ná»n văn minh cổ, chúng ta hãy xem sÆ¡ qua nó và tìm hiểu xem những loại ngÆ°á»i khác nhau nà o Ä'ã sá»'ng và o thá»i kỳ Ä'ó.
Chúng ta Ä'ã thấy trong các bá»™ lạc xÆ°a, ngÆ°á»i ta Ä'ã bắt Ä'ầu là m các loại công việc khác nhau nhÆ° thế nà o, sá»± phân công lao Ä'á»™ng diá»…n ra ra sao. Chúng ta cÅ©ng thấy lãnh tụ bá»™ lạc hay tá»™c trưởng tách rá»i gia Ä'ình ông ta ra khá»i những ngÆ°á»i khác, và chỉ là m phần công việc quản lý nhÆ° thế nà o. Ã"ng ta trở thà nh má»™t thà nh phần cao cấp hÆ¡n, hay chúng ta có thể nói rằng gia Ä'ình ông ấy thuá»™c vá» má»™t giai cấp khác vá»›i những ngÆ°á»i khác. NhÆ° váºy xã há»™i con ngÆ°á»i lúc Ä'ó Ä'ã phân chia thà nh hai giai cấp: má»™t là m công việc quản lý chỉ huy và má»™t là m công việc lao Ä'á»™ng. DÄ© nhiên giai cấp là m phần việc quản lý có nhiá»u quyá»n lá»±c và há» dùng quyá»n nà y Ä'ể lấy cà ng nhiá»u thứ cà ng tá»'t. Há» trở nên già u có hÆ¡n, gom góp ngà y cà ng nhiá»u của cải của những ngÆ°á»i khác.
Dần dần, công việc trong xã há»™i phát triển Ä'ã sản sinh ra nhiá»u loại giai cấp, nhiá»u tầng lá»›p khác nhau. Chúng ta thấy có tầng lá»›p tăng lữ trong các Ä'á»n thá». Äây là những ngÆ°á»i nắm giữ vai trò rất quan trá»ng trong những thá»i kỳ nà y. Vá» sau chúng ta sẽ quay lại bà n vá» công việc của há».
Tầng lá»›p thứ ba là các nhà buôn. NhÆ° con biết Ä'ấy, há» váºn chuyển buôn bán hà ng hóa từ nÆ°á»›c nà y sang nÆ°á»›c khác.
Thứ tÆ° là các nghệ nhân thợ thủ công. Há» là m Ä'ủ má»i thứ cho bá»™ lạc: dệt vải, là m Ä'á»" gá»'m, Ä'á»" Ä'á»"ng, những Ä'á»" váºt bằng và ng hay ngà và nhiá»u váºt khác. Phần lá»›n há» Ä'ịnh cÆ° tại các thị trấn và các là ng mạc.
Cuá»'i cùng là à nông và những ngÆ°á»i lao Ä'á»™ng là m việc trên Ä'á»"ng hay tại các thà nh phá»' lá»›n. DÄ© nhiên Ä'ây là tầng lá»›p Ä'ông nhất. Má»i tầng lá»›p khác Ä'á»u cá»' gắng bòn rút tiá»n bạc và của cải của há».
Là THƯ THỨ 25 – CÃC Ã"NG VUA â€" CÃC ÄỀN THỜ VÀ CÃC ÄẠO SĨ
Con Ä'ã thấy năm giai cấp khác nhau Ä'ã Ä'ược hình thà nh nhÆ° thế nà o. Giai cấp lá»›n nhất là giai cấp của ngÆ°á»i nông dân và ngÆ°á»i lao Ä'á»™ng. Nông dân cà y cấy và trá»"ng cây thá»±c phẩm. Nếu không có nhà nông, con ngÆ°á»i sẽ không có thá»±c phẩm hoặc chỉ có rất Ãt. Vì thế há» Ä'óng vai trò rất quan trá»ng. Không có há» má»i ngÆ°á»i sẽ chết Ä'ói. Những ngÆ°á»i lao Ä'á»™ng cÅ©ng là m nhiá»u việc có Ãch trên Ä'ất Ä'ai hoặc trong phá»' xá thị thà nh. Mặc dù công việc của há» quan trá»ng và cần thiết cho má»i ngÆ°á»i nhÆ° váºy, há» chỉ kiếm Ä'ược má»™t sá»' tiá»n còm cõi. Hầu hết những gì há» sản xuất ra Ä'á»u qua tay ngÆ°á»i khác, Ä'ặc biệt là nhà vua và các nhà quý tá»™c, giai cấp của ông ta.
Ã"ng vua và giai cấp của ông ta, nhÆ° chúng ta Ä'ã biết, có tháºt nhiá»u quyá»n lá»±c. Trong suá»'t thá»i kỳ của những bá»™ lạc xÆ°a, Ä'ất Ä'ai thuá»™c vá» cả bá»™ lạc mà không thuá»™c vá» bất cứ má»™t ngÆ°á»i nà o. NhÆ°ng khi giai cấp của nhà vua nổi lên nắm quyá»n, há» nói rằng toà n bá»™ Ä'ất Ä'ai nà y thuá»™c vá» há». Há» trở thà nh các Ä'ịa chủ, còn những nhà nông, ngÆ°á»i tháºt sá»± là m tất cả lại trở thà nh kẻ tôi tá»› cho chúng. CÅ©ng thế, khi sá»± phân chia công việc tiếp diá»…n, năm sáu giai cấp sinh ra. Ã"ng vua, dòng há» của ông ta và những ngÆ°á»i của triá»u Ä'ình là công việc quản lý quá»'c gia, chiến Ä'ấu giữ gìn an ninh tráºt tá»±. Há» thÆ°á»ng không là m công việc gì khác.
Lá»›p ngÆ°á»i chiếm Æ°u thế thứ hai sau giai cấp của vua chúa thá»i xÆ°a là những vị tăng lữ mà ngÆ°á»i ta còn gá»i má»™t cách tôn kÃnh là Ä'ạo sÄ©. Trong những lá thÆ° cha Ä'ã gá»i cho con, cha có nói rằng con ngÆ°á»i lạc háºu cổ xÆ°a bắt Ä'ầu suy nghÄ© vá» Thượng Äế và tôn giáo do há» không biết gì cả và há» sợ hãi tất cả. Há» tá»± tạo ra má»™t vị thần linh hoặc nữ thần cai quản má»i sá»± váºt mà há» thấy nhÆ° các thần sông, thần núi, thần mặt trá»i, thần cây cá»'i và cả các vị thần loà i váºt và nhiá»u thứ khác há» không thấy Ä'ược mà chỉ tưởng tượng ra. Vì sợ, há» luôn luôn nghÄ© rằng các thần linh muá»'n trừng phạt há», dữ dằn và tà n ác. Do Ä'ó, há» luôn luôn cá»' gắng dà n hòa hoặc là m vừa lòng thần linh bằng cách tế lá»….
Từ Ä'ó, các Ä'á»n thá» Ä'ã má»c lên. Bên trong Ä'á»n thá» có má»™t gian Ä'ặc biệt là gian cúng tế linh thiêng, nÆ¡i Ä'ó có hình ảnh vị thần mà há» tôn thá». Há» không thể lá»… bái cái gì mà há» không thấy Ä'ược. Äây là má»™t trở ngại nhá». Con biết rằng má»™t Ä'ứa trẻ thÆ°á»ng nghÄ© vá» má»™t Ä'á»" váºt mà nó Ä'ã thấy Ä'ược. Những ngÆ°á»i xÆ°a cÅ©ng gần giá»'ng nhÆ° Ä'ứa trẻ. Há» không thể lá»… bái mà không có hình tượng, do Ä'ó há» phải dá»±ng nên các hì tượng trong các Ä'á»n thá». Tháºt lạ lùng là những hình tượng nà y thÆ°á»ng xấu xà khủng khiếp â€" Ä'ó là những con thú hoặc Ä'ôi khi ná»a thú ná»a ngÆ°á»i. Tại Ai Cáºp, há» Ä'ã từng lá»… bái má»™t con mèo, rá»"i sau Ä'ó há» thá» má»™t con khỉ. Tại sao ngÆ°á»i ta tôn thá» những thú váºt gá»›m ghiếc nà y? Tháºt khó hiểu. Nếu muá»'n tôn thá» má»™t hình ảnh nà o Ä'ó, tại sao ngÆ°á»i ta không là m cho nó Ä'ẹp Ä'ẽ lên? NhÆ°ng có lẽ vì ý kiến cho rằng thần linh là cái gì Ä'ó là m cho con ngÆ°á»i sợ hãi, nên há» tạo ra những hình ảnh khủng khiếp nà y.
Và o thá»i Ä'ó, có lẽ ngÆ°á»i ta không quan niệm chỉ có má»™t Ä'ấng tá»'i cao có quyá»n năng tuyệt Ä'ỉnh nhÆ° bây giá». Há» tưởng tượng ra rất nhiá»u vị nam và nữ thần, những vị nà y Ä'ôi khi còn cãi lá»™n vá»›i nhau. Các thà nh phá»' và các quá»'c gia khác nhau thÆ°á»ng tôn thá» các vị thần khác nhau.
Các Ä'á»n thá» khi ấy Ä'ầy các tăng lữ và nữ tu. Thông thÆ°á»ng há» biết Ä'á»c, biết viết và có há»c thức hÆ¡n những ngÆ°á»i khác. Vì váºy, há» trở thà nh cá»' vấn của nhà vua. Những quyển sách thá»i xÆ°a chÃnh do các tăng lữ viết hoặc chép lại. Vì há» có tri thức, há» trở thà nh ngÆ°á»i thông thái. Há» cÅ©ng là những thầy thuá»'c. Và thÆ°á»ng muá»'n chứng tá» cho má»i ngÆ°á»i khác thấy mình khôn ngoan, há» dùng nhiá»u mánh khóe Ä'ể lòe thiên hạ. Con biết Ä'ấy, con ngÆ°á»i thá»i Ä'ó còn ngây thÆ¡ và dá»'t nát, há» xem các tăng lữ nà y nhÆ° những thầy pháp và khiếp sợ há».
Các thầy tăng lữ sá»'ng hòa và o vá»›i nhân dân và giúp Ä'ỡ há». Má»i ngÆ°á»i Ä'ến vá»›i há» khi ngÆ°á»i ta gặp phiá»n toái hoặc bệnh táºt. Há» cÅ©ng nhá» các thầy tăng lữ tổ chức các lá»… há»™i lá»›n. Và o thá»i kỳ Ä'ó chÆ°a có lịch, ngÆ°á»i ta tÃnh ngà y tháng bằng các lá»… há»™i. Lúc ấy, ở má»™t và i nÆ¡i Ä'ịnh cÆ°, có thể ngÆ°á»i quản lý há» Ä'ầu tiên là các vị tăng lữ chứ không phải nhà vua. Sau Ä'ó, Ä'ịa vị nà y bị các vị vua chiếm Ä'oạt vì há» có quân Ä'á»™i mạnh hÆ¡n. Ở má»™t sá»' nÆ¡i, má»™t ngÆ°á»i vừa là vua vừa là Ä'ạo sÄ© nhÆ° các Pharaohs ở Ai Cáºp. Tháºt ra các Pharaohs Ä'ược xem nhÆ° ná»a thần ná»a thánh ngay khi há» còn sá»'ng. Và khi há» qua Ä'á»i, há» cà ng Ä'ược tôn thá» nhÆ° các vị thần.
Là THƯ THỨ 26 – MỘT CÃI NHÃŒN TRỞ LẠI
Cha hy vá»ng con không chán những bức thÆ° của cha. Cha cho rằng con cần Ä'ược phải nghỉ ngÆ¡i, vì thế cha sẽ không viết cho con Ä'iá»u gì má»›i. Cha chỉ muá»'n con ngẫm lại những gì chúng ta Ä'ã bà n qua. Chúng ta Ä'ã tóm tắt lịch sá» của hà ng triệu năm và o và i bức thÆ°. Bắt Ä'ầu khi trái Ä'ất còn là má»™t mảnh của mặt trá»i cho Ä'ến khi nó tách rá»i ra và từ từ nguá»™i dần nhÆ° thế nà o. Rá»"i Ä'ến lượt mặt trăng Ä'ược hình thà nh và suá»'t hà ng bao nhiêu năm cuá»™c sá»'ng không há» tá»"n tại trên trái Ä'ất. Con có má»™t ý niệm gì vá» thá»i gian má»™t triệu năm không? Sá»± sá»'ng Ä'ã bắt Ä'ầu rất từ tá»'n, cháºm chạp. Tháºt khó mà hình dung hà ng triệu năm là nhÆ° thế nà o phải không conon chỉ má»›i lên 10 tuổi, rá»"i con sẽ lá»›n lên và già Ä'i. Còn bây giá» con chỉ là má»™t cô bé. Má»™t trăm năm Ä'á»'i vá»›i con Ä'ã là dà i khủng khiếp. Và rá»"i má»™t ngà n, rá»"i má»™t triệu – má»™t ngà n lần má»™t ngà n! Cha sợ chúng ta không thể nháºp tâm Ä'iá»u nà y bằng cái Ä'ầu quá nhá» bé của chúng ta Ä'ược.
Chúng ta hãy nhá»› lại xem, có phải suá»'t má»™t thá»i gian dà i Ä'ăng Ä'ẳng, trái Ä'ất không há» có sá»± sá»'ng? Rá»"i Ä'ến má»™t thá»i kỳ khác, cÅ©ng dà i lê thê, chỉ có những loà i sinh váºt biển. Và suá»'t hà ng triệu năm, các loà i thú xuất hiện và Ä'i lang thang tá»± do khắp má»i nÆ¡i, không há» bị con ngÆ°á»i bắn giết săn Ä'uổi. Cuá»'i cùng, con ngÆ°á»i xuất hiện. Anh ta là má»™t sinh váºt nhá» bé yếu Ä'uá»'i hÆ¡n tất cả. NhÆ°ng dần dần hà ng ngà n năm trôi qua, anh ta trở nên mạnh khá»e và thông minh hÆ¡n cho Ä'ến khi anh ta trở thà nh chủ của loà i váºt trên trái Ä'ất. Tất cả các loà i váºt khác trở thà nh kẻ tôi tá»› cho anh ta, là m theo lá»i anh ta sai bảo.
Rá»"i chúng ta tiến Ä'ến tiếp cáºn vá»›i sá»± phát triển của các ná»n văn minh cổ. Chúng ta Ä'ã chứng kiến lúc khởi Ä'ầu hình thà nh của nó. Trong những bức thÆ° của cha, chúng ta Ä'ã tiến Ä'ến má»™t thá»i kỳ chỉ cách chúng ta bá»'n hay năm ngà n năm. Và chúng ta hiểu vá» bá»'n ngà n năm nà y hÆ¡n là hà ng triệu năm vá» trÆ°á»›c. Lịch sá» và phát triển của loà i ngÆ°á»i tháºt sá»± xảy ra trong vòng bá»'n ngà n năm ấy. Con sẽ Ä'á»c nhiá»u vá» nó khi lá»›n lên. Con nhé!
Cha của con, J.N
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét