Nhung la thu nguoi cha gui con gai.html

NHỮNG LÁ THƯ NGƯỜI CHA GỬI CHO CON GÁI

JAWAHARLAL NEHRU

Tên sách: Letters from a father to his daughter (Những lá thư người cha gửi cho con gái)

Tác giả:   Jawaharlal Nehru

Thể loại: Tâm lý â€" Giáo dục

Nhà xuất bản: Nhà xuất bản tổng hợp Tp.HCM

—–

Đánh máy (TVE): venus

Biên tập (TVE): ttdd

Chuyển sang ebook (TVE): ttdd

Ngày hoàn thành: 10/9/2007

JAWAHARLAL NEHRU (1889 â€" 1964) là nhà ái quá»'c Ấn Độ, Ä'ã góp công lá»›n trong Ä'ấu tranh giành Ä'á»™c lập cho Ấn Độ và Phong trào Hòa bình thế giá»›i. Năm 1947 ông Ä'ược bầu làm Thủ tÆ°á»›ng Ấn Độ cho Ä'ến lúc qua Ä'ời.

Ã"ng quan tâm dành nhiều thời gian Ä'ể giáo dục con cái. Quyển sách này tập hợp 26 bức thÆ° viết cho INDIRA GANDHI â€" cô con gái yêu mười tuổi của ông â€" sau này cÅ©ng là Thủ tÆ°á»›ng Ấn Độ, Ä'ể mở mang tầm hiểu biết của con gái về má»™t sá»' vấn Ä'ề cÆ¡ bản của khoa học Tá»± nhiên và Xã há»™i. Đây cÅ©ng là những hiểu biết cần thiết cho mọi thiếu niên Việt Nam.

>LỜI TÁC GIẢ

LỜI NGƯỜI DỊCH

LÁ THƯ THỨ 1 – QUYỂN SÁCH THIÊN NHIÊN

LÁ THƯ THỨ 2 – LỊCH SỬ ĐẦU TIÊN VIẾT BẰNG CÁCH NÀO?

LÁ THƯ THỨ 3 – Sá»° TẠO LẬP TRÁI ĐẤT

LÁ THƯ THỨ 4 – NHá»®NG SINH VẬT ĐẦU TIÊN.

LÁ THƯ THỨ 5 – LOÀI VẬT XUẤT HIỆN

LÁ THƯ THỨ 6 – CON NGƯỜI XUẤT HIỆN

LÁ THƯ THỨ 7 – NHá»®NG CON NGƯỜI Cá»"

LÁ THƯ THỨ 8 – NHá»®NG CHỦNG TỘC KHÁC NHAU ĐÃ HÃŒNH THÀNH NHƯ THẾ NÀO?

LÁ THƯ THỨ 9 – CHỦNG TỘC VÀ NGÃ"N NGá»® CỦA LOÀI NGƯỜI

LÁ THƯ THỨ 10 – MỐI QUAN HỆ GIá»®A CÁC NGÃ"N NGá»®

LÁ THƯ THỨ 11 – THẾ NÀO LÀ VÄ‚N MINH?

LÁ THƯ THỨ 13 – TÃ"N GIÁO KHỞI ĐẦU TỪ ĐÂU VÀ Sá»° PHÂN CÃ"NG LAO ĐỘNG DIỄN RA THẾ NÀO?

LÁ THƯ THỨ 14 – NHá»®NG THAY Đá»"I ĐƯA ĐẾN BỞI NÃ"NG NGHIỆP

LÁ THƯ THỨ 15 – TỘC TRƯỞNG XUẤT HIỆN NHƯ THẾ NÀO?

LÁ THƯ THỨ 16 – TỘC TRƯỞNG PHÁT TRIỂN NHƯ THẾ NÀO?

LÁ THƯ THỨ 17 – TỘC TRƯỞNG TRỞ THÀNH VUA

LÁ THƯ THỨ 18 – NHá»®NG NỀN VÄ‚N MINH Cá»"

LÁ THƯ THỨ 19 – NHá»®NG ĐÃ" THỊ LỚN CỦA THẾ GIỚI Cá»"

LÁ THƯ THỨ 20 – AI CẬP VÀ HY LẠP

LÁ THƯ THỨ 21 – TRUNG QUỐC VÀ ẤN ĐỘ

LÁ THƯ THỨ 22 – CUỘC HÀNH TRÃŒNH ĐƯỜNG BIỂN VÀ BUÃ"N BÁN

LÁ THƯ THỨ 23 – NGÃ"N NGá»®, CHá»® VIẾT VÀ CHá»® SỐ

LÁ THƯ THỨ 24 – NHá»®NG GIAI CẤP KHÁC NHAU CỦA CON NGƯỜI

LÁ THƯ THỨ 25 – CÁC Ã"NG VUA â€" CÁC ĐỀN THỜ VÀ CÁC ĐẠO SĨ

LÁ THƯ THỨ 26 – MỘT CÁI NHÃŒN TRỞ LẠI

NHỮNG LÁ THƯ NGƯỜI CHA GỬI CHO CON GÁI

JAWAHARLAL NEHRU

Người dịch: Thái Văn Châu

LỜI TÁC GIẢ

Những lá thÆ° này tôi gá»­i cho ái nữ tôi Indira vào mùa hè năm 1928, khi cô bé Ä'i nghỉ hè trên núi Hy Mã Lạp SÆ¡n, Mussoories, còn tôi thì ở tại vùng Ä'á»"ng bằng phía dÆ°á»›i.

Thời gian này tôi có viết má»™t sá»' thÆ° và lần lượt gá»­i cho cháu khi cháu má»›i lên mười. NhÆ°ng bằng hữu tôi cho rằng Ä'ây là những thÆ° tín rất bổ ích, Ä'ề nghị tôi in phổ biến rá»™ng rãi Ä'ến thiếu niên nhi Ä'á»"ng.

Đá»'i vá»›i tôi thì vẫn phân vân chÆ°a rõ các cháu có Æ°a thích những thÆ° tín này không. Tuy nhiên, tôi còn nuôi má»™t chút hy vọng là dần dần các cháu sẽ nghÄ© ra rằng, thế giá»›i chúng ta tá»±a nhÆ° má»™t Ä'ại gia Ä'ình thuá»™c nhiều dân tá»™c, và dù có sá»± dị biệt về tuổi tác, về Ä'ịa vị xã há»™i, song các cháu cÅ©ng có thể tìm thấy má»™t ít niềm vui trong khi Ä'ọc những bức thÆ° này, vì lẽ Ä'ó tôi cÅ©ng có cảm hứng khi viết lại nó….

Jawaharlal Nehru

LỜI NGƯỜI DỊCH

Nguyên Thủ tÆ°á»›ng kiệt xuất Jawaharlal Nehru sinh ra trong má»™t gia Ä'ình có học thức, tại tiểu bang Allahabad vào ngày 14 tháng 11 năm 1889. Cha ông là Motilal Nehru, má»™t nhà thông thái. Năm 1905 ông xuất dÆ°Æ¡ng Ä'ến Anh quá»'c, học tại Đại học Cambridge. Vào năm 18 tuổi ông Ä'ậu cá»­ nhân. Sau Ä'ó Ä'ậu bằng Luật. Ã"ng há»"i hÆ°Æ¡ng năm 1912, và thá»±c tập làm luật sÆ° tại quê nhà. Năm 1916 ông cÆ°á»›i bà Kamala Devi. Đến khi chiến tranh thế giá»›i thứ 1 bùng nổ, Thánh Cam Đia Ä'ứng lên hô hào nhân dân Ä'oàn kết chá»' Ä'ế quá»'c Anh. Theo lời kêu gọi cứu quá»'c, ông hăng hái tham gia cùng Thánh Cam Đia hoạt Ä'á»™ng rất quyết liệt. Ã"ng và má»™t sá»' nhân vật Ä'ứng Ä'ầu khác bị tù Ä'ày nhiều lần. Năm 1929 ông Ä'ược bầu làm chủ tịch Đảng Quá»'c Đại.

Vào ngày 15 tháng 8 năm 1947, Ấn Độ giành Ä'ược Ä'á»™c lập, ông Ä'ược tuyển chọn làm Thủ tÆ°á»›ng Ấn Độ. Ã"ng tham gia hoạt Ä'á»™ng cho hòa bình thế giá»›i và trở nên nổi tiếng khắp hoàn cầu.

Sau Ä'ó, ông Ä'ã Ä'ược bầu chọn làm Thủ tÆ°á»›ng suá»'t Ä'ời. Ã"ng mất vào ngày 27 tháng 5 năm 1964.

Ã"ng có má»™t người con gái tên Indira Gandhi (về sau bà là Thủ tÆ°á»›ng Ấn Độ). Khi lên mười cô bé thường tha phÆ°Æ¡ng. Ã"ng luôn viết thÆ° cho con, mục Ä'ích Ä'ể mở mang tầm hiểu biết của con gái. Đọc qua những bức thÆ°, chúng tôi thấy phần lá»›n tác giả bàn về những vấn Ä'ề tuy rất xÆ°a, nhÆ°ng há»™i tập nhiều những kiến thức khoa học, nhất là khoa học bá»"i dưỡng cho trẻ em. Điển hình nhÆ°: Trái Ä'ất, mặt trăng, mặt trời là gì? Thế nào là hành tinh, thế nào không phải hành tinh? Trái Ä'ất Ä'ược hình thành, những cổ sinh vật Ä'ầu tiên xuất hiện trên Ä'ịa cầu, cổ sinh vật nào xuất hiện trÆ°á»›c, cổ sinh vật nào xuất hiện sau…Đặc biệt tác giả cho biết rằng chính má»—i hòn Ä'á, núi cao, các vật hóa thạch v.v…là những trang sá»­ thiên nhiên vô cùng quý giá. Rá»"i loài người xuất hiện Ä'ầu tiên nhÆ° thế nào, quá trình phát triển và tổ chức xã há»™i loài người từ khởi thủy cho Ä'ến thời văn minh ra sao. Những bức thÆ° còn bàn kỹ lưỡng về thời nguyên thủy con người chÆ°a có của riêng. Khi có nông nghiệp thì con người má»›i bắt Ä'ầu có chế Ä'á»™ sở hữu. Đá»'i vá»›i ngôn ngữ, chữ viết ! cÅ©ng có Ä'iểm chung, từ khởi Ä'ầu.

Những lá thÆ° này Ä'ược in trên báo, phổ biến ở Ấn Độ năm 1930 và Ä'ại học Oxford in thành sách từ năm 1945 Ä'ến nay Ä'ã tái bản nhiều lần vì nó vẫn còn nguyên giá trị.

Tôi hy vọng các Ä'á»™c giả nhỏ tuổi của tôi cÅ©ng sẽ rất vui thích về những lá thÆ° này Ä'ể trang bị cho mình thêm má»™t sá»' kiến thức bổ ích.

Tiến sĩ Thái Văn Chải

LÁ THƯ THỨ 1 – QUYỂN SÁCH THIÊN NHIÊN

Khi cha con ta sá»'ng bên nhau, con thường hỏi cha nhiều vấn Ä'ề, cha Ä'ã cá»' gắng giải Ä'áp cho con. Bây giờ thì con ở Mussoorie, còn cha ở Allahabad, ta không thể có những cuá»™c trò chuyện cùng nhau. Vì vậy, thỉnh thoảng cha sẽ viết tóm tắt những mẩu chuyện về trái Ä'ất của chúng ta và những Ä'ất nÆ°á»›c lá»›n nhỏ trên thế giá»›i cho con nghe nh Ä'ã Ä'ọc ít nhiều về lịch sá»­ Anh Quá»'c và lịch sá»­ Ấn Độ. NhÆ°ng nÆ°á»›c Anh chỉ là má»™t hòn Ä'ảo nhỏ, còn Ấn Độ tuy là má»™t nÆ°á»›c lá»›n, xong chỉ là má»™t phần nhỏ của bề mặt trái Ä'ất mà thôi. Nếu ta muá»'n biết Ä'iều gì Ä'ó về thế giá»›i này, ta phải nghÄ© Ä'ến tất cả các nÆ°á»›c và dân cÆ° của nó cÆ° trú ở khắp nÆ¡i trên mặt Ä'ất, không nên chỉ nghÄ© Ä'ến má»™t nÆ°á»›c nhỏ, nÆ¡i chôn nhau cắt rá»'n của ta.

Cha chỉ có thể kể cho con rất ít trong những lá thÆ° này. NhÆ°ng vá»›i những cái ít ỏi Ä'ó, cha hy vọng sẽ giúp con vui thú và khiến cho con suy nghÄ© về thế giá»›i và về loài người nhÆ° Ä'á»'i vá»›i anh chị em trong cùng má»™t gia Ä'ình. Khi con trưởng thành con sẽ Ä'ọc nhiều mẩu chuyện về Ä'ịa cầu, về loài người trên mặt Ä'ất qua những quyển sách hay, con sẽ cảm thấy lý thú hÆ¡n bất cứ má»™t sá»­ tích hay tiểu thuyết nào mà con Ä'ã Ä'ọc qua. Tất nhiên, con Ä'ã biết quả Ä'ịa cầu cổ lắm, có Ä'ến hàng triệu năm tuổi. TrÆ°á»›c khi loài người xuất hiện chỉ có Ä'á»™ng vật, và trÆ°á»›c khi Ä'á»™ng vật Ä'ã có má»™t thời không có sinh vật nào tá»"n tại trên mặt Ä'ất. Người ta thật khó mà tưởng tượng thế giá»›i ngày nay Ä'ầy dẫy muông thú và con người, lại Ä'ã từng trÆ¡ vÆ¡ hoang vắng nhÆ° thế. NhÆ°ng các nhà khoa học Ä'ã cho chúng ta biết rằng: Ä'ã có má»™t thời rất xa xÆ°a, nhiệt Ä'á»™ trái Ä'ất nóng Ä'ến Ä'á»—i các sinh vật không thể nào tá»"n tại trên mặt nó Ä'ược.

Ngày nay, con có thể biết Ä'ược lịch sá»­ nhờ Ä'ọc sách, nhÆ°ng vào thời xa xÆ°a, khi loài người chÆ°a xuất hiện thì làm sao viết Ä'ược lịch sá»­. Vậy làm thế nào ta có thể biết Ä'ược những gì Ä'ã xảy ra? Con có thể tưởng tượng ra mọi thứ con muá»'n và sáng tác nên những chuyện thần tiên tuyệt vời nhất. Song nhÆ° thế sẽ không thật chút nào vì nó chẳng hề căn cứ trên những Ä'iều ta tận mắt thấy, tận tai nghe. NhÆ°ng dù sách sá»­ không viết Ä'ược trong những ngày xa xÆ°a ấy, song cÅ©ng may mắn là ta vẫn còn khá nhiều chứng tích Ä'ủ Ä'ể có thể thay thế vai trò của má»™t quyển sách: những tảng Ä'á, núi non, biển cả, những vì sao, sông ngòi, sa mạc, những loài thú cổ hóa thạch… Ä'ều có thể là những cuá»'n sách sá»­ thiên nhiên kể cho con nghe về Ä'ịa cầu này. Vì vậy, Ä'ể hiểu rõ những Ä'iều tuyệt vời ấy, con không nên chỉ Ä'ọc những Ä'iều người ta viết mà phải Ä'i thẳng vào quyển sách vÄ© Ä'ại của thiên nhiên.

Cha hy vọng con sẽ sá»›m học cách Ä'ọc sá»­ tích qua câu chuyện của từng tảng Ä'á, hòn cuá»™i. Hãy nghÄ© xem Ä'iều ấy sẽ tuyệt vời và thú vị nhÆ° thế nào. Má»—i phiến Ä'á nhỏ mà con thấy bên lề Ä'ường, cạnh sườn núi có thể là má»™t trang sá»­ nhỏ Ä'ủ sức kể cho con nhiều Ä'iều nếu con hiểu Ä'ược ngôn ngữ của nó. Để có thể hiểu Ä'ược bất cứ má»™t ngôn ngữ nào, tiếng Hindi, Usdu hay tiếng Anh, con phải học hệ thá»'ng chữ cái của ngôn ngữ Ä'ó. Ở Ä'ây cÅ©ng vậy, trÆ°á»›c tiên con phải học chữ cái của thiên nhiên thì con má»›i có thể “Ä'ọc” Ä'ược lịch sá»­ thiên nhiên. Thậm chí ngay bây giờ con cÅ©ng có thể hiểu chút ít Ä'iều Ä'ó. Ví dụ, má»™t h tròn nhỏ, lấp lánh, con tình cờ thấy Ä'ược, nó có thể kể cho con Ä'ược Ä'iều gì không? Làm thế nào nó trở thành tròn, láng, không còn góc cạnh thô ráp hay mép rìa bén nhọn? Nếu con Ä'ập má»™t tảng Ä'á to bể ra thành nhiều mảnh nhỏ, chúng sẽ sần sùi, Ä'ầy góc cạnh bén nhọn. Nó hoàn toàn không giá»'ng viên Ä'á cuá»™i. Thế rá»"i làm sao mà nó trở thành tròn, láng và lấp lánh? Viên Ä'á sẽ kể cho con nghe sá»�! � tích của Ä'ời mình nếu con có bá»™ óc tinh khôn và nhạy bén.

Nó sẽ kể cho con biết rằng thưở nọ, Ä'ã lâu lắm rá»"i, nó vá»'n là má»™t mảnh Ä'á bể nhiều góc cạnh giá»'ng nhÆ° phiến Ä'á mà con vừa Ä'ập bể ra từ tảng Ä'á to kia. Nó nằm im bên cạnh sườn núi con nào Ä'ó. Thế rá»"i những trận mÆ°a to Ä'ã Ä'Æ°a nó xuá»'ng thung lÅ©ng nhỏ, Ä'ẩy nó lăn dần xuá»'ng khe nÆ°á»›c ở sườn núi, nÆ¡i Ä'ó nó lại tiếp tục bị Ä'ẩy Ä'i mãi cho Ä'ến má»™t con sông nhỏ. Và con sông nhỏ lại mang nó tá»›i má»™t con sông lá»›n hÆ¡n. Cứ nhÆ° vậy, suá»'t thời gian nó lăn ở dÆ°á»›i lòng suá»'i, dÆ°á»›i Ä'áy sông, những góc cạnh của nó Ä'ã Ä'ược mài mòn, bề mặt lùi xùi của nó Ä'ã trở nên bóng và lấp lánh. Vì thế nó biến thành hòn Ä'á cuá»™i. Và…vá»›i lý do nào Ä'ó, con sông Ä'ã bỏ hòn Ä'á cuá»™i lại Ä'àng sau Ä'ể rá»"i hôm nay con phát hiện ra nó. Nếu con sông lôi cuá»'n nó Ä'i mãi, càng ngày nó càng nhỏ hÆ¡n, Ä'ến giai Ä'oạn cuá»'i cùng nó trở thành hạt cát và hòa lẫn vá»›i anh em Ä'á»"ng chủng của nó tại bờ biển, tạo nên những bãi cát dài tuyệt Ä'ẹp Ä'ể những Ä'ứa trẻ nhÆ° con Ä'ến chÆ¡i và xây dá»±ng nên những lâu Ä'ài bằng cát.

Con gái yêu của cha,

Nếu nhÆ° hòn Ä'á cuá»™i nhỏ bé nhÆ° thế có thể kể cho con nghe lắm chuyện về bản thân nó Ä'ược thì sẽ còn bao nhiêu vấn Ä'ề nữa mà ta sẽ học hỏi qua các tảng Ä'á, những núi non và biết bao vật thể khác xung quanh chúng ta con nhỉ?

LÁ THƯ THỨ 2 – LỊCH SỬ ĐẦU TIÊN VIẾT BẰNG CÁCH NÀO?

Trong bức thÆ° cha gá»­i cho con hôm qua, cha có nói rằng chúng ta nên nghiên cứu lịch sá»­ Ä'ầu tiên của trái Ä'ất từ cuá»'n sách thiên nhiên. Cuá»'n sách này chứa Ä'á»±ng mọi thứ mà con nhìn thấy chung quanh mình nhÆ° các tảng Ä'á, dãy núi, thung lÅ©ng, sông rạch, biển cả Ä'ại dÆ°Æ¡ng và các hỏa diệm sÆ¡n. Cuá»'n sách này luôn luôn mở ra trÆ°á»›c mắt chúng ta, nhÆ°ng sá»' người biết chú ý Ä'ến nó hay thậm chí cá»' gắng hiểu Ä'ược nó thật ít ỏi biết bao! Nếu chúng ta gắng học Ä'ọc và hiểu nó thì sẽ có biết bao nhiêu là Ä'iều kỳ thú. Những sá»­ tích ta Ä'ọc Ä'ược trong những trang sách Ä'ó, có thể sẽ còn thú vị hÆ¡n bất cứ chuyện thần tiên nào.

Qua cuá»'n sách thiên nhiên này, chúng ta sẽ học Ä'ược về những ngày xa xÆ°a, cái thưở ban Ä'ầu mà người và vật chÆ°a xuất hiện trên Ä'ịa cầu. Tiếp tục Ä'ọc, ta sẽ thấy những con thú Ä'ầu tiên xuất hiện, rá»"i dhúng sinh sôi nảy nở nhiều hÆ¡n. Sau Ä'ó Ä'ến lượt loài người, gá»"m cả hai giá»›i tính, xuất hiện. NhÆ°ng họ khác vá»›i những người Ä'àn ông, Ä'àn bà ngày nay. Họ sá»'ng rất man rợ không khác gì những loài cầm thú. Dần dần họ góp nhặt Ä'ược kinh nghiệm sá»'ng và bắt Ä'ầu biết suy nghÄ©. Năng lá»±c suy nghÄ© khiến họ hoàn toàn khác biệt vá»›i loài cầm thú. Chính năng lá»±c ấy tạo cho họ có sức mạnh hÆ¡n cả loài cầm thú lá»›n nhất và dữ tợn nhất. Con thấy, ngày nay má»™t người nhỏ bé có thể ngá»"i trên lÆ°ng má»™t con voi lá»›n và sai khiến nó làm bất cứ Ä'iều gì anh ta muá»'n. Con voi thì lá»›n và mạnh hÆ¡n nhiều so vá»›i thằng nài ngá»"i trên cổ nó. NhÆ°ng thằng nài biết suy nghÄ©, và vì biết suy luận, nó trở thành chủ, còn voi thì thành Ä'ày tá»› của nó. Từ Ä'ó, con người trở nên thông minh và khéo léo hÆ¡n. Con người Ä'ã tá»± tìm ra nhiều thứ: làm thế nào Ä'ể có lá»­a, làm sao Ä'ể trá»"ng cây lÆ°Æ¡ng thá»±c ! trên Ä'ất, làm sao biết dệt vải Ä'ể may quần áo mặc, và cất nhà Ä'ể ở. Con người biết sá»'ng chung vá»›i nhau và từ Ä'ó những thành phá»' Ä'ầu tiên mọc lên. Còn trÆ°á»›c Ä'ó, con người thường sá»'ng nhÆ° dân du mục trong các lều, họ tha hÆ°Æ¡ng từ nÆ¡i này Ä'ến nÆ¡i khác. Vì họ không biết trá»"ng những loại cây làm thức ăn trên mảnh Ä'ất của họ. Họ không có lúa, gạo Ä'ể nấu (cÆ¡m) hay lúa mì Ä'ể làm bánh mì. Họ không trá»"ng Ä'ược rau cải và hầu hết các thức ăn mà con người dùng ngày nay. Lúc ấy người ta phải sá»'ng bằng má»™t sá»' Ä'ậu rừng, trái cây và thịt thú mà họ săn Ä'ược. Dần dần các thành phá»' Ä'ã mọc lên, con người Ä'ã học Ä'ược nhiều loại hình nghệ thuật. Họ cÅ©ng phải học Ä'ể biết viết chữ. NhÆ°ng lúc bấy giờ không có giấy Ä'ể viết, họ phải viết trên vỏ cây Bhjpatra. Cha nghÄ© cây này tiếng Anh gọi là “the birch” (cây phong). Họ còn viết trên lá thá»'t ná»'t, lá cọ mà con có thể tìm thấy trong má»™t sá»' thÆ° viện. Rá»"i sau Ä'ó con người bắt Ä'ầu sản xuất Ä'ược giấy, tất nhiên giấy dá»… viết hÆ¡n. NhÆ°ng sách không thể in và ấn hành hàng ngàn quyển nhÆ° ngày nay. Má»™t quyển sách chỉ có thể vi�! �º¿t m�! �»™t lần rá»"i chép lại bằng tay má»™t cách cật lá»±c. Do Ä'ó, không thể có nhiều sách. Con không thể Ä'ến má»™t người bán sách hay má»™t sạp sách Ä'ể mua má»™t quyển sách. Con phải nhờ ai Ä'ó chép lại. Việc sao chép này phải mất má»™t thời gian dài. NhÆ°ng chữ viết tay của loài người thời kỳ Ä'ó rất Ä'ẹp, ngày nay ta còn lÆ°u giữ má»™t sá»' sách trong các thÆ° viện. Ở Ấn Độ, chúng ta có những quyển sách tiếng Sanskrit, tiếng Ả Rập và tiếng Urdu. Người chép sách thường hay vẽ thêm những bông hoa bên cạnh trang sách cho Ä'ẹp.

Khi nghiên cứu về các thành phá»', các quá»'c gia cổ Ä'ại, Ä'ôi khi chúng ta bắt gặp những quyển sách rất xÆ°a, nhÆ°ng chúng không có nhiều lắm. Chỉ nhờ cách ghi chép của các triều Ä'ại xa xÆ°a là khắc trên các tảng Ä'á hay cá»™t trụ mà ta má»›i hiểu rõ lịch sá»­. Người ta không chép sá»­ lên sách vì sách bằng giấy, dá»… bị mục nát và má»'i mọt ăn, không thể tá»"n tại lâu dài. Còn Ä'á thì tá»"n tại lâu bền hÆ¡n nhiều. Có lẽ con còn nhá»› khi chúng ta xem má»™t thạch trụ hùng vÄ© của Vua A Dục tại thành trì ở tiểu bang Allahabad. Trên thạch này có khắc chiếu chỉ của vua A Dục, ngài là má»™t hoàng Ä'ế Ấn Độ, trị vì cách Ä'ây vài trăm năm. Nếu con Ä'i viện bảo tàng ở Lucknow con sẽ thấy rất nhiều bia Ä'á có khắc chữ.

Nghiên cứu cổ sá»­ của nhiều nÆ°á»›c, chúng ta sẽ biết nhiều hiện vật vÄ© Ä'ại Ä'ược dá»±ng nên ở Trung Hoa và Ai Cập cách Ä'ây rất lâu, trong khi Ä'ó các nÆ°á»›c Châu Âu Ä'ầy dẫy những bá»™ lạc man di. Chúng ta cÅ©ng sẽ học Ä'ược những ngày vÄ© Ä'ại của Ấn Độ khi Ràmàyana và Majàbhàrata (Anh hùng ca và trường ca) Ä'ược sáng tác và Ấn Độ Ä'ã là má»™t nÆ°á»›c giàu mạnh. Ngày nay Ä'ất nÆ°á»›c của chúng ta rất nghèo và người ngoại quá»'c cai trị chúng ta. Chúng ta không Ä'ược tá»± do ngay cả ở trong nÆ°á»›c của mình và không thể làm việc gì mà ta muá»'n. NhÆ°ng Ä'iều này không thể nhÆ° thế mãi, nếu ta cá»' gắng cá»±c Ä'á»™ ta sẽ có thể làm Ä'ất nÆ°á»›c ta Ä'ược Ä'á»™c lập tá»± do trở lại, nhờ Ä'ó chúng ta sẽ cải thiện Ä'ời sá»'ng cho nhiều người nghèo, Ä'ể họ cÅ©ng có thể sá»'ng sung sÆ°á»›ng nhÆ° dân má»™t sá»' nÆ°á»›c Châu Âu ngày nay.

Trong những lá thÆ° sau cha sẽ kể cho con nghe tiếp sá»­ tích hấp dẫn của Ä'ịa cầu từ khi má»›i hình thành.

LÁ THƯ THỨ 3 – Sá»° TẠO LẬP TRÁI ĐẤT

Con Ä'ã biết rằng trái Ä'ất Ä'i vòng quanh mặt trời và mặt trăng Ä'i vòng quanh trái Ä'ất. Có lẽ con cÅ©ng Ä'ã biết có má»™t sá»' tinh thể khác giá»'ng nhÆ° trái Ä'ất Ä'i vòng quanh mặt trời. Trái Ä'ất và các tinh thể này là những hành tinh của mặt trời. Mặt trăng Ä'ược coi là vệ tinh của trái Ä'ất, bởi vì nó quay quanh trái Ä'ất. Những hành tinh khác cÅ©ng có vệ tinh của mình tạo nên má»™t gia Ä'ình hòa hợp gọi là Thái DÆ°Æ¡ng hệ. Thái DÆ°Æ¡ng có nghÄ©a là thuá»™c về mặt trời, và mặt trời là cha Ä'ẻ của tất cả các hành tinh trong hệ.

Vào ban Ä'êm con Ä'ã nhìn thấy hằng hà sa sá»' các vì sao trên bầu trời. Con có biết không, chỉ có má»™t vài vì sao này là hành tinh, và những hành tinh này không Ä'ược gọi là những vì sao. Con có thể phân biệt Ä'ược má»™t hành tinh và má»™t vì sao không? Những hành tinh thì rất nhỏ giá»'ng nhÆ° trái Ä'ất của chúng ta so vá»›i những vì sao, nhÆ°ng chúng trông lá»›n hÆ¡n, vì rất gần chúng ta. CÅ©ng nhÆ° mặt trăng ví nhÆ° má»™t Ä'ứa bé trong Ä'ại gia Ä'ình khổng lá»" của Thái DÆ°Æ¡ng hệ nhÆ°ng trông to lá»›n, vì nó nằm rất gần chúng ta. Người ta phân biệt những vì sao vá»›i các hành tinh là nhìn xem chúng có lấp lánh hay không. Những vì sao thì lấp lánh, còn các hành tinh thì không. Bởi các hành tinh chỉ thiếu ánh sáng nhận Ä'ược từ mặt trời, giá»'ng nhÆ° ánh sáng của mặt trăng mà chúng ta thường trông thấy. Những vì sao thật sá»± thì giá»'ng nhÆ° mặt trời. Chúng tá»± phát ra ánh sáng vì rất nóng và phát hỏa. Mặt trời cÅ©ng là má»™t vì sao, và v mặt trời gần chúng ta nên trông nhÆ° má»™t quả cầu lá»­a.

Đá»'i vá»›i bản thân nhỏ bé của chúng ta thì trái Ä'ất cá»±c kỳ khổng lá»". Còn Ä'á»'i vá»›i vÅ© trụ vô tận, nó chỉ là hạt bụi li ti.

Các nhà thiên văn học và những nhà nghiên cứu các vì sao cho chúng ta biết rằng, cách Ä'ây lâu lắm, trái Ä'ất và tất cả các hành tinh thuá»™c Thái DÆ°Æ¡ng hệ là má»™t phần của mặt trời. Do má»™t căn nguyên nào Ä'ó, những mảnh nhỏ của mặt trời bị long ra và bắn ra ngoài không trung nhÆ°ng chúng vẫn không hoàn toàn thoát khỏi người cha nóng bỏng ấy. Dường nhÆ° có má»™t sợi dây vô hình ná»'i kết những mảnh nhỏ ấy lại vá»›i nhau và toàn bá»™ hệ thá»'ng này quay vòng quanh mặt trời. Chính nhờ lá»±c hút kỳ lạ này mà các vậy nhỏ có khuynh hÆ°á»›ng bị hút về các vật thể lá»›n hÆ¡n nó nhiều. Và cÅ©ng chính nó khiến vật thể rÆ¡i tùy theo trọng lượng của chúng. Trái Ä'ất là vật lá»›n nhất gần chúng ta và thu hút mọi thứ mà chúng ta có.

NhÆ° cha Ä'ã kể, trái Ä'ất cÅ©ng Ä'ược bắn ra từ mặt trời. Tất nhiên, Ä'ầu tiên trái Ä'ất rất nóng, má»™t sức nóng khiếp Ä'ảm vá»›i những lá»›p không khí bao quanh nó cÅ©ng nóng kinh há»"n nhÆ° vậy. NhÆ°ng vì trái Ä'ất quá nhỏ so vá»›i mặt trời nên Ä'ã nguá»™i Ä'i nhanh hÆ¡n mặt trời nhiều. Mặt trời cÅ©ng Ä'ã chút ít nguá»™i Ä'i nhÆ°ng phải mất hàng triệu năm nữa má»›i nguá»™i hẳn.

Tiếp Ä'ến, lại má»™t mảnh nhỏ của trái Ä'ất cÅ©ng tách ra và trở thành mặt trăng. Nhiều người nghÄ© rằng mặt trăng Ä'ã tách ra Ä'ể lại má»™t lá»— hổng khổng lá»" mà ngày nay là Thái Bình DÆ°Æ¡ng (giữa hai nÆ°á»›c Nhật và Mỹ).

Để trái Ä'ất nguá»™i, dÄ© nhiên phải mất má»™t thời gian dài. Song nó chỉ nguá»™i ở bề mặt mà thôi vì nếu con càng Ä'i sâu vào lòng Ä'ất, con sẽ thấy nó hãy còn rất nóng. Cha giả sá»­ nếu con Ä'i Ä'ến tận tâm Ä'ịa cầu, con sẽ thấy nó nóng bỏng nhÆ° má»™t hỏa diệm sÆ¡n. Mặt trăng nhỏ hÆ¡n Ä'ịa cầu rất nhiều dÄ© nhiên nó nguá»™i Ä'i cÅ©ng nhanh hÆ¡n…Chị Hằng lúc nào cÅ©ng trông thật mát mẻ và thi vị phải không con?

Khi trái Ä'ất nguá»™i Ä'i, hÆ¡i nÆ°á»›c trong không khí Ä'ã tụ thành nÆ°á»›c và rÆ¡i xuá»'ng nhÆ° mÆ°a. Lúc ấy trời hẳn Ä'ã mÆ°a rất lá»›n và rất lâu. Tất cả nÆ°á»›c mÆ°a này làm Ä'ầy các chá»— trÅ©ng lá»›n trên mặt Ä'ịa cầu, và vì thế Ä'ại dÆ°Æ¡ng và biển cả Ä'ã hình thành.

Khi trái Ä'ất trở nên mát mẻ, biển cả cÅ©ng Ä'ã chứa Ä'ầy nÆ°á»›c, bấy giờ muôn vật má»›i có thể sá»'ng và tá»"n tại Ä'ến ngày nay.

LÁ THƯ THỨ 4 – NHá»®NG SINH VẬT ĐẦU TIÊN.

Cha Ä'ã kể cho con nghe trong lá thÆ° trÆ°á»›c rằng có má»™t thời gian rất dài trái Ä'ất nóng Ä'ến Ä'á»—sinh vật nào có thể sá»'ng và tá»"n tại Ä'ược. Vậy khi nào sá»± sá»'ng bắt Ä'ầu xuất hiện trên trái Ä'ất và sinh vật gì xuất hiện Ä'ầu tiên? Má»™t câu hỏi thật thú vị nhÆ°ng cÅ©ng thật khó trả lời. TrÆ°á»›c tiên, chúng ta hãy tìm hiểu xem “sá»± sá»'ng” là gì?

Có lẽ con sẽ nói rằng con người là những “sinh vật sá»'ng” trên quả Ä'ất, và vì vậy tất cả mọi loài muông thú cÅ©ng nhÆ° thế. Còn cây cá»'i, thảo má»™c, bông hoa và rau cải thì sao? Chúng cÅ©ng là sinh vật sá»'ng Ä'ấy chứ! Chúng mọc và hút lấy nÆ°á»›c, thở lấy không khí và chết. Có lẽ con cÅ©ng nghÄ© Ä'iểm chính của sá»± khác nhau giữa má»™t cái cây và má»™t con thú là: Cây thì không di Ä'á»™ng. NhÆ°ng có lẽ con còn nhá»› có lần cha chỉ cho con thấy má»™t sá»' thảo má»™c tại vườn Kew ở Luân Đôn. Đó là những cây lan và cây nắp ấm (pitcher). NhÆ°ng chúng lại ăn ruá»"i. Còn có má»™t sá»' Ä'á»™ng vật nhÆ° bọt biển, chúng sá»'ng ở dÆ°á»›i Ä'ại dÆ°Æ¡ng và không bao giờ di chuyển. Vậy Ä'ó, Ä'ôi khi rất khó nói má»™t sinh vật là má»™t con vật hay má»™t loại thảo má»™c. Khi nào con học xong thá»±c vật học, khoa học nói về những loài cầm thú, con sẽ biết những vật lạ lùng này không phải hoàn toàn là Ä'á»™ng vật hay thá»±c vật.

Có người kể cho chúng ta nghe rằng: ngay cả Ä'á sỏi và các tảng Ä'á vẫn có má»™t ít sá»± sá»'ng. Chúng cÅ©ng cảm thấy Ä'au Ä'á»›n, nhÆ°ng rất khó Ä'ể phát hiện Ä'iều này. Có lẽ con còn nhá»› có lần, má»™t người Ä'àn ông Ä'ến thăm chúng ta ở Geneva. Tên của ông ta là Ngài Jagadish Bose. Ã"ng kể ông Ä'ã làm thí nghiệm Ä'ể chứng tỏ rằng thảo má»™c có sá»± sá»'ng. Ã"ng cÅ©ng còn cho rằng ngay cả sỏi Ä'á cÅ©ng có má»™t ít sá»± sá»'ng.

Vì thế con thấy Ä'ấy, khẳng Ä'ịnh má»™t vật gì Ä'ó có sá»± sá»'ng hay không chẳng dá»… chút nào. NhÆ°ng bây giờ, ta hãy loại bỏ những Ä'á sỏi, chỉ bàn về thá»±c vật và cầm thú. Ngày nay, mặt Ä'ất Ä'ã phủ Ä'ầy biết bao sinh vật sá»'ng. Loài nào cÅ©ng vậy, không loại trừ cả con người, bao giờ cÅ©ng có con khôn ngoan, có con xuẩn ngá»'c. con có thể thấy Ä'iều ấy nhờ quan sát ngay xung quanh con. Có những sinh vật Ä'áng yêu và thông minh nhÆ° loài voi, khỉ hay kiến. Có những sinh vật không sáng trí tí nào, Ä'ó là các giá»'ng cá hay những sinh vật sá»'ng dÆ°á»›i Ä'áy Ä'ại dÆ°Æ¡ng. Chúng thuá»™c những cấp Ä'á»™ rất thấp trong Ä'ời sá»'ng sinh vật. Và ngay ở thứ hạng thấp nhất này, con có thể tìm thấy loài bọt biển, loài sứa và những sinh vật ná»­a Ä'á»™ng vật ná»­a thá»±c vật.

Chúng ta phải cá»' gắng tìm xem có phải tất cả các loài cầm thú khác nhau này thình lình xuất hiện cùng má»™t lúc trên Ä'ịa cầu hay lần lượt xuất hiện. Không có sách viết về thời xa xÆ°a, vậy làm sao ta tìm hiểu Ä'ược. NhÆ°ng có lẽ, chính quyển sách thiên nhiên sẽ giúp ta biết Ä'ược những loài vật khác nhau này xuất hiện lúc nào. Đó là những tảng Ä'á cổ, những xÆ°Æ¡ng hóa thạch. Nhờ nghiên cứu những tảng Ä'á và xÆ°Æ¡ng hóa thạch này, người ta có thể Ä'oán ra Ä'ược thời kỳ sinh sá»'ng của Ä'á»™. Con Ä'ã thấy Ä'ược nhiều vật hóa thạch nhÆ° thế từ lá»›n Ä'ến nhỏ tại thÆ° viện Kensington ở Luân Đôn.

Khi má»™t con vật chết, thịt của nó sẽ sinh thá»'i, rời rã ra rất nhanh, nhÆ°ng xÆ°Æ¡ng của nó thì còn tá»"n tại rất lâu. DÄ© nhiên, những con vật không xÆ°Æ¡ng nhÆ° sứa thì không còn lÆ°u lại gì khi chúng chết Ä'i. Nhờ nghiên cứu những bá»™ xÆ°Æ¡ng trong các tảng Ä'á tìm Ä'ược, người ta biết rằng nhiều chủng loại Ä'á»™ng vật khác nhau Ä'ã sinh sá»'ng và sinh sá»'ng nhÆ° thế nào ở những thời kỳ khác nhau. Đầu tiên, xuất hiện những con vật Ä'Æ¡n giản có vỏ bao ngoài nhÆ° á»'c, tôm, cua. Những vỏ á»'c Ä'ẹp mà con nhặt Ä'ược ở bãi biển Ä'ều là lá»›p vỏ cứng của những loài á»'c, sò Ä'ã chết cách Ä'ây rất lâu. Về sau chúng ta thấy những loài có cấu trúc sinh học phức tạp hÆ¡n nhÆ° rắn, những con thú khổng lá»" to hÆ¡n cả voi và những loài chim, loài cầm thú tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° những loài vật mà ta có ngày nay. Sau cùng, chúng ta má»›i tìm thấy dấu vết của con người. NhÆ° thế, sá»± xuất hiện của sinh vật dường nhÆ° diá»…n tiến theo má»™t trật tá»± nào Ä'ó. TrÆ°á»›c tiên là những loài vật giản Ä'Æ¡n nhất, sau Ä'ó là những loài cầm thú cấp cao hÆ¡n phát triển ngày má»™t phức tạp. C! uá»'i cùng, con người Ä'ược xem là loài sinh vật thông minh, cao cấp nhất.

TrÆ°á»›c tiên ta hãy bàn về những sinh vật Ä'ầu tiên trên Ä'ịa cầu. Có lẽ những sinh vật Ä'ầu tiên khi trái Ä'ất má»›i vừa nguá»™i là những vật mềm giá»'ng nhÆ° thạch Ä'ông, không có vỏ bọc, không có xÆ°Æ¡ng và sá»'ng dÆ°á»›i Ä'ại dÆ°Æ¡ng. Chúng ta không có vật hóa thạch còn lại nào của chúng bởi vì chúng không có xÆ°Æ¡ng. Ngày nay, vẫn còn nhiều con vật thân mềm nhÆ° thế ở biển. Chúng có dạng tròn nhÆ°ng hình dáng của chúng luôn thay Ä'ổi vì chúng không có xÆ°Æ¡ng và không có vỏ bọc. Hình dáng của chúng Ä'ại khái nhÆ° sau:

Cá hóa thạch

Con hãy lÆ°u ý má»™t Ä'iểm ở giữa, nó Ä'ược gọi là “cái nhân” và cÅ©ng là trái tim. Những con vật này có cách phân chia tách Ä'ôi thật kỳ lạ. Đầu tiên, chúng tá»± thắt nhỏ lại ở khoảng giữa cÆ¡ thể và quá trình này sẽ tiếp tục diá»…n ra cho Ä'ến khi nó tách rời hẳn làm hai phần. Má»—i phần nhỏ vừa hình thành sẽ giá»'ng y nhÆ° “bà mẹ” ban Ä'ầu của nó.

Con Ä'ã thấy cái nhân hay trái tim cÅ©ng tách ra và má»—i phần nhận lấy má»™t ná»­a. Bằng cách Ä'ó, những con vật này cứ tiếp tục phân chia và gia tăng sá»' lượng. Đời sá»'ng của chúng thật Ä'Æ¡n giản và khiêm tá»'n làm sao! NhÆ°ng lúc Ä'ó trên toàn trái Ä'ất không có má»™t Ä'á»™ng vật nào cao cấp hÆ¡n nữa.

Xuất hiện sau những sinh vật mềm này là các loài vỏ cứng và sâu bọ,au nữa là loài cá. Chúng ta Ä'ã biết nhiều về giá»'ng này bởi vì vỏ và xÆ°Æ¡ng cứng của chúng Ä'ã Ä'ược bỏ lại trên mặt bùn, cát rất lâu. Chúng dần dần Ä'ược phủ kín bằng bùn non và cát nhuyá»…n, vì thế chúng Ä'ược bảo quản má»™t cách cẩn thận. Những lá»›p cát và bùn chá»"ng chất lên nhau lâu ngày trở nên rất cứng, sau Ä'ó biến thành tảng Ä'á. Những tảng Ä'á hình thành dÆ°á»›i Ä'áy biển là nhÆ° thế. Khi Ä'á»™ng Ä'ất hay có má»™t sá»± cá»' nào Ä'ó, tảng Ä'á bị Ä'Æ°a từ dÆ°á»›i Ä'áy biển lên trên. Đôi khi, các con sông và những trận mÆ°a to cuá»'n những tảng Ä'á ấy Ä'i làm lá»™ ra những vỏ á»'c Ä'ã chui dÆ°á»›i sình hàng thế ká»·. Điều này giúp chúng ta hiểu Ä'ược cuá»™c sá»'ng trên trái Ä'ất của chúng ta nhÆ° thế nào trÆ°á»›c khi loài người xuất hiện.

Chúng ra sẽ Ä'ọc xem trong lá thÆ° tá»›i những con vật Ä'Æ¡n sÆ¡ này phát triển nhÆ° thế nào Ä'ể có hình dáng nhÆ° ngày nay.

LÁ THƯ THỨ 5 – LOÀI VẬT XUẤT HIỆN

Chúng ta Ä'ã thấy rằng những dấu vết Ä'ầu tiên của sá»± sá»'ng trên trái Ä'ất có lẽ là những loài vật Ä'Æ¡n sÆ¡ bé nhỏ ở biển và những thá»±c vật sá»'ng dÆ°á»›i nÆ°á»›c. Chúng chỉ có thể sá»'ng dÆ°á»›i nÆ°á»›c vì nếu bị Ä'em lên bờ, chúng sẽ bị mất nÆ°á»›c, khô héo mà chết Ä'i cÅ©ng nhÆ° những con sứa ngày nay. Chắc hẳn con Ä'ã thấy má»™t con sứa bị mắc cạn trên bãi biển mà chết? NhÆ°ng vào thời kỳ Ä'ó chắc phải có nhiều nÆ°á»›c và Ä'ầm lầy hÆ¡n ngày nay. Dần dần, các loài sứa ít Ä'i, ngược lại, những sinh vật có lá»›p vỏ cứng bao ngoài giúp chá»'ng mất nÆ°á»›c trong cÆ¡ thể càng ngày càng nhiều hÆ¡n.

NhÆ° thế, những loài vật dần dần tá»± thích nghi hoặc tá»± hòa hợp vá»›i môi trường xung quanh chúng. Con Ä'ã thấy các loài chim muông ở trên bảo tàng Kensington (Luân Đôn) có bá»™ lông trắng nhÆ° tuyết Ä'ó. Các thú vật khác ở những xứ sở quanh năm Ä'óng băng cÅ©ng vậy. Chúng trở nên trắng nhÆ° tuyết cả. Còn ở các xứ nhiệt Ä'á»›i, lông các loài cầm thú có màu xanh hoặc các màu sáng khác Ä'ể dá»… dàng lẫn lá»™n vá»›i môi trường sá»'ng, tá»± bảo vệ mình. Con cọp chẳng hạn. Cọp có lá»›p lông màu vàng sọc. Màu sắc ấy giá»'ng nhÆ° ánh nắng vàng chiếu xuyên qua cây cá»'i trong rừng thẳm. Nhờ vậy, ta khó phát hiện chúa sÆ¡n lâm trong rừng già. Còn những con thú ở xứ lạnh thì Ä'ã mọc lông nhiều hÆ¡n vào mùa Ä'ông Ä'ể giữ ấm.

Việc loài vật cá»' gắng thích nghi vá»›i môi trường chung quanh mình Ä'ể tá»"n tại là má»™t Ä'iều rất quan trọng và thú vị. Những sinh vật biết tá»± mình biến Ä'ổi và thích nghi vá»›i môi trường sá»'ng sẽ có cÆ¡ há»™i sá»'ng sót nhiều hÆ¡n. Chúng sinh sôi nảy nở nhiều lên trong khi những loài khác không có khả năng Ä'ó thì không thể tăng trưởng Ä'ược. Điều này giúp ta hiểu Ä'ược rằng chính những sinh vật Ä'Æ¡n giản Ä'ã phát triển dần thành sinh vật cao cấp hÆ¡n. Quá trình tiến hóa này Ä'ã á»…n ra rất chậm, rất lâu dài nên chỉ má»™t Ä'ời người thì không ai có thể nhận ra Ä'ược.

Con Ä'ã biết rằng trái Ä'ất Ä'ã dần dần mát mẻ và khô ráo hÆ¡n, vì vậy Ä'ể tá»± thích nghi, sinh vật cÅ©ng phải biến Ä'ổi theo và những loài vật má»›i xuất hiện. Ban Ä'ầu, chúng ta chỉ có những Ä'á»™ng vật biển, Ä'Æ¡n giản, nhÆ°ng rá»"i dần dần những Ä'á»™ng vật biển phức tạp bắt Ä'ầu xuất hiện. Khi Ä'ịa cầu khô ráo hÆ¡n, nhiều Ä'á»™ng vật má»›i hình thành. Chúng sá»'ng cả dÆ°á»›i nÆ°á»›c lẫn trên cạn, tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° các loài cá sấu hay ếch nhái ngày nay. Tiếp theo là các loài thú hoàn toàn sá»'ng trên mặt Ä'ất, và rá»"i Ä'ến các loài chim chóc bay lượn Ä'ược trên không.

Cha có Ä'ề cập Ä'ến con ếch, việc nghiên cứu loài này rất thú vị. Qua Ä'ời sá»'ng của nó, người ta biết Ä'ược Ä'á»™ng vật sá»'ng dÆ°á»›i nÆ°á»›c Ä'ã biến Ä'ổi dần nhÆ° thế nào Ä'ể thành Ä'á»™ng vật sá»'ng trên cạn. Con ếch trÆ°á»›c tiên là má»™t loài cá, nhÆ°ng về sau nó trở thành má»™t loài Ä'á»™ng vật sá»'ng Ä'ược trên bờ và thở bằng những lá phổi nhÆ° mọi loài sá»'ng trên bờ khác.

Trong sá»' những loài vật sá»'ng trên Ä'ất liền Ä'ầu tiên cha có thể kể ra Ä'ây là những loài bò sát nhÆ° rắn, thằn lằn, cá sấu, nhÆ°ng nó thật khổng lá»". Má»™t con thằn lằn có thể dài tá»›i 30 mét. Khiếp Ä'ảm chÆ°a? Con Ä'ã thấy những hóa thạch các loài này ở viện bảo tàng Luân Đôn rá»"i Ä'ấy.

Sau Ä'ó, những con thú giá»'ng nhÆ° ngày nay xuất hiện. Chúng Ä'ược gọi là Ä'á»™ng vật có vú vì chúng có khả năng cho con bú. Thoạt Ä'ầu chúng cÅ©ng lá»›n hÆ¡n các giá»'ng thú ngày nay. Loài Ä'á»™ng vật có vú giá»'ng người nhất là khỉ hay loài vượn người (ape). Vì vậy, con người cứ cho rằng họ có nguá»"n gá»'c từ loài vượn không Ä'uôi. Điều này có nghÄ©a là má»™t con vật dần dần có thể thích nghi vá»›i môi trường xung quanh và trở nên hoàn thiện hÆ¡n. Con người thoạt tiên cÅ©ng chỉ là loài vượn tiến hóa hÆ¡n mà thôi.

DÄ© nhiên, con người Ä'ã tá»± hoàn thiện mình hay chính thiên nhiên Ä'ã giúp anh ta tiến lên trong quá trình tiến hóa không ngừng ấy. HÆ¡n thế nữa, ngày nay con người cho rằng không có gì có thể cản bÆ°á»›c chân anh ta. Họ cứ tưởng rằng mình hoàn toàn khác xa vá»›i loài vật. NhÆ°ng tá»'t hÆ¡n nên nhá»› rằng chúng ta thật sá»± là anh em họ hàng xa của nhà khỉ.

Khủng long & Voi mammouth

LÁ THƯ THỨ 6 – CON NGƯỜI XUẤT HIỆN

Trong lá thÆ° trÆ°á»›c, chúng ta Ä'ã thấy sá»± sá»'ng xuất hiện trên trái Ä'ất dÆ°á»›i hình thức Ä'Æ¡n sÆ¡ nhÆ° thế nào và phải trải qua hàng triệu năm tiến hóa má»›i trở thành những gì ta có ngày hôm nay.

Chúng ta cÅ©ng chú ý má»™t quy luật quan trọng và rất thú vị trong sá»± tiến hóa của sá»± sá»'ng là loài vật luôn luôn cá»' gắng tá»± thích nghi vá»›i môi trường xung quanh mình. Để thá»±c hiện Ä'ược Ä'iều Ä'ó, chúng phát triển Ä'ược nhiều phẩm chất má»›i Ä'ể trở thành loài vật cấp cao và phức tạp hÆ¡n. Chúng ta có thể thấy sá»± thay Ä'ổi hay tiến hóa này ở nhiều mặt. Thí dụ: TrÆ°á»›c tiên có những loài không hề có hệ xÆ°Æ¡ng và vì không thể sá»'ng lâu nên chúng tá»± phát triển khung xÆ°Æ¡ng. Loại xÆ°Æ¡ng Ä'ầu tiên Ä'ược hình thành là xÆ°Æ¡ng sá»'ng. Vì thế ta phân loại Ä'á»™ng vật thành hai loại: loài có xÆ°Æ¡ng sá»'ng và loài không xÆ°Æ¡ng sá»'ng. Con người và những con vật con thấy quanh mình thuá»™c loài Ä'ầu.

Rá»"i con lại phát hiện ra những loài vật Ä'Æ¡n sÆ¡ chẳng hạn nhÆ° cá. Cá mẹ Ä'ẻ má»—i lần hàng ngàn trứng nhÆ°ng nó không hề chăm lo, bảo vệ cho Ä'àn con. Nó chỉ việc Ä'ẻ trứng rá»"i bỏ Ä'i, không hề quay trở lại. Vì không Ä'ược mẹ chăm lo nên hầu hết những trứng cá này Ä'ã chết, chỉ có má»™t sá»' sá»'ng và phát triển thành cá con. NhÆ° vậy, thật là má»™t sá»± lãng phí ghê gá»›m phải không con? Nếu chúng ta tiến tá»›i nghiên cứu những con vật cao cấp hÆ¡n, chúng ta sẽ thấy rằng trứng hay con của chúng ít hÆ¡n nhÆ°ng chúng lại biết săn sóc con mình kỹ hÆ¡n.

Gà mái cÅ©ng Ä'ẻ trứng, nhÆ°ng nó biết ấp trứng thành con. Khi trứng nở, gà mẹ luôn nuôi nấng và bảo vệ con cho Ä'ến khi Ä'àn con lá»›n khôn má»›i thôi.

Có má»™t sá»± thay Ä'ổi lá»›n lao trong nhóm những loài vật cao cấp â€" loài Ä'á»™ng vật có vú â€" mà cha Ä'ã Ä'ề cập ít nhiều trong lá thÆ° cuá»'i. Những loài thú này không hề Ä'ẻ trứng, con mẹ nuôi dưỡng con bên trong cÆ¡ thể mình và sinh ra má»™t hoặc nhiều sinh vật Ä'ã phát triển, Ä'ầy Ä'ủ nhÆ° con chó, con mèo, con thỏ…Sau Ä'ó, nó cho con bú và chăm nom âu yếm con. Mặc dù vậy, vẫn có sá»± hao há»›t lá»›n. Má»™t con thỏ mẹ Ä'ẻ ra rất nhiều thỏ con, song phần nhiều thỏ con bị chết. Còn Ä'á»'i vá»›i loài vật bậc cao hÆ¡n nhÆ° voi chẳng hạn, má»—i lần chúng chỉ sinh má»™t con và chúng Ä'ã săn sóc con kỹ lưỡng hÆ¡n nhiều.

NhÆ° vậy, con thấy rằng khi loài vật phát triển, chúng không Ä'ẻ trứng mà Ä'ẻ con. Những con thú bậc cao hÆ¡n thường chỉ sinh má»™t con mà thôi. Chúng thÆ°Æ¡ng yêu con mình hÆ¡n những loài khác. Con người là sinh vật cao cấp nhất nên con thấy rằng cha mẹ thÆ°Æ¡ng yêu và săn sóc bầy con rất chu Ä'áo.

Theo lá»'i này thì loài người trÆ°á»›c tiên hẳn phát triển từ những con thú cấp thấp hÆ¡n mà lên. Rất có thể con người thưở sÆ¡ khai khó mà giá»'ng con người hiện Ä'ại chúng ta ngày nay, họ sá»'ng giá»'ng nhÆ° loài khỉ nhiều hÆ¡n. Con còn nhá»› chuyện chúng ta Ä'i thăm má»™t giáo sÆ° ở Heideberg â€" Đức không? Ã"ng ấy chỉ cho cha con ta xem má»™t viện bảo tàng nhỏ Ä'ầy những vật hóa thạch và má»™t cái Ä'ầu lâu cổ mà ông cất giữ cẩn thận trong tủ sắt.Cái Ä'ầu lâu Ä'ược cho là thuá»™c má»™t trong sá»' những giá»'ng người cổ nhất hành tinh. Ngày nay chúng ta gọi giá»'ng người này là Heideberg bởi Ä'Æ¡n giản là nó Ä'ã Ä'ược chôn gần Heideberg ngày nay.

Vào những ngày xa xÆ°a ấy, khi những con người Ä'ầu tiên còn Ä'i lang thang khắp nÆ¡i, thời tiết thường rất lạnh lẽo. Thời ấy Ä'ược gọi là “Ká»· Băng hà” vì băng hà hiện diện rất nhiều nÆ¡i, băng giá Ä'ã tràn xuá»'ng cả Anh Quá»'c và nÆ°á»›c Đức ngày nay. Do Ä'ó, con người Ä'ã sá»'ng rất khổ cá»±c. DÄ© nhiên họ chọn những nÆ¡i không có băng hà Ä'ể sinh sá»'ng. Các nhà khoa học cho chúng ta biết rằng vào thời kỳ Ä'ó, Địa Trung Hải không phải là biển cả mà chỉ là má»™t, hai cái há»". Há»"ng Hải cÅ©ng chẳng có mà tất cả Ä'ều là lục Ä'ịa. Có lẽ phần lá»›n Ấn Độ là Ä'ảo và biển khÆ¡i hiện diện ở Punjad và má»™t phần thuá»™c khu vá»±c của chúng ta. Hãy tưởng tượng toàn bá»™ miền Nam và Trung Ấn chỉ là má»™t hòn Ä'ảo lá»›n bị biển cả cắt rời khỏi dãy Hy Mã Lạp SÆ¡n. Vì vậy, thời Ä'ó con phải Ä'i Ä'ến Mussoorie bằng tàu chạy hÆ¡i nÆ°á»›c!

Con người thuở sÆ¡ khai luôn luôn bị các loài thú dữ bao vây, Ä'e dọa. Họ luôn phải sá»'ng trong ná»—i lo sợ hãi hùng. NhÆ°ng ngày nay con người là chủ thế giá»›i, con người khiến những loài thú làm bất cứ Ä'iều gì họ muá»'n. Con người Ä'ã thuần hóa má»™t sá»' loài thú nhÆ° ngá»±a, bò, voi, chó, mèo và nhiều con vật khác. Má»™t sá»', người ta ăn thịt, còn má»™t sá»' nhÆ° sÆ° tá»­ và cọp, người ta chỉ bắn tiêu khiển cho vui. NhÆ°ng vào thời Ä'ó, con người chÆ°a là những ông chủ quyền uy nhÆ° bây giờ vì bản thân họ cÅ©ng vẫn là má»™t loài Ä'á»™ng vật bị loài khác săn lùng giết hại. Họ luôn luôn phải tránh né, chạy trá»'n những con thú khổng lá»". Rá»"i dần dần con người tiến hóa cho Ä'ến khi họ trở nên hùng mạnh hÆ¡n bất cứ các loài thú nào. Làm sao có Ä'ược sá»± vượt bá»±c ấy? DÄ© nhiên không phải do sức mạnh của cÆ¡ thể mà chính là sức mạnh của trí tuệ.

Thá»±c tế, trí thông minh Ä'ã phân biệt rạch ròi con người vá»›i loài vật. Không có sá»± khác biệt giữa má»™t con người không có lấy má»™t chút trí khôn nào và má»™t con vật hạ Ä'ẳng…

Sá»± khám phá lá»›n lao Ä'ầu tiên của con người là lá»­a. Ngày nay người ta thắp sáng má»™t ngọn Ä'èn bằng diêm quẹt. NhÆ°ng diêm quẹt hoàn toàn là má»™t Ä'á»" vật má»›i Ä'ây. Ngày xÆ°a người ta tạo ra lá»­a bằng cách cọ hai miếng Ä'á vá»›i nhau cho Ä'ến khi lá»­a bật ra, và tia lá»­a này Ä'ược châm vào má»™t nắm rÆ¡m khô hay những vật khô dá»… bắt lá»­a khác. Đôi khi lá»­a tá»± phát ra từ những khu rừng, có lẽ do các miếng Ä'á lá»­a cọ vào nhau hoặc do cái gì Ä'ó khác. Loài thú vật không có Ä'ủ thông minh Ä'ể học bất cứ Ä'iều gì tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° vậy. NhÆ°ng con người thì ngược lại. Họ hiểu ngay lợi ích của ngọn lá»­a. Nó giúp họ ấm áp vào mùa Ä'ông và xua Ä'uổi những loài thú lá»›n kẻ thù của họ. Vì thế, khi bất cứ má»™t ngọn lá»­a nào Ä'ược nhóm lên, mọi người Ä'ều cá»' gắng duy trì ngọn lá»­a bằng cách ném lá khô vào nó. Từ Ä'ó, con người tiếp tục tiến lên con Ä'ường thá»'ng trị toàn bá»™ thế giá»›i quanh họ.

Búa rìu bằng Ä'á

LÁ THƯ THỨ 7 – NHá»®NG CON NGƯỜI Cá»"

NhÆ° vậy con Ä'ã hiểu sá»± khác nhau chính giữa con người và loài vật là sá»± thông minh. Trí thông minh giúp con người mạnh mẽ hÆ¡n cả những loài thú khổng lá»". Nếu không nhÆ° vậy thì con người sẽ bị chúng tàn sát. Khi trí thông minh con người phát triển thì năng lá»±c cÅ©ng phát triển theo. Con người Ä'ầu tiên không có vÅ© khí Ä'ặc biệt, họ chỉ có thể ném Ä'á vào kẻ thù. Dần rá»"i họ bắt Ä'ầu biết làm ra những vÅ© khí bằng Ä'á khá sắc bén nhÆ° rìu, lao và cả những cây kim bằng Ä'á. Chúng ta Ä'ã xem nhiều loại vÅ© khí này ở Viện Bảo Tàng Nam Kensington và Viện Bảo Tàng Geneva.

Thời Ä'ại băng hà mà cha Ä'ề cập trong lá thÆ° trÆ°á»›c dần dần chấm dứt, băng hà biến mất khỏi Trung Âu và Châu Á. Khi thời tiết Ä'ã trở nên ấm áp hÆ¡n, con người Ä'i rải ra khắp nÆ¡i. Ngày xÆ°a không có nhà cá»­a hay biệt thá»± nhÆ° bây giờ. Con người sá»'ng trong những thạch Ä'á»™ng. CÅ©ng chẳng có canh nông, nghÄ©a là họ chÆ°a hề làm việc ngoài Ä'á»"ng áng. Họ chỉ ăn trái cây, Ä'ậu và thú rừng giết Ä'ược. Vì không trá»"ng trọt nên không có bánh mì hay cÆ¡m. Hoàn toàn không có ná»"i niêu, xoong, chảo. Họ chỉ nÆ°á»›ng thịt trên Ä'á»'ng lá»­a sưởi ấm mà họ có.

NhÆ°ng do má»™t Ä'iều rất kỳ lạ là những người hoang sÆ¡ này Ä'ã biết cách vẽ. Đương nhiên, họ không có giấy, viết, bút chì hay cây cọ, họ chỉ có cây kim bằng Ä'á hay những dụng cụ nhọn Ä'ầu. Vá»›i những dụng cụ này, họ gạch hoặc vẽ những con thú trên các bức tường của thạch Ä'á»™ng. Má»™t vài bức vẽ nhìn khá Ä'ẹp, nhÆ°ng hầu hết những bức họa ấy là trắc Ä'á»". Con biết Ä'ấy, kiểu vẽ trắc Ä'á»" rất dá»…, trẻ con thường vẽ theo cách này. Vì trong thạch Ä'á»™ng tá»'i tăm nên có lẽ họ phải dùng những loại Ä'èn Ä'Æ¡n sÆ¡.

Những người mà cha mô tả Ä'ó là người thuá»™c thời Ä'ại Ä'á»" Ä'á cổ. Sở dÄ© gọi nhÆ° vậy là vì tất cả các dụng cụ hoàn toàn bằng Ä'á. Vào thời này, họ không biết cách dùng kim khí. Ngày nay, hầu hết các Ä'á»" vật mà con dùng Ä'ều làm bằng kim khí, Ä'ặc biệt bằng sắt. NhÆ°ng sắt hoặc Ä'á»"ng lúc bấy giờ không Ä'ược biết Ä'ến và vì thế người ta phải dùng Ä'á tuy rằng chúng khó chế tạo và sá»­ dụng.

TrÆ°á»›c khi thời Ä'ại Ä'á»" Ä'á chấm dứt, khí hậu của thế giá»›i Ä'ã trở nên ấm áp hÆ¡n nhiều. Băng hà lùi dần tá»›i Bắc cá»±c, còn tại Tru Á và Châu Âu thì những khu rừng to lá»›n bắt Ä'ầu mọc lên. Trong những khu rừng ấy, người ta tìm thấy má»™t giá»'ng người má»›i tá»›i sinh sá»'ng. Những người này khéo léo hÆ¡n về mọi phÆ°Æ¡ng diện so vá»›i người thời Ä'ại Ä'á»" Ä'á cổ mà cha vừa kể. NhÆ°ng họ vẫn làm ra dụng cụ bằng Ä'á. Họ Ä'ược gọi là người của thời Ä'ại Ä'á»" Ä'á má»›i. Người thời Ä'ại Ä'á»" Ä'á má»›i Ä'ã khám phá ra nông nghiệp. Họ bắt Ä'ầu trá»"ng trọt ở những cánh Ä'á»"ng và tăng gia sản xuất thá»±c phẩm. Đây là sá»± kiện lá»›n lao. Bây giờ họ Ä'ã có thức ăn dá»… dàng hÆ¡n. Họ có nhiều thì giờ nhàn rá»—i, nhiều thì giờ nghỉ ngÆ¡i và suy tưởng hÆ¡n. Nhờ Ä'ó, họ có nhiều thời gian Ä'ể khám phá ra những Ä'á»" vật và phÆ°Æ¡ng pháp má»›i. Họ mau tiến bá»™ hÆ¡n. Họ bắt Ä'ầu sản xuất những lọ bằng Ä'ất. Vá»›i phÆ°Æ¡ng tiện này, họ bắt Ä'ầu nấu thức ăn. Những dụng cụ bằng Ä'á Ä'ã tá»'t hÆ¡n nhiều và Ä'ánh bóng rất Ä'ẹp. Họ Ä'ã biết cách nuôi dạy loài ! vật nhÆ° bò, chó, cừu, dê. Họ cÅ©ng biết dệt vải.

Họ sá»'ng trong nhà chòi. Chòi thường Ä'ược cất giữa há»", vì ở Ä'ó loài thú dữ hay những người khác không thể tấn công họ dá»… dàng Ä'ược. Vì vậy, họ Ä'ược gọi là dân cÆ° vùng há»".

Con sẽ ngạc nhiên không hiểu sao chúng ta biết nhiều nhÆ° thế về chủng người này. DÄ© nhiên họ không biết viết sách. NhÆ°ng nhÆ° cha Ä'ã báo con rá»"i là quyển sách mà nhờ Ä'ó chúng ta biết Ä'ược câu chuyện của những người này là quyển sách lá»›n của thiên nhiên. Quyển sách vÄ© Ä'ại này không dá»… Ä'ọc chút nào. Nó Ä'òi hỏi má»™t sá»± kiên nhẫn lá»›n lao. Nhiều người Ä'ã dùng cả cuá»™c Ä'ời mình Ä'ể cá»' gắng “Ä'ọc”, hiểu cuá»'n sách này. Họ Ä'ã sÆ°u tầm má»™t sá»' lá»›n các vật hóa thạch và những di tích của thời xÆ°a. Ngày nay, những vật hóa thạch này Ä'ược lÆ°u giữ trong những Viện Bảo Tàng lá»›n.

Cha còn nhá»› có má»™t kiểu nhà trên mặt há»" trÆ°ng bày tại Viện Bảo Tàng Geneva. TrÆ°á»›c tiên người ta chôn sâu những cá»™t gá»— xuá»'ng Ä'áy há»" rá»"i má»›i dá»±ng lên trên Ä'ó những cái sàn nhà gá»—. Căn chòi Ä'ược cất lên trên các sàn gá»— này. Toàn bá»™ ngôi nhà má»›i ná»'i vá»›i Ä'ất liền bằng má»™t cây cầu nhỏ.

Những người thời Ä'ại Ä'á»" Ä'á má»›i này Ä'ã biết tá»± mặc quần áo bằng da thú hoặc vải gai thô. Gai là má»™t loại cây có thá»› sợi tá»'t Ä'ược dùng Ä'ể làm vải. Vải lanh ngày nay cÅ©ng Ä'ược dệt bằng sợi gai. NhÆ°ng vào những ngày xa xÆ°a Ä'ó, vải gai ắt phải thô ráp lắm.

Con người ngày càng tiến bá»™, họ bắt Ä'ầu làm ra dụng cụ bằng Ä'á»"ng và Ä'á»"ng thiếc. Đây là má»™t hợp kim khá cứng. Họ cÅ©ng dùng vàng Ä'ể làm Ä'á»" trang sức.

Những người này có lẽ sá»'ng cách Ä'ây khoảng 10.000 năm. Tất nhiên chúng ta không thể biết thời Ä'iểm thật chính xác. Phần lá»›n Ä'ều là phỏng Ä'oán. Con nên lÆ°u ý là bao nhiêu vấn Ä'ề mà chúng ta Ä'ã bàn là quá trình tiến hóa diá»…n ra rất chậm â€" hàng triệu năm â€" nhÆ°ng không hề gián Ä'oạn thay Ä'ổi Ä'á»™t ngá»™t. Trong hàng triệu năm ấy, nhiều chủng tá»™c Ä'ã phát triển, tiến hóa theo lá»'i riêng của mình. NhÆ° con biết Ä'ấy, trên trái Ä'ất, khí hậu má»—i nÆ¡i má»™t khác nhau, con người phải tá»± mình thích nghi và thay Ä'ổi nhiều lắm. NhÆ°ng chúng ta sẽ nói vấn Ä'ề này sau.

Má»™t Ä'iều nữa cha muá»'n kể con nghe hôm nay là vào khoảng cuá»'i thời Ä'á»" Ä'á má»›i má»™t thảm họa lá»›n Ä'ã xảy ra cho con người. Chắc con chÆ°a quên là vào thời xa xÆ°a Ä'ó, Đại Trung Hải không phải là biển cả bao la. Ở Ä'ây chỉ là má»™t vài cái há»" nÆ°á»›c và dân cÆ° vùng há»" Ä'ã sinh sá»'ng ở Ä'ây. Đột nhiên vùng Ä'ất gần Gibraltar giữa Châu Âu và Châu Phi bị cuá»'n trôi Ä'i và nÆ°á»›c từ Đại Tây DÆ°Æ¡ng trút thẳng vào thung lÅ©ng Địa Trung Hải. NÆ°á»›c liên tục trút xuá»'ng và chẳng bao lâu Ä'ã tràn ngập cả vùng. Hẳn má»™t sá»' lá»›n dân cÆ° vùng này Ä'ã bị chết chìm. NÆ°á»›c ngập mênh mông, ngập Ä'ến hàng trăm dặm. Địa Trung Hải Ä'ã hình thành nhÆ° thế Ä'ó.

Có lẽ con Ä'ã nghe và Ä'ã Ä'ọc về trận lụt vÄ© Ä'ại này. Thánh Kinh CÆ¡ Đá»'c có nói về nó và má»™t sá»' sách tiếng Phạn của chúng ta cÅ©ng có nhắc Ä'ến. Trận Ä'ại há»"ng thủy ghê rợn này chắc hẳn chỉ tha cho má»™t sá»' ít người sá»'ng sót . Họ bèn kể lại cho con cháu mình nghe và cứ thế câu chuyện thÆ°Æ¡ng tâm Ä'ó truyền từ Ä'ời này sang Ä'ời khác.

Nhà xây trên há»"

LÁ THƯ THỨ 8 – NHá»®NG CHỦNG TỘC KHÁC NHAU ĐÃ HÃŒNH THÀNH NHƯ THẾ NÀO?

Chúng ta Ä'ã biết những người thời kỳ Ä'á»" Ä'á má»›i người ta Ä'ã sá»'ng chủ yếu trên mặt há»". Họ Ä'ạt Ä'ược sá»± tiến bá»™ lá»›n lao về nhiều phÆ°Æ¡ng diện. Họ khám phá ra nông nghiệp, biết cách nấu ăn và thuần dưỡng thú vật. Tất cả những Ä'iều Ä'ó Ä'ã xảy ra cách Ä'ây nhiều ngàn năm nên ta không biết nhiều về họ. NhÆ°ng có lẽ tất cả các chủng tá»™c có trên thế giá»›i ngày nay là dòng dõi của những người thời Ä'ại Ä'á»" Ä'á má»›i này. NhÆ° con biết Ä'ấy, ngày nay con người gá»"m Ä'ủ màu da: trắng, vàng, nâu, Ä'en. NhÆ°ng thật ra không thể phân chia rạch ròi các tá»™c người ra làm bá»'n loại nhÆ° vậy. Vì họ Ä'ã phá»'i giá»'ng lẫn lá»™n nên thật là khó khẳng Ä'ịnh rằng họ thuá»™c giá»'ng người thuần chủng nào. Các nhà khoa học có thể Ä'o Ä'ạc kích thÆ°á»›c xÆ°Æ¡ng sọ Ä'ể xác Ä'ịnh các chủng người khác nhau này. Tuy vậy, vẫn còn nhiều cách khác giúp ta tìm ra gá»'c gác con người cổ Ä'ại.

Làm thế nào Ä'ể những chủng tá»™c khác nhau tá»"n tại Ä'ược? Nếu tất cả Ä'ều có chung cá»™i nguá»"n sao bây giờ lại khác nhau nhiều Ä'ến thế? Con biết rằng má»™t người Đức khác hẳn má»™t người da Ä'en. Người Đức có nÆ°á»›c da trắng còn người kia thì Ä'en mun. Tóc người Đức có màu sáng và dài trong khi tc người da Ä'en thì Ä'en, ngắn và xoăn tít. Người Tàu lại khác vá»›i hai giá»'ng người trên. Giải thích tường tận những khác biệt này hình thành nhÆ° thế nào chẳng phải dá»…. Chúng ta có thể biết má»™t sá»' nguyên nhân. TrÆ°á»›c kia cha có nói vá»›i con rằng loài thú phải tá»± mình thay Ä'ổi Ä'ể dần thích nghi vá»›i môi trường chung quanh. Có lẽ người Đức và người da Ä'en xuất thân từ những giá»'ng người khác nhau. NhÆ°ng hẳn là vào má»™t khoảng thời gian xa xÆ°a nào Ä'ó họ có cùng má»™t tổ tiên. Những dị biệt trên xảy ra chỉ vì họ phải tá»± thay Ä'ổi cho thích nghi vá»›i môi trường sá»'ng.

Vì vậy, má»™t người sá»'ng ở vùng băng giá sẽ phải phát triển khả năng Ä'ể chịu Ä'á»±ng vá»›i sức lạnh. Người Eskimo của miền băng tuyết Bắc cá»±c có thể chịu Ä'á»±ng má»™t sức lạnh khủng khiếp nhÆ°ng họ có thể chết nếu bị Ä'em Ä'ến những xứ sở ấm áp của chúng ta. Và vì sá»'ng cách biệt vá»›i thế giá»›i bên ngoài, trong những Ä'iều kiện khắc nghiệt  nhÆ° thế nên họ không có Ä'iều kiện học hỏi hiểu biết nhÆ° những dân tá»™c khác trên thế giá»›i. TÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° vậy, người ở Phi Châu thường sá»'ng gần xích Ä'ạo cÅ©ng phát triển khả năng chịu Ä'á»±ng Ä'ược khí hậu nóng khủng khiếp ở những nÆ¡i Ä'ó. Sức nóng quá Ä'á»—i ấy Ä'ã  làm nÆ°á»›c da họ sậm lại. Chắc con cÅ©ng biết rằng nếu con ở quá lâu dÆ°á»›i ánh mặt trời tại bãi biển hay Ä'âu Ä'ó, con cÅ©ng sẽ bị rám nắng, da sẽ nâu hÆ¡n. Sau má»™t tuần tắm nắng, da con sẽ Ä'en hẳn. Vậy thì, má»™t người luôn phải sá»'ng dÆ°á»›i mặt trời chói chang nhÆ° người Phi châu thì họ sẽ Ä'en Ä'i Ä'ến mức nào. Và nếu suá»'t hàng trăm năm, con người sá»'ng ở những xứ quá nóng nhÆ° vậy thì các thế hệ sau Ä'ó sẽ phải ngày má»™t ! Ä'en hÆ¡n cho Ä'ến khi da họ trở nên Ä'en sẫm. Con Ä'ã thấy người nông dân Ấn Độ làm việc ở ngoài Ä'á»"ng dÆ°á»›i ánh nắng giữa trÆ°a. Họ nghèo Ä'ến mức không có Ä'ủ quần áo Ä'ể mặc. Toàn thân họ phải phÆ¡i trần ngoài nắng. Suá»'t cuá»™c Ä'ời họ phải sá»'ng nhÆ° vậy. Vì thế chắc chắn da họ sẽ phải Ä'en sẫm Ä'i.

Vậy Ä'ó, con thấy rằng nÆ°á»›c da của con người là kết quả của khí hậu nÆ¡i họ sá»'ng. DÄ© nhiên, cÅ©ng có má»™t sá»' người ở xứ nóng nhÆ°ng khá giả, họ không phải làm việc gì ở ngoài trời mà chỉ sá»'ng trong những biệt thá»± sang trọng, tránh Ä'ược cái nóng gay gắt, bảo vệ săn sóc cho làn da mình. Gia Ä'ình họ sá»'ng nhàn hạ suá»'t nhiều thế hệ nhÆ° thế nên không bị ảnh hưởng bởi khí hậu là mấy. NhÆ°ng má»™t người không tá»± mình làm việc và sá»'ng nhờ vào sức lao Ä'á»™ng của người khác thì dù Ä'en hay trắng sẽ không có gì Ä'ể hãnh diện.

LÁ THƯ THỨ 9 – CHỦNG TỘC VÀ NGÃ"N NGá»® CỦA LOÀI NGƯỜI

Chúng ta không thể biết nÆ¡i nào trên thế giá»›i loài người Ä'ã Ä'ịnh cÆ° Ä'ầu tiên. Có lẽ con người Ä'ã xuất hiện Ä'á»"ng thời ở nhiều nÆ¡i. Khi băng hà lùi về Bắc cá»±c, những bình nguyên rá»™ng lá»›n lá»™ raá»± nhÆ° dãy bình nguyên hoang vu ở Siberia ngày nay. Những nÆ¡i này trở thành những Ä'á»"ng cỏ và con người di chuyển chá»— ở thường xuyên quanh những cánh Ä'á»"ng Ä'ó bởi vì họ cần cỏ cho trâu bò ăn. Họ luôn lang thang rày Ä'ây mai Ä'ó. Ngày nay người ta gọi họ là dân du mục. Con có thể thấy họ ở Mông Cổ và Ấn Độ. Hẳn họ phải sá»'ng gần những con sông lá»›n vì Ä'ất Ä'ai ở gần sông dá»"i dào phù sa, rất tá»'t cho việc trá»"ng cây nhất là cây lÆ°Æ¡ng thá»±c vá»'n cần nÆ°á»›c. Vì thế con người Ä'ã Ä'ịnh cÆ° tại Ấn Độ, gần những con sông lá»›n nhÆ° Indus và Ganges, ở Mesopotamia, gần sông Tigris và Euphrates, ở Ai Cập, gần sông Nile và ở Trung Quá»'c cạnh bên sông DÆ°Æ¡ng Tử…

Ở Ấn Độ, chủng tá»™c mà chúng ta biết chút ít là chủng tá»™c Dravidian. Về sau ta thấy người Aryan Ä'ến, rá»"i người Mongolian từ phÆ°Æ¡ng Đông sang. Ngày nay, hầu hết dân chúng sá»'ng ở Nam Ấn Độ là dòng dõi của người Dravidian. Họ có màu da sậm hÆ¡n người sá»'ng phía Bắc. Có lẽ bởi vì người Dravidian Ä'ã sá»'ng ở Ấn Độ lâu hÆ¡n. Họ là tá»™c người rất tiến bá»™, có ngôn ngữ riêng của mình và biết hoạt Ä'á»™ng thÆ°Æ¡ng mại, buôn bán. NhÆ°ng, hình nhÆ° cha Ä'ang ngược dòng lịch sá»­ hÆ¡i nhanh phải không con?

Trong những ngày xa xÆ°a Ä'ó, má»™t chủng tá»™c má»›i Ä'ã phát triển ở Trung, Tây Á và Đông Âu. Chủng tá»™c ấy Ä'ược gọi là chủng tá»™c Aryan. Trong tiếng Phạn cÅ©ng có má»™t từ “Arya” có nghÄ©a là quý phái, thượng lÆ°u. Mà tiếng Phạn là má»™t trong những ngôn ngữ của người Aryan. Hóa ra họ tá»± xem mình là dòng dõi trâm anh, quý phái. Thật ra, họ cÅ©ng kiêu ngạo nhÆ° con người ngày nay. Con biết rằng, người Anh cứ nghÄ© rằng mình là những người xuất hiện Ä'ầu tiên trên trái Ä'ất. Người Pháp lại cho rằng mình là dân tá»™c vÄ© Ä'ại nhất. Cả dân Đức, dân Mỹ và nhiều dân tá»™c khác cÅ©ng không thoát khỏi tính tá»± phụ Ä'ó.

Những người Aryan này sá»'ng lang thang ở vùng Bắc Á và Châu Âu trên những bãi cỏ rá»™ng lá»›n. Dân sá»' họ má»—i ngày má»™t Ä'ông hÆ¡n, nhÆ°ng khí hậu lại ngày càng khô ráo, Ä'ất Ä'ai ít cỏ hÆ¡n, không Ä'ủ thức ăn Ä'ể họ sá»'ng. Vì vậy, họ bắt buá»™c phải tiếp tục Ä'i Ä'ến những nÆ¡i khác trên thế giá»›i Ä'ể tìm thức ăn.

Họ Ä'i rải rác khắp châu Âu và Ä'ến Ấn Độ, Persia và Mesopotamia. Ngày nay, con thấy rằng dân cÆ° ở những miền này khác nhau xa lắc, nhÆ°ng thật sá»± họ Ä'ã có cùng má»™t tổ tiên là người Aryan. DÄ© nhiên, chuyện này xảy ra từ lâu lắm rá»"i. Biết bao Ä'ổi thay Ä'ã diá»…n ra. Các chủng tá»™c khác nữa là chủng Mongoloit, giá»'ng này lan rá»™ng khắp vùng Đông Á, ở Trung Quá»'c, Nhật Bản, Tây Tạng, Thái Lan, Miến Điện. Đôi khi họ Ä'ược gọi là giá»'ng da vàng. Con thấy họ thường có xÆ°Æ¡ng má cao và cặp mắt hẹp.

Người ở châu Phi và vài nÆ¡i khác thuá»™c chủng tá»™c Negro. Họ không phải là người Aryan hay người Mongo nÆ°á»›c da họ màu Ä'en sẫm.

Dân của các nước Ả Rập và Palestine thuộc về một chủng tộc khác.
Trải qua hàng ngàn năm, tất cả những chủng tá»™c này tách ra thành nhiều chủng tá»™c nhỏ hÆ¡n và pha tạp lẫn nhau. Có má»™t cách quan trọng và thú vị Ä'ể phân biệt những chủng tá»™c này là học ngôn ngữ của họ. Má»—i chủng tá»™c có má»™t ngôn ngữ riêng nhÆ°ng tất cả tá»±u trung lại cÅ©ng là con cái của má»™t ngôn ngữ mẹ.

Khi người Aryan lan rá»™ng khắp Châu Á và Châu Âu, họ không còn liên lạc Ä'ược vá»›i nhau. Vào thời kỳ Ä'ó không có Ä'ường xe lá»­a, trạm bÆ°u Ä'iện, Ä'iện tín, ngay cả sách Ä'ể Ä'ọc cÅ©ng không có. Vì thế, sau má»™t thời gian má»—i nhóm người Aryan sá»­ dụng ngôn ngữ của mình theo má»™t cách khác nhau. Và theo thời gian ngôn ngữ của họ Ä'ã khác biệt nhau hẳn. Hiện nay có rất nhiều loại ngôn ngữ khác nhau trên thế giá»›i là do vậy.

Tuy nhiên, nếu bỏ thời gian nghiên cứu chúng ta sẽ thấy những ngôn ngữ này tuy nhiều thật nhÆ°ng ngôn ngữ mẹ lại ít. Ví dụ: Bất cứ nÆ¡i nào người Aryan Ä'ến, ngôn ngữ nÆ¡i Ä'ó sẽ thuá»™c họ Aryan. Tiếng Phạn, tiếng La Tinh, tiếng Hy Lạp, tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Đức, tiếng Ý và má»™t sá»' ngôn ngữ khác Ä'ều có bà con vá»›i nhau và thuá»™c họ Aryan. Nhiều ngôn ngữ Ấn Độ của chúng ta nhÆ° Hindi, Urdu, Ben gali, Marathi và Gufarati Ä'ều là con cháu của tiếng Phạn. Vì vậy, chúng cÅ©ng thuá»™c họ ngôn ngữ Aryan.

Má»™t họ ngôn ngữ lá»›n khác là tiếng Trung Quá»'c, gá»"m có tiếng Trung Quá»'c, Miến Điện, Tây Tạng và tiếng Thái. Nhóm thứ ba là tiếng Semitic, nó gá»"m tiếng Ả Rập và tiếng Do Thái.

Má»™t sá»' ngôn ngữ nhÆ° tiếng Thổ NhÄ© Kỳ, tiếng Nhật, không thuá»™c hệ ngôn ngữ nào trong ba nhóm này. Má»™t sá»' ngôn ngữ của Nam Ấn Độ nhÆ° Tamil, Telugu, Malayalam và Canarese cÅ©ng không thuá»™c nhóm này. Bá»'n ngôn ngữ này thuá»™c họ Dravidian và rất cổ.

LÁ THƯ THỨ 10 – MỐI QUAN HỆ GIá»®A CÁC NGÃ"N NGá»®

Con Ä'ã thấy người Aryan tỏa Ä'ến nhiều quá»'c gia và Ä'em theo cả ngôn ngữ của họ Ä'i nhÆ° thế nào. NhÆ°ng khí hậu khác nhau, các Ä'iều kiện sá»'ng khác nhau Ä'ã sản sinh ra nhiều dị biệt giữa các chủng người Aryan. Má»—i nhóm người tiếp tục thay Ä'ổi theo cách riêng vá»›i những thói quen và tập quán má»›i và sau vài thế hệ, dòng họ Aryan Ä'ã tách thành nhiều nhóm. Có lẽ họ quên cả mình Ä'ã từng thuá»™c má»™t dòng họ lá»›n. Ngôn ngữ ban Ä'ầu của họ trở thành nhiều ngôn ngữ khác nhÆ° cha Ä'ã nói vá»›i con.

NhÆ°ng, các ngôn ngữ này vẫn còn nhiều Ä'iểm giá»'ng nhau. Con biết rằng có nhiều từ tÆ°Æ¡ng tá»± nhau trong tiếng Anh và tiếng PhÃChúng ta hãy xem xét 2 chữ thông thường và giản dị nhất là từ “cha” và “mẹ”. Trong tiếng Hindi và Phạn, những từ này là Pita và Mata; trong tiếng La-tinh, chúng là “Pater” và “Mater”; trong tiếng Hy Lạp “pater’ và’meter’; trong tiếng Đức “vater” Ä'ánh vần là phatar) và mutter (Ä'ánh vần mutar); trong tiếng Pháp “père” và “mère” và cả trong nhiều ngôn ngữ khác… Con thấy chúng có vẻ giá»'ng nhau không? Nhiều chữ dÄ© nhiên có lẽ Ä'ược vay mượn từ những ngôn ngữ khác. Tiếng Hindi mượn nhiều từ tiếng Anh và tiếng Anh vay mượn nhiều từ của tiếng Hindi. NhÆ°ng từ “father” (cha) và “mother” (mẹ) không phải là những từ vay mượn, chúng không phải là những từ má»›i. Ngay từ thuở ban sÆ¡, khi con người bắt Ä'ầu nói chuyện vá»›i nhau, dÄ© nhiên người ta phải tìm cho Ä'ược từ Ä'ể chỉ người cha, người mẹ. Vì vậy ta có thể nói rằng những từ này không phải là từ vay mượn.Chúng phải có cùng má»™t nguá»"n gá»'c, cùng má»™t dòng họ. Và từ Ä'ây chúng ta có thể tìm ra rằng: những con người thá! »i nay sá»'ng cách xa nhau trong những xứ sở khác nhau, dùng những ngôn ngữ khác nhau Ä'ã có má»™t thời thuá»™c cùng má»™t Ä'ại gia Ä'ình.

Con sẽ thấy nghiên cứu ngôn ngữ thú vị nhÆ° thế nào và nó sẽ dạy cho ta biết Ä'ược nhiều Ä'iều. Nếu chúng ta biết ba hay bá»'n ngôn ngữ, chúng ta có thể học nhiều ngôn ngữ hÆ¡n nữa, không khó lắm.

Con cÅ©ng sẽ thấy hầu hết chúng ta, những người sá»'ng trong nhiều nÆ°á»›c khác nhau ngày nay Ä'ã thay Ä'ổi nhiều quá và Ä'ã quên mất má»'i quan hệ xÆ°a kia của mình. Người dân ở má»—i quá»'c gia cứ tưởng mình là giỏi nhất, thông minh nhất, còn những người khác thì không bằng mình. Người Anh cho rằng dân tá»™c họ là sá»' má»™t; người Pháp rất hãnh diện về nÆ°á»›c Pháp và mọi thứ liên quan Ä'ến nÆ°á»›c Pháp, người Đức và người Ý lại nghÄ© rằng quá»'c gia họ là tuyệt Ä'ỉnh về nhiều phÆ°Æ¡ng diện; nhiều người Ấn Độ tá»± hào rằng nÆ°á»›c mình là má»™t trong những quá»'c gia lá»›n nhất trên thế giá»›i. Đó là do tính tá»± cao tá»± Ä'ại của con người. Thật ra, không có người nào hoàn toàn tá»'t hay hoàn toàn xấu.

CÅ©ng vậy, không có quá»'c gia nào hoàn toàn tá»'t mà cÅ©ng không có quá»'c gia nào hoàn toàn xấu. Chúng ta phải học lấy Ä'iều tá»'t và loại trừ mọi cái xấu. Là người Ấn Độ nên chúng ta phải quan tâm Ä'ến Ä'ất nÆ°á»›c mình. NhÆ°ng thật Ä'áng buá»"n là Ä'ất nÆ°á»›c chúng ta hiện Ä'ang chẳng ra làm sao. Dân chúng Ä'ang sá»'ng quá khổ sở. Chúng ta phải tìm ra cách nào khả dÄ© có thể làm cho họ Ä'ược hạnh phúc hÆ¡n. Chúng ta phải thấy cái gì tá»'t trong phong tục và tập quán của ta và cá»' gắng giữ nó, còn cái gì xấu ta phải loại bỏ Ä'i. Nếu ta tìm thấy bất cứ Ä'iều gì hay của nÆ°á»›c khác, ta phải học hỏi.

Là người Ấn, chúng ta nên sá»'ng ở Ấn Độ và làm việc cho quê hÆ°Æ¡ng mình. NhÆ°ng chúng ta không Ä'ược quên rằng chúng ta thuá»™c má»™t dòng họ lá»›n hÆ¡n của thế giá»›i, và dân chúng sá»'ng ở nÆ°á»›c khác cuá»'i cùng Ä'ều là anh em bà con họ hàng

Thật là thú vị nếu tất cả các dân tá»™c trên thế giá»›i Ä'ều hạnh phúc và mãn nguyện. Vì vậy chúng ta hãy cá»' gắng làm cho toàn thế giá»›i trở thành nÆ¡i sá»'ng chung hạnh phúc của loài người.

LÁ THƯ THỨ 11 – THẾ NÀO LÀ VÄ‚N MINH?

Cha sẽ kể cho con nghe má»™t ít về nền văn minh cổ. NhÆ°ng trÆ°á»›c khi cha kể, chúng ta hãy cá»' gắng hình dung xem văn minh có nghÄ©a là gì. Tá»± Ä'iển sẽ cho con biết rằng văn minh có nghÄ©a là tá»'t hÆ¡n, gạn lọc, thay thế những tật dã man bằng những thói quen tá»'t. Từ văn minh Ä'ặc biệt Ä'ược dùng cho xã há»™i hoặc má»™t nhóm người. Khi con người chỉ khá hÆ¡n loài thú Ä'ôi chút, họ vẫn ở trong tình trạng hoang sÆ¡, chÆ°a khai hóa. Văn minh là ngược lại tình trạng Ä'ó. Con người càng tiến xa khỏi tình trạng chÆ°a khai hóa, họ sẽ càng văn minh.

NhÆ°ng làm sao chúng ta biết Ä'ược má»™t cá nhân hay má»™t xã há»™i chÆ°a khai hóa hay Ä'ã văn minh? Nhiều người ở Châu Âu nghÄ© rằng họ rất văn minh trong khi người Á Châu thì hoàn toàn man di mọi rợ. Có phải Ä'ó là vì người Châu Âu mặc nhiều quần áo hÆ¡n người Á Châu và Phi Châu? NhÆ°ng, việc mặc quần áo thì tùy thuá»™c ở thời tiết. Ở nÆ¡i lạnh lẽo thì người ta mặc quần áo nhiều hÆ¡n những nÆ¡i có khí hậu nóng. Hay có phải vì anh ta có súng á»'ng nên mạnh hÆ¡n kẻ tay không? NhÆ°ng dù anh ta có văn minh hay không thì kẻ yếu hÆ¡n anh ta cÅ©ng không dám nói bởi vì họ có thể bị bắn chết!

Con biết rằng chỉ cách Ä'ây vài năm thôi Ä'ã có má»™t cuá»™c chiến tranh lá»›n. Hầu hết các nÆ°á»›c trên thế giá»›i Ä'ã chìm Ä'ắm trong chiến tranh, và má»—i người tham gia cuá»™c chiến Ä'ã cá»' gắng giết càng nhiều người phía bên kia càng tá»'t. Người Anh Ä'ã dá»'c hết sức mình Ä'ể giết cho Ä'ược những người Đức, và những người Đức lại tìm cách giết những người Anh. Hàng triệu con người Ä'ã bị giết trong trận chiến này và hàng ngàn người khác Ä'ã tàn phế suá»'t Ä'ời vì chiến tranh.

Họ hoặc mù lòa hoặc mất hẳn tay chân. Con hẳn Ä'ã thấy nhiều thÆ°Æ¡ng phế binh nhÆ° thế ở Pháp và nhiều nÆ¡i khác nữa. Ở hệ thá»'ng Ä'ường xe Ä'iện ngầm ở Paris có những chá»— ngá»"i Ä'ặc biệt dành cho họ. Con có cho rằng giết chóc nhau nhÆ° thế là văn minh và biết suy nghÄ© chăng?

Bây giờ nếu hai gã Ä'àn ông choảng nhau trên Ä'ường phá»' và bị cảnh sát can ra, mọi người sẽ nghÄ© hai con người ấy xuẩn ngá»'c nhÆ° thế nào. Vậy thì các quá»'c gia Ä'ược tiếng là Ä'ại cường quá»'c lại Ä'ánh giết nhau làm thiệt mạng hàng triệu sinh linh nhÆ° vậy sẽ Ä'ược coi là xuẩn ngá»'c Ä'ến bậc nào? Thật chẳng khác nào những người man di Ä'ánh nhau trong rừng

Vì vậy, nếu nhìn nhận sá»± việc theo cách này, con sẽ nói rằng những nÆ°á»›c Ä'ánh và giết nhau trong chiến tranh thế giá»›i nhÆ° Anh, Đức, Pháp, Ý và nhiều nÆ°á»›c khác chẳng có văn minh tí nào. Thế nhÆ°ng, con cÅ©ng nên biết rằng vẫn còn có nhiều Ä'iều tá»'t Ä'ẹp và những con người cao thượng ở trong những xứ Ä'ó.

Con sẽ nói vá»›i cha rằng không phải dá»… dàng Ä'ể hiểu văn minh có nghÄ©a là gì.

Đúng nhÆ° vậy, Ä'ó là câu hỏi rất khó Ä'ể giải Ä'áp và hiểu tường tận. Những tòa nhà, những ảnh Ä'ẹp, những cuá»'n sách và bất cứ thứ gì Ä'ược coi là Ä'ẹp thì chắc chắn là dấu hiệu của sá»± văn minh. NhÆ°ng má»™t dấu hiệu rõ ràng hÆ¡n nữa của sá»± văn minh chính là con người có phẩm chất tá»'t, không hề ích ká»·, biết bắt tay làm việc vá»›i nhiều người Ä'ể tạo dá»±ng nên những Ä'iều tá»'t Ä'ẹp cho mọi người xung quanh. Cùng làm việc thì tá»'t hÆ¡n là làm riêng lẻ và cùng chung sức chung lòng Ä'ể làm việc tá»'t chung sẽ là Ä'iều tuyệt vời hÆ¡n tất cả.

LÁ THƯ THỨ 12 – Sá»° HÃŒNH THÀNH NHá»®NG BỘ LẠC

Cha Ä'ã kể cho con nghe trong những lá thÆ° trÆ°á»›c rằng khi con người bắt Ä'ầu xuất hiện trên trái Ä'ất, anh ta rất giá»'ng vá»›i má»™t con thú. Từ từ suá»'t nhiều ngàn năm, anh ta phát triển và má»—i ngày tá»'t hÆ¡n Ä'ôi chút. Đầu tiên anh ta tá»± săn bắt nhÆ° những dã thú ngày nay. Rá»"i anh ta nhận thấy rằng Ä'i thành Ä'oàn vá»›i nhiều người khác sẽ an toàn hÆ¡n. Nếu nhiều người sá»'ng tụ tập gần nhau sẽ mạnh hÆ¡n và có thể tá»± vệ tá»'t hÆ¡n. Ngay cả loài thú nhÆ° cừu, dê, nai, voi… cÅ©ng thành Ä'oàn nhÆ° vậy Ä'ể Ä'ược an toàn hÆ¡n. Khi cả bầy ngủ, nhiều con trong bầy phải thức Ä'ể canh chừng. Con ắt Ä'ã Ä'ọc những câu chuyện về loài chó sói. Tại Nga, vào mùa Ä'ông, loài sói Ä'i thành Ä'àn. Khi chúng Ä'ói, chúng tấn công cả con người. Má»™t con chó sói riêng lẻ không dám tấn công má»™t người, nhÆ°ng khi thành Ä'àn, chúng cảm thấy Ä'ủ mạnh Ä'ể tấn công cả má»™t Ä'oàn người và con người Ä'ã phải tháo chạy thoát thân. Thường có những cuá»™c rượt Ä'uổi của cả má»™t Ä'àn sói theo sau má»™t nhóm người trong xe trượt tuyết trên băng.

CÅ©ng thế, sá»± tiến bá»™ Ä'ầu tiên trong nền văn minh mà người cổ có Ä'ược là cùng liên kết lại thành Ä'oàn, hoặc còn gọi là bá»™ lạc. Họ bắt Ä'ầu làm việc chung vá»›i nhau. Hình thức Ä'ó Ä'ược gọi là sá»± hợp tác. Má»—i người trÆ°á»›c tiên phải nghÄ© Ä'ến bá»™ lạc rá»"i má»›i nghÄ© Ä'ến mình. Nếu bá»™ lạc bị nguy hiểm, má»—i thành viên phải chiến Ä'ấu và bảo vệ nó. Nếu bất cứ ai trong bá»™ lạc không chịu làm việc cho lợi ích chung của bá»™ lạc thì anh ta sẽ bị Ä'ào thải ngay.

Khi người ta hợp tác làm việc, họ phải hành Ä'á»™ng theo má»™t khuôn khổ nhất Ä'ịnh. Nếu ai cÅ©ng làm theo ý riêng của hì bá»™ lạc sẽ chẳng còn nữa. Vì thế, má»™t người nào Ä'ó trong bá»™ lạc phải Ä'ứng lên làm thủ lÄ©nh. Ngay cả những Ä'àn thú cÅ©ng có con cầm Ä'ầu. Bá»™ lạc của con người cÅ©ng chọn má»™t người mạnh nhất, có khả năng nhất làm người lãnh Ä'ạo.

Nếu thành viên trong bá»™ lạc Ä'ánh nhau, chẳng bao lâu bá»™ lạc sẽ tan rã. Vì thế, vị thủ lãnh không cho phép Ä'ánh nhau trong bá»™ lạc. DÄ© nhiên, bá»™ lạc này có thể Ä'ánh nhau vá»›i bá»™ lạc khác. Đó chỉ là sá»± tiến triển Ä'ể sinh tá»"n,má»—i cá nhân phải chiến Ä'ấu vá»›i bất kỳ kẻ thù nào khác Ä'ể tá»± bảo vệ.

Những bá»™ lạc Ä'ầu tiên phải thá»±c sá»± là những gia Ä'ình lá»›n. Tất cả những thành viên của nó Ä'ều có liên hệ vá»›i nhau. NhÆ°ng dân sá»' cứ tăng Ä'ều, gia Ä'ình ngày càng lá»›n cho tá»›i khi bá»™ lạc trở nên quá tải. Đá»'i vá»›i con người thời cổ, Ä'ời sá»'ng ắt phải khó nhọc, Ä'ặc biệt trÆ°á»›c khi các bá»™ lạc hình thành. Con người không hề có nhà cá»­a, quần áo ngoại trừ vài ba miếng da thú che thân và anh ta phải liên tục chiến Ä'ấu Ä'ể tá»"n tại. Để kiếm thức ăn hàng ngày anh ta phải săn bắn và giết thú vật hoặc thu lượm hạt bá»" Ä'ào và trái cây. Anh ta có cảm tưởng rằng mình có kẻ thù ở khắp mọi nÆ¡i. Ngay cả thiên nhiên cÅ©ng là kẻ thù Ä'á»'i vá»›i anh ta vì Ä'ã ban cho anh ta những trận mÆ°a tuyết và Ä'á»™ng Ä'ất. Anh ta Ä'ã là tên nô lệ nhỏ bé tá»™i nghiệp sá»'ng lê la khắp mọi nÆ¡i trên trái Ä'ất, sợ hãi mọi thứ bởi vì anh ta không hiểu Ä'ược gì cả. Nếu má»™t trận mÆ°a Ä'á Ä'ổ xuá»'ng, anh ta nghÄ© rằng má»™t vị thần linh nào Ä'ó trong Ä'ám mây Ä'ang cá»' Ä'ánh Ä'ập anh ta. Anh hoảng sợ và muá»'n làm mọi thứ Ä'ể làm vừa lòng vị thần vá»'n có năng lá»±c phi thường Ä'ã tạo ra mây mÆ°a sấm c! há»›p nhÆ° thế. Anh ta làm vừa lòng vị thần Ä'ó nhÆ° thế nào? Vì không Ä'ược thông minh sáng suá»'t lắm nên anh ta cứ cho rằng vị thần ấy giá»'ng nhÆ° mình, cÅ©ng Æ°a thích thức ăn. Vì thế anh ta Ä'em dâng miếng thịt hoặc giết má»™t con thú nào Ä'ó làm lá»… tế thần. Anh ta cứ tưởng nhÆ° thế mình sẽ làm ngừng Ä'ược gió mÆ°a. Điều ấy ngày nay nghe thật tức cười phải không con? Việc tế lá»… nhÆ° vậy chẳng có liên quan, ảnh hưởng gì Ä'ến thời tiết cả. Vậy mà ngày nay vẫn còn khá»'i người dá»'t nát và mê tín tiếp tục làm Ä'iều Ä'ó.

LÁ THƯ THỨ 13 – TÃ"N GIÁO KHỞI ĐẦU TỪ ĐÂU VÀ Sá»° PHÂN CÃ"NG LAO ĐỘNG DIỄN RA THẾ NÀO?

Trong lá thÆ° vừa rá»"i, cha Ä'ã bảo con tại sao người cổ Ä'ại sợ mọi thứ và tưởng tượng rằng má»—i vận xấu gây ra là do cÆ¡n giận và sá»± ghen tị của thần linh. Họ thấy những vị thần tưởng tượng này ở khắp nÆ¡i, trong rừng già, trên Ä'ỉnh núi, dÆ°á»›i dòng sông, trong mây gió. Họ cho rằng thần linh không phải là má»™t loại người tá»'t, tá»­ tế mà là má»™t người rất dá»… nổi nóng và có thể “nổi trận lôi Ä'ình” bất cứ lúc nào. Vì thế khi thần giận dữ, họ luôn cá»' gắng lo lót bằng cách cho thần Ä'ủ mọi thứ mà chủ yếu là thức ăn. Đôi khi má»™t tai nạn xảy ra nhÆ° má»™t trận Ä'á»™ng Ä'ất, má»™t nạn lụt hoặc má»™t bệnh dịch giết hại hàng loạt người, họ hoảngà nghÄ© rằng các vị thần Ä'ã trút cÆ¡n giận dữ lên họ. Và Ä'ể vừa lòng các vị thần, họ Ä'i Ä'ến chá»— giết người, ngay cả giết con của họ Ä'ể tế lá»… thần linh.  Điều này thật kinh khủng, nhÆ°ng má»™t khi kinh sợ con người sẽ làm bất cứ Ä'iều gì mà mình có thể.

Đây có lẽ là lúc khởi Ä'ầu của tôn giáo. NhÆ° thế, tôn giáo Ä'ầu tiên xuất hiện là do sợ hãi, mà bất cứ Ä'iều gì Ä'ược làm do sợ hãi Ä'ều chẳng tá»'t. Tôn giáo, nhÆ° con biết, dạy bảo chúng ta nhiều Ä'iều tá»'t Ä'ẹp. Khi lá»›n lên, con sẽ Ä'ọc về các tôn giáo trên thế giá»›i, nhiều Ä'iều tá»'t Ä'ẹp lẫn Ä'iều xấu xa Ä'ược làm trên danh nghÄ©a tôn giáo. Tuy nhiên, biết Ä'ược tôn giáo bắt Ä'ầu thế nào thật là thú vị phải không con? Tiếp Ä'ến, con sẽ thấy tôn giáo bành trÆ°á»›ng ra sao. NhÆ°ng dù nó Ä'ã phát triển bằng cách nào chăng Ä'i nữa, ngày nay vẫn có nhiều người Ä'ánh Ä'ấm nhau nhân danh tôn giáo. Đá»'i vá»›i nhiều người, nó vẫn còn là cái gì Ä'ó Ä'áng phải sợ hãi. Vì thế, nhÆ° cha Ä'ã nói, họ cá»' gắng làm vừa lòng các Ä'ấng thiêng liêng tưởng tượng ấy bằng cách cúng tế linh Ä'ình ở các Ä'ền thờ.

Đời sá»'ng của con người lúc cổ xÆ°a khổ sở nhÆ° vậy. Họ phải tìm thức ăn hầu nhÆ° hàng ngày và suá»'t ngày, nếu không thì sẽ chết Ä'ói. Không có kẻ ăn không ngá»"i rá»"i nào có thể sá»'ng Ä'ược vào thời kỳ Ä'ó.

Khi bá»™ lạc Ä'ược hình thành, cuá»™c sá»'ng con người dá»… dàng hÆ¡n Ä'ôi chút. Tất cả thành viên của bá»™ lạc cùng làm việc có thể kiếm Ä'ược nhiều thá»±c phẩm hÆ¡n từng người làm Ä'Æ¡n lẻ. Con biết rằng, sá»± cá»™ng tác giúp chúng ta làm Ä'ược nhiều Ä'iều mà khi má»™t mình ta không thể làm Ä'ược. Má»™t, hai người không thể khiêng Ä'ược má»™t kiện hàng nặng nhÆ°ng năm, sáu người xúm lại thì sẽ khiêng Ä'ược dá»… dàng.

Má»™t sá»± tiến bá»™ khác xuất hiện vào thời Ä'ó mà cha Ä'ã kể cho con rá»"i Ä'ó là nông nghiệp. Con sẽ bất ngờ và thích thú lắm khi biết rằng chính những con kiến Ä'ã tạo nên sá»± khởi Ä'ầu cho nông nghiệp. DÄ© nhiên, cha không có ý nói con kiến biết cày Ä'ất, gieo hạt rá»"i thu hoạch. NhÆ°ng những con kiến thì làm Ä'ược những Ä'iều nhÆ° thế này: nếu tìm Ä'ược má»™t bụi cây mọc ra do những hạt mà chúng có thể ăn Ä'ược, chúng sẽ dọn sạch cỏ xung quanh bụi cây ấy thật kỹ càng. Điều Ä'ó giúp loài thảo má»™c có nhiều cÆ¡ há»™i hÆ¡n Ä'ể sá»'ng.

Có lẽ, thoạt Ä'ầu con người cÅ©ng chỉ làm Ä'ược những gì mà con kiến Ä'ã làm… họ vẫn chÆ°a hiểu nông nghiệp là gì. Phải mất má»™t thời gian dài, họ má»›i bắt Ä'ầu biết gieo hạt giá»'ng.

Vá»›i sá»± ra Ä'ời của nông nghiệp, việc kiếm thá»±c phẩm Ä'ã dá»… dàng hÆ¡n rất nhiều. Đời sá»'ng ít cá»±c nhọc hÆ¡n trÆ°á»›c kia. Và má»™t sá»± thay Ä'ổi thật thú vị khác nữa Ä'ã xảy ra. TrÆ°á»›c khi có nông nghiệp, mọi người Ä'àn ông Ä'ều là thợ săn, Ä'àn bà có lẽ săn sóc con cái và hái trái cây. NhÆ°ng khi nông nghiệp ra Ä'ời khiến nhiều loại công việc khác nhau ra Ä'ời. Đó là công việc Ä'á»"ng áng, săn bắn và coi sóc gia súc. Có lẽ phụ nữ chỉ coi sóc gia súc và vắt sữa bò, còn Ä'àn ông thì sá»' này làm công việc này, sá»' kia làm công việc khác.

Ngày nay, con thấy Ä'ấy, trên thế giá»›i má»—i người làm má»™t loại công việc riêng biệt của mình. Người là bác sÄ©, người là kỹ sÆ° xây cầu cá»'ng, Ä'ường sá, người thì làm thợ má»™c, thợ rèn, thợ nề, thợ há»" xây cất nhà cá»­a hoặc thợ giày, thợ may… Má»—i người có má»™t nghề riêng và không biết nhiều hoặc không biết tí gì về các nghề khác. Đây gọi là sá»± phân công lao Ä'á»™ng hoặc phân chia sức lao Ä'á»™ng. Nếu má»™t người cá»' gắng làm má»™t nghề gì cho thật giỏi sẽ tá»'t hÆ¡n là làm nhiều nghề khác nhau. Ngày nay, sá»± phân công lao Ä'á»™ng trên thế giá»›i Ä'ã diá»…n ra rất sôi Ä'á»™ng và Ä'a dạng.

LÁ THƯ THỨ 14 – NHá»®NG THAY Đá»"I ĐƯA ĐẾN BỞI NÃ"NG NGHIỆP

Bây giờ, con Ä'ã biết về sá»± phân công lao Ä'á»™ng. Ngay lúc khởi Ä'ầu, khi con người chỉ sá»'ng bằng săn bắn, sá»± phân công lao Ä'á»™ng rất ít xảy ra. Mọi người khi ấy Ä'ều Ä'i săn bắn và họ phải chật vật lắm má»›i kiếm Ä'ủ ăn. Sá»± phân chia công việc hay lao Ä'á»™ng Ä'ã bắt Ä'ầu giữa Ä'àn ông và Ä'àn bà. Đàn ông săn bắn và Ä'àn bà ở nhà chăm sóc con cái và gia súc.

Khi người ta biết nhiều về nông nghiệp, phát triển Ä'ã diá»…n ra nhiều hÆ¡n. TrÆ°á»›c hết là sá»± phân chia lao Ä'á»™ng lá»›n hÆ¡n. Má»™t sá»' người săn bắn, má»™t sá»' người khác trông nom việc Ä'á»"ng áng, cày cấy. Rá»"i thời gian trôi qua, người ta học Ä'ược nhiều nghề buôn bán  má»›i và chuyên sá»'ng bằng nghề này.

Má»™t kết quả thú vị khác từ nghề canh nông nữa là người ta bắt Ä'ầu Ä'ịnh cÆ° ở các làng mạc và thị trấn. TrÆ°á»›c Ä'ó người ta thường Ä'i lang thang mọi nÆ¡i Ä'ể săn bắn. Đá»'i vá»›i họ, không cần thiết phải sá»'ng Ä'ịnh cÆ° má»™t nÆ¡i. Họ có thể săn bắn ở bất cứ nÆ¡i nào họ Ä'ến. Và thông thường họ còn phải di chuyển từ nÆ¡i này Ä'ến nÆ¡i khác bởi vì Ä'àn gia súc nhÆ° bò, cừu của họ luôn Ä'òi hỏi những Ä'á»"ng cỏ má»›i.

Khi nghề nông phát triển, người ta phải ở gần Ä'ất canh tác của mình. Họ không thể không chăm sóc Ä'ất Ä'ã cày cấy và gieo hạt. Vì thế họ làm việc trên mảnh Ä'ất của mình từ mùa gặt này tá»›i mùa gặt khác. Và dần dần các ngôi làng cùng phá»' xá Ä'ã mọc lên.

Má»™t Ä'iều thay Ä'ổi lá»›n khác mà nông nghiệp Ä'ã mang Ä'ến là làm cho cuá»™c sá»'ng dá»… dàng hÆ¡n. Gia tăng thá»±c phẩm trên Ä'ất nông nghiệp Ä'Æ¡n giản hÆ¡n Ä'i săn bắn nhiều. Đất là nguá»"n cung cấp Ä'ều Ä'ặn nhiều thá»±c phẩm hÆ¡n và người ta không cần phải tiêu thụ ngay lập tức thức ăn kiếm Ä'ược nhÆ° trÆ°á»›c Ä'ây.

Bây giờ, chúng ta hãy lÆ°u ý má»™t sá»± phát triển lý thú khác. Khi con người còn là má»™t thợ săn thuần túy và Ä'Æ¡n giản, anh taể tích trữ bất cứ thứ gì dù là ở mức Ä'á»™ rất ít. Anh ta phải “tay vừa làm, hàm vừa nhai” má»›i Ä'ủ ăn. Vá»›i sá»± xuất hiện của nông nghiệp, người ta kiếm Ä'ược nhiều thứ hÆ¡n từ Ä'ất Ä'ai của mình. Người ta bắt Ä'ầu biết tích trữ sá»' của cải, thá»±c phẩm dÆ° thừa. Đó là sá»± khởi Ä'ầu của khái niệm về thặng dÆ° sau này.

Con biết rằng, bây giờ chúng ta có các ngân hàng, người ta gá»­i tiền ở Ä'ó và rút ra bằng ngân phiếu. Tiền này từ Ä'âu mà có? Nếu con nghÄ© Ä'ến nó con sẽ thấy rằng tiền này là tất cả sá»' dÆ°, vì người ta không muá»'n tiêu hết má»™t lúc, họ bèn gá»­i nó trong ngân hàng. Ngày nay, người giàu là những người có sá»' dÆ° thừa này nhiều, người nghèo thì chẳng có gì cả. Về sau con sẽ thấy làm sao mà có dÆ° thừa nhiều. NhÆ°ng ngày nay, có những người không làm gì cả lại có sá»' dÆ° thừa, trong khi người công nhân cá»±c khổ thường không có Ä'ược má»™t phần nào trong sá»' dÆ° Ä'ó. Có vẻ nhÆ° sá»± xếp Ä'ặt này không bình thường phải không con? Người ta nghÄ© rằng chính vì sá»± phân bổ ngu xuẩn Ä'ó mà có quá nhiều người nghèo trên thế giá»›i. Ở tuổi con hiện giờ, Ä'iều này có vẻ hÆ¡i khó hiểu. Nếu vậy, con chẳng nên bận tâm làm gì. Chẳng bao lâu nữa, con sẽ Ä'ủ sức Ä'ể hiểu.

Hiện tại, cha chỉ muá»'n con biết rằng nông nghiệp Ä'ã cho má»™t kết quả to lá»›n trong việc sản xuất thá»±c phẩm. Những thức ăn dÆ° thừa Ä'ược dá»± trữ lại. Vào thời Ä'ó không có ngân hàng hoặc tiền bạc. Những người Ä'ược gọi là giàu là những người có nhiều bò, cừu, lạc Ä'à hay lúa mì.

LÁ THƯ THỨ 15 – TỘC TRƯỞNG XUẤT HIỆN NHƯ THẾ NÀO?

Cha e rằng những lá thÆ° tá»›i sẽ phức tạp hÆ¡n Ä'ôi chút. NhÆ°ng cuá»™c sá»'ng xung quanh chúng ta tá»± thân nó Ä'ã phức tạp rá»"i. Ngày xÆ°a nó Ä'Æ¡n giản hÆ¡n nhiều. Còn bây giờ chúng ta hãy xét xem thời khoảng nào mà những phức tạp kia hình thành. Nếu chúng ta bền chí theo Ä'uổi, tìm tòi và cá»' gắng hiểu cặn kẽ những Ä'ổi thay trong Ä'ời sá»'ng xã há»™i, chúng ta sẽ nhận thấy dá»… dàng hÆ¡n. Nếu chúng ta không cá»' gắng làm nhÆ° vậy, chúng ta sẽ không bao giờ hiểu tất cả những gì xảy ra xung quanh. Chúng ta sẽ giá»'ng nhÆ° má»™t Ä'ứa trẻ con bị lạc trong rừng rậm. Chính vì lý do này mà cha cá»' gắng Ä'em con trở lại ven rừng Ä'ể chúng ta có thể tìm má»™t con Ä'ường xuyên qua nó.

Con có nhá»› rằng, khi ở Mussoorie có lần con Ä'ã hỏi cha: Vua là ai? Tại sao họ trở thành những ông vua? Bây giờ, chúng ta hãy quay trở lại những ngày xa xÆ°a, khi bắt Ä'ầu xuất hiện những ông vua.

Cha Ä'ã kể cho con nghe rá»"i về sá»± thành lập bá»™ lạc. Khi nông nghiệp xuất hiện và có sá»± phân công lao Ä'á»™ng th tổ chức Ä'ã trở nên cần thiết Ä'á»'i vá»›i má»™t sá»' người trong bá»™ lạc. Ngay cả trÆ°á»›c Ä'ấy, các bá»™ lạc cÅ©ng Ä'ã cần có người cầm Ä'ầu Ä'ể dẫn dắt họ chiến Ä'ấu chá»'ng lại bá»™ lạc khác. Người lãnh Ä'ạo thường là người già nhất trong bá»™ lạc. Ã"ng ta thường Ä'ược gọi là tá»™c trưởng. Vì già nhất ông ta Ä'ược tin là có kinh nghiệm và trí thức nhất. NhÆ°ng tá»™c trưởng này không khác lắm vá»›i những thành viên khác của bá»™ lạc. Ã"ng ta cÅ©ng làm việc nhÆ° những người khác và tất cả những thá»±c phẩm sản xuất ra Ä'ược phân chia cho tất cả thành viên của bá»™ lạc. Mọi thứ thuá»™c về bá»™ lạc. Nó không nhÆ° chúng ta bây giờ, má»—i người có nhà riêng, tiền bạc và nhiều thứ khác riêng. Bất cứ cái gì má»™t người kiếm Ä'ược Ä'ều Ä'Æ°a chia hết vì những thứ ấy thuá»™c về bá»™ lạc. Tá»™c trưởng hoặc người tổ chức bá»™ lạc sẽ làm công việc phân chia này.

Và, những thay Ä'ổi Ä'ã xảy ra từ từ. Có những loại công việc má»›i, Ä'ặc biệt là nghề nông, tá»™c trưởng phải bỏ hầu hết thì giờ của ông ta cho việc tổ chức và xem xét. Dần dần tá»™c trưởng từ bỏ những công việc bình thường của những người xung quanh. Ã"ng ta trở nên khác vá»›i những thành viên còn lại. Má»™t sá»± phân chia lao Ä'á»™ng khác Ä'ã hình thành. Tá»™c trưởng làm việc tổ chức và ra lệnh chỉ huy những người trong bá»™ lạc. Tất cả thành viên trong bá»™ lạc phải làm việc ngoài Ä'á»"ng, săn bắn, Ä'i chiến Ä'ấu và vâng lệnh thủ lÄ©nh của họ. Nếu có chiến tranh hoặc Ä'ánh nhau giữa hai bá»™ lạc, tá»™c trưởng sẽ trở nên quyền lá»±c hÆ¡n, vì trong thời chiến, không thể chiến Ä'ấu giỏi mà không có người lãnh Ä'ạo. Vì thế, tá»™c trưởng trở thành người có nhiều uy quyền.

Khi việc tổ chức gia tăng, tá»™c trưởng không thể tá»± mình làm tất cả. Ã"ng ta chọn người khác giúp Ä'ỡ ông. Vì thế, có nhiều người làm công việc tổ chức, những dÄ© nhiên, tá»™c trưởng là lãnh tụ. Bá»™ lạc lúc bấy giờ phân thành những người làm tổ chức và những người làm công thường. Ở má»™t mức Ä'á»™ nào Ä'ó, con người không còn Ä'ược bình Ä'ẳng nữa vì người làm tổ chức quyền lá»±c hÆ¡n những người bình thường còn lại. Trong lá thÆ° kế chúng ta sẽ thấy tá»™c trưởng phát triển nhÆ° thế nào?

LÁ THƯ THỨ 16 – TỘC TRƯỞNG PHÁT TRIỂN NHƯ THẾ NÀO?

Cha hy vọng con không thấy bài viết của cha về các bá»™ lạc cổ và các tá»™c trưởng của họ buá»"n tẻ lắm. Cha Ä'ã kể cho con nghe rằng mọi thứ vào thời xÆ°a thuá»™c về toàn thể bá»™ lạc chứ không thuá»™c về má»—i thành viên riêng lẻ. Ngay cả tá»™c trưởng cÅ©ng không có gì Ä'ặc biệt cho ông ta, khi là má»™t thành viên của bá»™ lạc, ông ta cÅ©ng chỉ Ä'ược chia phần nhÆ° tất cả thành viên khác. NhÆ°ng ông ta là người tổ chức và Ä'ược tin tưởng Ä'ể coi sóc hàng hóa, tài sản của bá»™ lạc. Khi quyền lá»±c của ông ta gia tăng, ông ta bắt Ä'ầu nghÄ© rằng hàng hóa và tài sản này thật sá»± là của riêng mình, chứ không phải của nữa. Hoặc ít ra ông ta nghÄ© chính ông ta là lãnh tụ của bá»™ lạc, Ä'ại diện cho cả bá»™ lạc. Vì thế chúng ta hãy xem tÆ° tưởng là chủ tài sản của má»™t người bắt Ä'ầu nhÆ° thế nào? Ngày nay chúng ta luôn luôn nghÄ© và nói Ä'á»" vật này là “của tôi” hoặc “của anh”. NhÆ°ng, nhÆ° cha Ä'ã bảo con, mọi người của những bá»™ lạc Ä'ầu tiên không hề nghÄ© nhÆ° vậy. Mọi thứ Ä'ều thuá»™c về bá»™ lạc.

Tuy nhiên, lão tá»™c trưởng bắt Ä'ầu nghÄ© rằng ông ta là tá»™c trưởng của bá»™ lạc, vì vậy ông ta coi hầu hết Ä'á»" vật thuá»™c về bá»™ lạc nhÆ° của riêng của ông ta.

Khi tá»™c trưởng chết, tất cả thành viên của bá»™ lạc cùng tụ họp lại và chọn người khác làm lãnh tụ – hay tá»™c trưởng của họ. NhÆ°ng thường dòng họ của tá»™c trưởng biết nhiều về công việc tổ chức hÆ¡n những người khác. Vì họ luôn ở cạnh tá»™c trưởng, và thường giúp ông ta trong công việc của ông, cho nên họ có nhiều kinh nghiệm. Vì vậy, khi má»™t lão tá»™c trưởng chết, những thành viên của bá»™ lạc thường chọn người cùng dòng họ vá»›i tá»™c trưởng. Vì thế chúng ta thấy rằng dòng họ của tá»™c trưởng trở nên khác vá»›i những người khác và bá»™ lạc luôn luôn chọn những vị lãnh Ä'ạo của họ từ dòng họ này. Lúc bấy giờ tá»™c trưởng có thật nhiều quyền lá»±c. DÄ© nhiên, ông ta muá»'n chỉ Ä'ịnh con trai hoặc anh em mình ná»'i nghiệp ông ta làm tá»™c trưởng, ông ta cá»' gắng hết sức Ä'ể thá»±c hiện Ä'iều Ä'ó. Vì thế, ông ta rèn luyện con trai của mình hay anh em cÅ©ng nhÆ° người nào Ä'ó trong thân tá»™c Ä'ể họ ná»'i nghiệp ông ta. Thậm chí ông ta cÅ©ng bảo vá»›i bá»™ lạc rằng má»™t người nào Ä'ó ông ta Ä'ã chọn và rèn luyện sẽ phải trở thành tá»™c trưởng ná»'i nghiệp mình. Có lẽ khởi Ä'! ầu các thanh viên của bá»™ lạc không muá»'n thế, nhÆ°ng chẳng bao lâu họ quen dần và luôn luôn làm bất cứ Ä'iều gì mà tá»™c trưởng muá»'n họ làm. Thá»±c tế không có bầu cá»­ nhÆ° ngày nay. Má»™t khi tá»™c trưởng Ä'ã quyết Ä'ịnh ai là người kế nghiệp ông ta thì người Ä'ó phải là người kế nghiệp.

Chúng ta thấy rằng chức vụ tá»™c trưởng Ä'ã mang tính chất cha truyền con ná»'i. Bây giờ tá»™c trưởng hoàn toàn chắc chắn rằng tài sản và Ä'á»" vật thuá»™c về bá»™ lạc là của riêng ông ta. Ngay cả khi vị tá»™c trưởng này chết, chúng vẫn thuá»™c về gia Ä'ình ông ta. Vậy là con Ä'ã thấy ý niệm về “cái của tôi” và “cái của anh” Ä'ã bắt Ä'ầu nhÆ° thế Ä'ó. Con nhá»› rằng, trÆ°á»›c Ä'ây tÆ° tưởng “của tôi” “của anh” chÆ°a hề có, tất cả mọi người cùng làm việc vì bá»™ lạc chứ không vì chính họ, và mọi thứ tìm và sản xuất Ä'ược sẽ chia Ä'ều cho mọi người trong bá»™ lạc. Vì thế, không có người giàu hoặc nghèo trong bá»™ lạc.

NhÆ°ng chẳng bao lâu tá»™c trưởng bắt Ä'ầu chiếm lấy các Ä'á»" vật thuá»™c về bá»™ lạc và gọi Ä'ó là của riêng ông ta. Từ Ä'ó bắt Ä'ầu có người giàu và người nghèo.

Cha sẽ kể cho con nhiều hÆ¡n nữa về vấn Ä'ề này trong lá thÆ° tá»›i của cha>

LÁ THƯ THỨ 17 – TỘC TRƯỞNG TRỞ THÀNH VUA

Lão tá»™c trưởng Ä'ã làm mất nhiều thì giờ của chúng ta phải không con? Chẳng bao lâu chúng ta sẽ chấm dứt bàn về con người này vì ông ta sẽ thay Ä'ổi danh tánh của mình.

t size=”4″>Con Ä'ã biết rằng, chức vụ tá»™c trưởng dần dần mang tính kế thừa, cha truyền con ná»'i nhÆ°ng vẫn còn những khác biệt nho nhỏ giữa tá»™c trưởng và má»™t ông vua. Sau Ä'ó, ông ta má»›i trở thành vua. Ã"ng vua có quan niệm lạ Ä'ời là mọi thứ trong nÆ°á»›c Ä'ều thuá»™c về ông ta. Ã"ng ta nghÄ© bản thân ông ta là cả má»™t quá»'c gia. Má»™t ông vua Pháp nổi tiếng má»™t lần Ä'ã tuyên bá»' nhÆ° thế này: “L’état C’état moi” (Quá»'c gia là tôi) hay (tôi là quá»'c gia). Các ông vua này Ä'ã quên bẵng má»™t Ä'iều là thật ra họ Ä'ược dân chúng bình chọn Ä'ể tổ chức và phân chia thá»±c phẩm và các Ä'á»" vật khác của Ä'ất nÆ°á»›c cho dân chúng. Họ quên rằng họ Ä'ược chọn là vì họ Ä'ược tin là người có kinh nghiệm nhất và thông minh nhất trong bá»™ lạc hay quá»'c gia. Ã"ng ta cứ tưởng rằng ông ta là ông chủ và tất cả mọi người khác trong nÆ°á»›c là Ä'ầy tá»› của ông ta. Thật ra, vua chính là Ä'ầy tá»› của quá»'c gia, Ä'ất nÆ°á»›c.

Sau này, khi Ä'ọc lịch sá»­ con sẽ thấy các ông vua trở nên kiêu ngạo Ä'ến ná»—i họ nghÄ© rằng người dân không có quyền gì Ä'ể lá»±a chọn họ mà chính là Thượng Ä'ế Ä'ã cho họ Ä'ược làm vua. Họ gọi Ä'iều này là quyền lá»±c tá»'i thiêng liêng của các vì vua. Suá»'t má»™t thời gian rất dài họ Ä'ã hành Ä'á»™ng sai lầm nhÆ° thế. Họ sá»'ng trong xa hoa, tráng lệ trong khi người dân của họ phải chết Ä'ói. NhÆ°ng sau cùng công chúng không thể chịu Ä'á»±ng Ä'ược lâu hÆ¡n nữa, thế là ở má»™t sá»' nÆ°á»›c, dân chúng bắt Ä'ầu truất phế vua. Con sẽ Ä'ọc những Ä'iều này về sau, về những người dân nÆ°á»›c Anh Ä'ã nổi dậy chá»'ng lại vua Charles I của họ và xá»­ tá»­ ông ta nhÆ° thế nào, còn dân Pháp lại làm má»™t cuá»™c cách mạng lá»›n và quyết Ä'ịnh không có chế Ä'á»™ vua chúa nữa ra sao. Con nhá»› không, chúng ta Ä'ã Ä'i thăm nhà tù Conciergerie tại Paris. Chính tại nhà tù này, người ta Ä'ã giam giữ gia Ä'ình vua trong Ä'ó có hoàng hậu Marie Antoinette. Con cÅ©ng nên Ä'ọc sách về cuá»™c cách mạng Nga vÄ© Ä'ại, khi dân chúng Nga, cách Ä'ây chỉ Ä'ôi ba năm Ä'ã lật Ä'ổ Nga hoàng nhÆ° thế nào.

NhÆ° vậy, các ông vua cÅ©ng có thời Ä'ại riêng của mình. Hiện nay, hầu hết các quá»'c gia trên thế giá»›i Ä'ã không còn vua nhÆ° Pháp, Đức, Nga, Thụy SÄ©, Trung Quá»'c, các nÆ°á»›c thuá»™c Châu Mỹ và nhiều nÆ°á»›c khác nữa. Đó là những nÆ°á»›c Cá»™ng Hòa, nghÄ©a là dân trong nÆ°á»›c sẽ chọn người cai trị và lãnh Ä'ạo, trong má»™t khoảng thời gian nhất Ä'ịnh nào Ä'ó. Chế Ä'á»™ Cá»™ng Hòa này không hề có tính kế thừa.

Tại Anh Quá»'c nhÆ° con biết, vẫn tá»"n tại chế Ä'á»™ vua chúa, nhÆ°ng ông vua không có quyền hành. Quyền hạn rất ít vì tất cả quyền hành Ä'ều thuá»™c về Quá»'c há»™i, nÆ¡i làm việc của những người do dân bầu chọn. Chắc con còn nhá»›, có lần cha con ta Ä'ã Ä'i xem quá»'c há»™i tại Luân Đôn.

Tại Ấn Độ, chúng ta hãy còn có nhiều vị vua và tiểu vÆ°Æ¡ng. Con Ä'ã thấy họ mặc quần áo Ä'ẹp, Ä'i trong những chiếc xe hÆ¡i Ä'ắt tiền, tiêu phí rất nhiều cho bản thân họ. Họ kiếm Ä'ược tiền này ở Ä'âu? Họ kiếm tiền nhờ các sắc thuế Ä'ánh lên dân chúng. Thuế má người dân Ä'óng lẽ ra phải Ä'ược dùng Ä'ể giúp Ä'ỡ tất cả người dân trong nÆ°á»›c bằng cách cất trường học, bệnh viện, thÆ° viện, viện bảo tàng, Ä'ường sá và nhiều thứ khác Ä'ể làm cho cuá»™c sá»'ng của họ tá»'t Ä'ẹp hÆ¡n. NhÆ°ng các vua chúa và tiểu vÆ°Æ¡ng của chúng ta vẫn còn nghÄ© nhÆ° vị vua Pháp Ä'ã nói nhÆ° xÆ°a: “L’état C’état moi” (Quá»'c gia là tôi) â€" và họ tiêu tiền của người dân Ä'ể mua vui riêng cho họ. Trong khi họ sá»'ng xa hoa phung phí thì dân họ Ä'ã nai lÆ°ng ra làm việc Ä'ể có Ä'ủ tiền Ä'óng thuế. Người dân phải làm việc cá»±c khổ mà vẫn bị chết Ä'ói, con cái không có trường Ä'ể học.

LÁ THƯ THỨ 18 – NHá»®NG NỀN VÄ‚N MINH Cá»"

Chúng ta Ä'ã nói khá Ä'ủ về tá»™c trưởng và các vì vua. Bây giờ, chúng ta hãy xem xét về nền văn minh cổ và con người sá»'ng vào thời Ä'ó.

Chúng ta không biết nhiều lắm về những người cổ này nhÆ°ng chúng ta biết về họ nhiều hÆ¡n là những người thuá»™c thời Ä'ại Ä'á»" Ä'á cÅ© và Ä'á»" Ä'á má»›i. Ngày nay vẫn còn nhiều tòa nhà sụp Ä'ổ vá»'n Ä'ược xây nên cách Ä'ây hàng ngàn năm. Ngắm nhìn những tòa nhà, Ä'ền thờ và các cung Ä'iện này, chúng ta có thể có Ä'ược nhiều ý niệm về con người ngày xÆ°a nhÆ° thế nào? Họ làm gì? Đặc biệt, những chạm trổ và Ä'iêu khắc trong những tòa nhà cổ này rất có ích. Bằng cách quan sát kỹ chúng, Ä'ôi khi ta có thể biết Ä'ược họ thường mặc loại trang phục nào và nhiều Ä'iều khác.

Chúng ta không thể nói thật chính xác nÆ¡i nào con người Ä'ịnh cÆ° Ä'ầu tiên và phát triển nên cả má»™t nền văn minh. Có người cho rằng má»™t quá»'c gia khổng lá»" Ä'ã từng tá»"n tại ở Đại Tây DÆ°Æ¡ng â€" ngày nay người ta gọi là Atlantis â€" và nền văn minh của nó Ä'ã từng phát triển rá»±c rỡ. Sau Ä'ó không biết vì lý do gì toàn bá»™ Ä'ã bị vùi lấp và nuá»'t chá»­ng bởi Đại Tây DÆ°Æ¡ng và chẳng còn vết tích gì lÆ°u lại. DÄ© nhiên Ä'ó chỉ là chuyện kể vì ta chẳng có chứng cứ gì cho nên con cÅ©ng Ä'ừng bận tâm về nó.

Rá»"i má»™t lần khác, má»™t sá»' người kể rằng ngày xÆ°a Ä'ã từng có những nền văn minh lá»›n tại Châu Mỹ. Chắc con cÅ©ng biết Columbus Ä'ược cho là người khám phá ra châu Mỹ không Ä'Æ¡n giản có nghÄ©a là Châu Mỹ chÆ°a tá»"n tại ở Ä'ó trÆ°á»›c khi Columbus Ä'ến vì trÆ°á»›c khi Comlumbus Ä'ặt chân Ä'ến Châu Mỹ rất lâu, người ta Ä'ã từng sinh sá»'ng và nhiều nền văn minh Ä'ã tá»"n tại. Chúng ta Ä'ã tìm thấy những di tích Ä'ổ nát của tòa nhà rất cổ tại Yukatan, tại Má»… Tây CÆ¡ ở Bắc Mỹ và ở Pêru-Nam Mỹ. Do Ä'ó, chúng ta có thể nói chắc chắn rằng người văn minh Ä'ã từng sá»'ng ở Pêru và Yukatan, vào những thời kỳ rất xa xÆ°a nhÆ°ng hiện tại chúng ta vẫn không biết gì nhiều về họ.

Tại Âu và Á Châu, những nền văn minh cổ nhất có lẽ Ä'ã ở Mesopotamia, Ai Cập, Hy Lạp, Ấn Độ và Trung Quá»'c.

Khi các bá»™ lạc cổ muá»'n Ä'ịnh cÆ°, họ sẽ chọn nÆ¡i nào? Nó phải là má»™t nÆ¡i mà họ có thể kiếm Ä'ược thá»±c phẩm dá»… dàng. Thá»±c phẩm của họ má»™t phần Ä'ược trá»"ng ở các cánh Ä'á»"ng. NÆ°á»›c bao giờ cÅ©ng Ä'óng vai trò rất quan trọng trong nông nghiệp. Không có nÆ°á»›c, các cánh Ä'á»"ng sẽ khô cháy. Con biết rằng không có Ä'ủ mÆ°a suá»'t thời kỳ gió mùa ở Ấn Độ và vì thế người ta chỉ trá»"ng Ä'ược má»™t sá»' ít cây lÆ°Æ¡ng thá»±c. Và nạn Ä'ói Ä'ã xảy ra rất thường xuyên. Vì thế nÆ°á»›c là vấn Ä'ề thiết yếu. Những người Ä'ịnh cÆ° thời xÆ°a phải chọn nÆ¡i có nÆ°á»›c thật dá»"i dào Ä'ể sá»'ng.

Tại Mesopotamia, người ta Ä'ịnh cÆ° giữa hai con sông lá»›n là Tigris và Enphrates. Tại Ai Cập, họ ở dọc sông Nile. Tại Ấn Độ, hầu hết các thành phá»' Ä'ều gần những con sông lá»›n nhÆ° Indus, Ganges, Jumna. NÆ°á»›c Ä'á»'i vá»›i họ cần thiết Ä'ến Ä'á»—i họ xem những con sông Ä'ó nhÆ° thần thánh. Tại Ai Cập, họ gọi con sông Nile và Father Nile (sông cha) và sùng bái nó. Tại Ấn Độ, con biết sông Ganges Ä'ược sùng bái và vẫn còn Ä'ược xem là thần thánh. Nó Ä'ược gọi là Ganga Mai (Mẹ Ganges). Con hay nghe những người hành hÆ°Æ¡ng hô lên câu: “Ganga Mai Ki Jấy” ( Hoan hô mẹ Ganges). Điều Ä'ó hoàn toàn dá»… hiểu vì những con sông này có nghÄ©a Ä'á»'i vá»›i họ biết chừng nào. Những con sông cho họ không những nÆ°á»›c mà còn bùn, cát phù sa làm cho cánh Ä'á»"ng phì nhiêu. Nhờ nÆ°á»›c và phù sa Ä'ất Ä'ã cho họ nhiều cái Ä'ể ăn. Vì thế những con sông Ä'ược tôn kính là “cha” và “mẹ”. NhÆ°ng người ta lại có thói quen hay quên vì sao họ làm những Ä'iều Ä'ó. Bằng má»™t tâm há»"n vô tÆ°, họ tiếp tục sao phỏng từ những người khác. Chúng ta phải nhá»› rằng sông Nile và sông Ganges Ä'ược xem là thần thánh bởi vì chúng cho nÆ°á»›c và thá»±c phẩm.

    

LÁ THƯ THỨ 19 – NHá»®NG ĐÃ" THỊ LỚN CỦA THẾ GIỚI Cá»"

Con Ä'ã thấy Ä'ó, từ xa xÆ°a con người Ä'ã biết Ä'ịnh cÆ° gần những con sông lá»›n, trong những thung lÅ©ng phì nhiêu, n thá»±c phẩm và nÆ°á»›c uá»'ng dá»"i dào. Vì vậy, các Ä'ô thị cổ Ä'ại Ä'ã Ä'ược xây dá»±ng ven các con sông. Có lẽ con Ä'ã nghe tên má»™t sá»' Ä'ô thị cổ nổi tiếng sau Ä'ây: Tại Mesopotamia có các Ä'ô thị Babylon, Nineveh và Assur. Tất cả các Ä'ô thị này nay không còn tá»"n tại nữa, song thỉnh thoảng người ta còn tìm thấy những di tích của chúng khi họ Ä'ào sâu xuá»'ng lòng Ä'ất. Hàng ngàn năm Ä'ã trôi qua, chúng bị Ä'ất cát vùi dập, phủ kín. Ở má»™t vài nÆ¡i, Ä'ôi khi Ä'ô thị má»›i Ä'ược xây cất ngay bên trên di chỉ của các Ä'ô thị cổ. Các nhà khảo cổ Ä'ã cá»' gắng sÆ°u tầm khắp nÆ¡i Ä'ể tìm các Ä'ô thị cổ này. Họ phải Ä'ào thật sâu dÆ°á»›i lòng Ä'ất, kết quả Ä'ã phát hiện Ä'ược nhiều di tích Ä'ô thị nhÆ° vậy. DÄ© nhiên chúng không thể tá»"n tại cùng má»™t lúc Ä'ược. Má»™t Ä'ô thị có lẽ tá»"n tại Ä'ược hàng ngàn năm. Người ta sá»'ng ở Ä'ó, rá»"i qua Ä'ời, rá»"i lại Ä'ến, con, cháu, chít, chắt họ tiếp tục sá»'ng rá»"i lại ra Ä'i… Dần dần, má»™t Ä'ô thị uy nghiêm Ä'ã Ä'iêu tàn, Ä'ổ nát rá»"i trở nên hoang vu vì không còn người sá»'ng ở Ä'ây nữa. Người ta dần quên nó Ä'i. Rá»"i hàng trăm năm nữa trôi qua, má»™t cá»™ng Ä'á»"ng người khác lại Ä'ến, lại sinh sá»'ng, phát triển cá»±c thịnh và cuá»'i cùng lại suy vi, Ä'iêu tàn ngay tại Ä'ây.

Thế Ä'ấy, lịch sá»­ hình thành và phát triển má»™t Ä'ô thị cổ thật lâu dài, phải không con? Má»™t ông lão 70, 80 tuổi mà con gọi là già, thật ra chẳng thấm vào Ä'âu so vá»›i tuổi Ä'ời má»™t Ä'ô thị. NhÆ°ng ngày nay Babylon hay Nineveh cÅ©ng chỉ là những cái tên gợi nhá»› quá khứ.

Má»™t Ä'ô thị cổ kính khác nữa là Damascus tại Syria những nó vẫn còn tá»"n tại uy nghi tráng lệ cho Ä'ến ngày nay. Má»™t sá»' học giả cho rằng có lẽ Ä'ây là Ä'ô thị cổ nhất thế giá»›i.

Tại Ấn Độ, các Ä'ô thị lá»›n cÅ©ng nằm trên bờ sông. Má»™t trong các Ä'ô thị cổ nhất là Indraprastha, ở Ä'âu Ä'ó gần thủ Ä'ô Tân Đê Li (New Deli) nhÆ°ng ngày nay nó không còn nữa. Đô thị cổ Banaras hay Kashi ( Varanasi) còn tá»"n tại cho Ä'ến ngày nay có lẽ cÅ©ng là má»™t trong những Ä'ô thị cổ nhất của thế giá»›i hiện nay. Các Ä'ô thị khác của Ấn Độ là Allahabad, Kanpur, Patna cÅ©ng Ä'ều xây dá»±ng trên những bờ sông. Ở Trung Quá»'c cÅ©ng có các Ä'ô thị cổ nhÆ° vậy.

LÁ THƯ THỨ 20 – AI CẬP VÀ HY LẠP

Những người nào sá»'ng ở các thành phá»' và những làng mạc vào thời xa xÆ°a? Chúng ta có thể tìm thấy má»™t sá»' hiện vật về họ trong những tòa nhà lá»›n và các kiến trúc mà họ Ä'ã xây dá»±ng. Từ chữ viết trên những bia Ä'á mà ta có thể biết Ä'ược nhiều Ä'iều về thời xa xÆ°a này.

Tại Ai Cập, chúng ta vẫn còn Đại Kim Tá»± tháp, quái vật Sphinx và những phế tích của các ngôi Ä'ền khổng lá»" ở Luxor và những nÆ¡i khác. Con chÆ°a thấy những ngôi Ä'ền này dù chúng ta cách chúng không xa, nhÆ°ng có lẽ con có các bÆ°u thiếp in hình chúng. Sphinx là má»™t con sÆ° tá»­ vá»›i cái Ä'ầu của má»™t người Ä'àn bà. Không ai biết tại sao bức tượng khổng lá»" này Ä'ược tạo ra và nó tượng trÆ°ng cho Ä'iều gì. Cái Ä'ầu của người Ä'àn bà có má»™t nụ cười e lệ lạ lùng và người ta Ä'ã tá»± hỏi cái mỉm cười này có ý nghÄ©a gì. Vì vậy, khi con nói rằng người nào Ä'ó giá»'ng Sphinx có nghÄ©a là con không hiểu Ä'ược họ.

Các Kim tá»± tháp cÅ©ng là các kiến trúc khổng lá»". Chúng thật ra là những ngôi má»™ của các vì vua cổ Ai Cập -  Ä'ược gọi là Pharaohs. Con có nhá»› những xác Æ°á»›p của người Ai Cập cổ tại các viện bảo tàng Anh ở Luân Đôn không? Xác Æ°á»›p là thân thể của người hay thú vật Ä'ược tẩm các loại dầu và hÆ°Æ¡ng liệu thuá»'c Ä'ể ngăn chặn quá trình mục rữa. Các thân thể của Pharaohs Ä'ược Æ°á»›p khi họ chết và Ä'ược chôn trong các Đại Kim Tá»± Tháp này. Gần các xác Æ°á»›p người ta Ä'ể vàng, Ä'á»" trang sức bằng bạc, Ä'á»" Ä'ạc và thức ăn, bởi vì người ta tin rằng người chết cần những thứ ấy ở bên kia thế giá»›i. Cách Ä'ây hai hoặc ba năm người ta Ä'ã tìm thấy xác của má»™t Pharaohs, tên là Tuhan â€" Khamen, ở má»™t trong những Kim Tá»± Tháp này. Có nhiều Ä'á»" vật Ä'ẹp và giá trị Ä'ể cạnh thi hài của ông.

Ở Ai Cập vào thời Ä'ó người ta Ä'ào kênh và các há»" nÆ°á»›c lá»›n Ä'ể lấy nÆ°á»›c tÆ°á»›i tiêu cho nông nghiệp. Trong sá»' Ä'ó Ä'ặc biệt có há»" Meridu nổi tiếng. Điều này cho ta thấy những người Ai Cập tổ xÆ°a tiến bá»™ và thông minh Ä'ến mức nào. Họ ắt phải có những kỹ sÆ° giỏi Ä'ể xây dá»±ng các con kênh, những khu há»" và các Đại Kim tá»± tháp mà con thấy ngày nay.

Hòn Ä'ảo bé của Hy Lạp hay Candia nằm ở Địa Trung Hải. Chúng ta Ä'ã Ä'ến gần hòn Ä'ảo này khi Ä'i từ cảng Said tá»›i Venice. Trên hòn Ä'ảo nhỏ bé này ngày xÆ°a Ä'ã từ có má»™t nền văn minh phát triển. Ở Knossos thuá»™c Hy Lạp có má»™t cung Ä'iện lá»›n, ngày nay người ta vẫn còn các di tích của nó. Trong cung Ä'iện có nhiều phòng tắm và những á»'ng nÆ°á»›c mà má»™t sá»' người không biết cho rằng chúng là những phát minh thời hiện Ä'ại. Ngoài có các thứ Ä'á»" gá»'m, Ä'á»" Ä'iêu khắc, các bức tranh tuyệt Ä'ẹp và những món trang sức bằng ngà và kim khí tinh xảo. Trên hòn Ä'ảo Hy Lạp nhỏ bé này, con người sá»'ng chung vá»›i nhau rất hòa bình tạo nên những tiến bá»™ vượt bá»±c.

Có lẽ con Ä'ã Ä'ọc chuyện về vua Midas, ông ta gặp phải những khó khăn cá»±c lá»›n vì mọi thứ ông ta chạm vào Ä'ều hóa thành vàng. Ã"ng ta không thể ăn Ä'ược vì tất cả thức ăn của ông ta Ä'ều biến thành vàng mà vàng thì làm gì Ä'ược Ä'ể ông ta khỏi Ä'ói. Ã"ng ta Ä'ã bị trừng phạt vì tính tham lam của mình. DÄ© nhiên, Ä'ây là má»™t câu chuyện tưởng tượng ngụ ý cho ta thấy rằng vàng không phải là vật hữu ích, Ä'ẹp Ä'ẽ và quí giá nhất nhÆ° người ta tưởng.

Còn có má»™t câu chuyện khác mà con có thể Ä'ã nghe, Ä'ó là câu chuyện về Minotar, má»™t quái vật ná»­a người ná»­a bò. Người ta kể rằng Ä'ã có nhiều thanh niên và thiếu nữ Ä'ã hy sinh Ä'ể làm thức ăn cho nó. Cha Ä'ã bảo con trong những lá thÆ° trÆ°á»›c rằng tÆ° tưởng tôn giáo xuất phát từ sá»± sợ hãi những Ä'iều không biết. Và từ ná»—i sợ hãi vì thiếu hiểu biết thiên nhiên này và những thứ khác nữa mà người ta thường làm những chuyện xuẩn ngá»'c. Những người con trai con gái bị làm vật hy sinh Ä'ó hoàn toàn không thể chết vì má»™t con quái vật nào Ä'ó vì cha không nghÄ© rằng con quái vật Ä'ó có thật. Nó chỉ là má»™t con vật tưởng tượng mà thôi.

Ở khắp nÆ¡i trên thế giá»›i vào thời xa xÆ°a, nhiều người Ä'ã hy sinh cho những thế lá»±c tưởng tượng mà con người sùng bái. Ở Ai Cập nhiều cô gái bị ném xuá»'ng sông Nile bởi vì người ta nghÄ© rằng Ä'iều này sẽ làm hài lòng vị thủy thần sông Nile.

May thay, ngày nay sá»± cúng tế con người Ä'ã không còn xảy ra nữa ngoại trừ vài trường hợp rất hiếm ở má»™t sá»' nÆ¡i nào Ä'ó xa xôi trên thế giá»›i. NhÆ°ng ngay cả bây giờ, má»™t sá»' người hãy còn giết các loài vật Ä'ể tế lá»… làm vừa lòng Thượng Đế. Đây vẫn là má»™t lá»'i sùng bái kỳ lạ phải không con?

LÁ THƯ THỨ 21 – TRUNG QUỐC VÀ ẤN ĐỘ

Chúng ta Ä'ã thấy rằng những nền văn minh cổ bắt Ä'ầu và phát triển ở Mesopotamia, Ai Cập và hòn Ä'ảo nhỏ của Hy Lạp ở Địa Trung Hải. Khoảng cùng thời gian Ä'ó ở Trung Quá»'c và Ấn Độ, những nền văn minh lá»›n cÅ©ng bắt Ä'ầu phát triển theo lá»'i riêng của từng nÆ¡i./span>

Ở Trung Quá»'c, cÅ©ng nhÆ° những nÆ¡i khác, dân chúng sá»'ng tại thung lÅ©ng của những con sông lá»›n. Những người này Ä'ược gọi là người Mogolôit, da vàng mÅ©i tẹt. Họ làm ra những cái bình bằng Ä'á»"ng, sau Ä'ó bằng sắt. Họ bắt Ä'ầu Ä'ào kênh, xây dá»±ng những tòa nhà tuyệt Ä'ẹp. Họ cÅ©ng tạo ra những loại chữ viết má»›i. Chữ viết này hoàn toàn khác vá»›i chữ viết tiếng Hindu của chúng ta hay tiếng Anh hoặc tiếng Ur loại chữ tượng hình. Má»—i chữ hay thỉnh thoảng cả má»™t câu ngắn là má»™t hình ảnh nào Ä'ó. Ở Ai Cập, Hy Lạp và Babylon xÆ°a cÅ©ng từng có loại chữ viết bằng hình ảnh này. Bây giờ nó Ä'ược gọi là chữ viết tượng hình của Ai Cập (hieroglyphic). Con hẳn Ä'ã thấy loại chữ viết này trong những viện bảo tàng và ở trong má»™t sá»' sách. Còn tại Ai Cập và phÆ°Æ¡ng Tây, chữ viết này chỉ tìm thấy ở những kiến trúc cổ. Ngày nay, không ai còn dùng loại chữ viết này. NhÆ°ng ở Trung Quá»'c, chữ viết vẫn còn là má»™t loại chữ tượng hình và Ä'ược viết từ trên xuá»'ng dÆ°á»›i, chứ không phải từ trái sang phải nhÆ° tiếng Hindu, tiếng Anh hay từ phải sang trái nhÆ° tiếng Urdu.

Ở Ấn Độ, nhiều phế tích cổ nhất có lẽ còn bị chôn sâu dÆ°á»›i lòng Ä'ất và Ä'á»"i cát. Chúng bị dấu kín cho Ä'ến khi nào ai Ä'ó phát hiện ra và Ä'ào chúng lên. NhÆ°ng má»™t sá»' di chỉ rất cổ Ä'ã Ä'ược tìm thấy ở phía Bắc. Chúng ta biết rằng, cách Ä'ây lâu lắm rá»"i, ngay cả trÆ°á»›c khi người Aryan Ä'ến Ấn Độ, Ä'ã từng có má»™t nền văn minh tuyệt vời của người Dravidian. Họ thường quan hệ thÆ°Æ¡ng mại vá»›i những người ở nÆ°á»›c khác. Họ gởi rất nhiều hàng hóa của mình Ä'ến Mesopotamia và Ai Cập. Đặc biệt họ còn gá»­i bằng Ä'ường biển gạo và những Ä'á»" gia vị nhÆ° tiêu, gá»— tếch Ä'ể xây dá»±ng nhà cá»­a. Người ta nói rằng má»™t sá»' lâu Ä'ài cổ xÆ°a của thành phá»' ở Mesopotamia Ä'ược làm bằng cây gá»— tếch gá»­i Ä'ến từ Nam Ấn Độ. Người ta cÅ©ng nói rằng, ngọc quí, ngà voi, loài công và những con dã nhân Ä'ã gởi từ Ấn Độ Ä'i các nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Tây. Điều Ä'ó chứng tỏ rằng vào thời xÆ°a việc buôn bán Ä'ã từng tá»"n tại giữa Ấn Độ vá»›i những nÆ°á»›c khác. ThÆ°Æ¡ng mại chỉ có thể tá»"n tại khi con người Ä'ã văn minh.

Cả hai nÆ°á»›c Ấn Độ và Trung Quá»'c Ä'ều có những tiểu quá»'c và tiểu vÆ°Æ¡ng quá»'c. Không có má»™t tiểu quá»'c nào nằm dÆ°á»›i sá»± lãnh Ä'ạo của má»™t chính phủ. Má»—i thành phá»' nhỏ vá»›i má»™t sá»' làng xã và những cánh Ä'á»"ng thì có má»™t chánh phủ riêng. Chúng Ä'ược gọi là những nÆ°á»›c tá»± trị cỡ nhỏ. Nhiều nÆ°á»›c trong sá»' Ä'ó là nÆ°á»›c thuá»™c chính thể Cá»™ng Hòa ngay từ những ngày xa xÆ°a. Không có vua, chỉ có má»™t loại tÆ°á»›c phẩm Ä'ược bầu tại Ä'ịa phÆ°Æ¡ng Ä'ể trị vì quá»'c gia. Tuy nhiên, má»™t sá»' nÆ°á»›c là những vÆ°Æ¡ng quá»'c nhỏ. NhÆ°ng dù các nÆ°á»›c Cá»™ng Hòa này có chia thành nhiều chính phủ riêng, Ä'ôi khi họ vẫn hợp tác nhau và giúp Ä'ỡ lẫn nhau. Thỉnh thoảng má»™t quá»'c gia lá»›n nắm vai trò lãnh Ä'ạo má»™t sá»' nÆ°á»›c nhỏ hÆ¡n.

Ở Trung Quá»'c, những tiểu quá»'c này chẳng bao lâu Ä'ã phải dâng Ä'ất Ä'ai cho má»™t quá»'c gia to lá»›n hÆ¡n, Ä'ứng Ä'ầu là má»™t vị Hoàng Đế. Suá»'t những ngày tá»"n tại của Ä'ế chế này, Vạn  Lý Trường Thành Ä'ã Ä'ược xây dá»±ng nên. Con Ä'ã có Ä'ọc sách về bức tường vÄ© Ä'ại này, Ä'ó là má»™t công trình khổng lá»" Ä'ược xây từ dÆ°á»›i biển lên Ä'ến tận những Ä'ỉnh núi cao ở phía Bắc Ä'ể ngăn cản những bá»™ lạc Mông Cổ sang xâm lăng Trung Quá»'c. Bường này dài 1400 dặm^[1], cao từ 20 Ä'ến 30 thÆ°á»›c Anh^[2] và rá»™ng 25 thÆ°á»›c Anh. Thỉnh thoảng có những tháp cao và pháo Ä'ài bên trên. Nếu má»™t bức tường nhÆ° vậy Ä'ược xây ở Ấn Độ, nó sẽ trải dài từ Lahore ở phía Bắc Ä'ến Madraslacetype> ở phía Nam. Bức tường khổng lá»" này còn tá»"n tại mãi Ä'ến ngày nay. Nếu Ä'i Trung Quá»'c con có thể chiêm ngưỡng công trình vÄ© Ä'ại này.

Vạn lý trường thành

LÁ THƯ THỨ 22 – CUỘC HÀNH TRÃŒNH ĐƯỜNG BIỂN VÀ BUÃ"N BÁN

Má»™t tá»™c người thú vị khác của người xÆ°a là người Tây Syria (Phoenicians), họ thuá»™c cùng chủng tá»™c vá»›i người Do Thái và Ả Rập… Đặc biệt họ sá»'ng trên bờ biển phía Tây của phần Á Châu nhỏ bé Thổ NhÄ© Kỳ ngày nay. Các thành phá»' chính là Acre, Tyre và Sidon trên bờ Địa Trung Hải. Họ nổi tiếng vì các cuá»™c hành trình dài của họ bằng Ä'ường biển Ä'ể buôn bán. Họ Ä'i khắp nÆ¡i trên biển Địa Trung Hải và thẳng tá»›i Anh Quá»'c bằng Ä'ường biển. Họ cÅ©ng có thể Ä'ã tá»›i Ấn Độ.

Bây giờ chúng ta thấy hai việc khởi Ä'ầu lý thú là du lịch bằng Ä'ường biển và buôn bán. Má»—i thứ trợ giúp nhau. DÄ© nhiên vào thời xÆ°a chÆ°a có tàu chạy bằng hÆ¡i nÆ°á»›c và tàu máy nhÆ° con thấy ngày nay. Con tàu Ä'ầu tiên chỉ là thân cây Ä'Æ¡n giản Ä'ược khoét lõm xuá»'ng. Người ta chèo bằng mái chèo, Ä'ôi khi có các cánh buá»"m Ä'ể lợi dụng sức gió. Cuá»™c hành trình bằng Ä'ường biển chắc là phải lý thú và há»"i há»™p lắm vào thời Ä'ó. Con hãy tưởng tượng thá»­ mình sẽ băng qua biển Ả Rập trên má»™t chiếc thuyền nhỏ vá»›i những cánh buá»"m và các tay chèo. Tất nhiên lòng thuyền rất nhỏ nên người lái không thể tá»›i lui má»™t cách thoải mái và chỉ cần má»™t tí gió nổi lên thôi cÅ©ng Ä'ủ khiến nó tròng trành và thường là rất dá»… bị Ä'ắm. Chỉ có những người can Ä'ảm lắm má»›i dám mạo hiểm Ä'i trên những chiếc thuyền nhỏ Ä'ó giữa biển khÆ¡i. Thật mạo hiểm! Đôi khi suá»'t nhiều tháng trời họ không nhìn thấy Ä'ất liền Ä'âu cả. Họ không thể kiếm Ä'ược lÆ°Æ¡ng thá»±c ở giữa biển khÆ¡i trừ khi họ câu cá hay bắt chim. Biển cả thì Ä'ầy nguy hiểm và phiêu lÆ°u. Ngày xÆ°a có nhiều truyện kể! về các thủy thủ và những Ä'iều lạ lùng xảy ra trên biển.

NhÆ°ng, bất chấp hiểm nguy, người ta cứ tiếp tục cuá»™c hành trình băng qua các Ä'ại dÆ°Æ¡ng. Má»™t sá»' làm Ä'iều Ä'ó vì họ Æ°a thích mạo hiểm nhÆ°ng phần lá»›n vì họ yêu vàng và tiền của. Họ Ä'i Ä'ể buôn bán kiếm tiền.

Thế thÆ°Æ¡ng mại là gì và nó bắt Ä'ầu nhÆ° thế nào? Ngày nay con thấy những cá»­a tiệm lá»›n rất tiện lợi, con có thể mua bất cứ những gì con muá»'n. NhÆ°ng con có bao giờ nghÄ© Ä'ến những món mình mua có từ Ä'âu không? Con mua má»™t khăn choàng bằng len trong má»™t cá»­a hiệu ở Allahabad. Nó Ä'ã Ä'ược vận chuyển qua nhiều nẻo Ä'ường từ Kashmir tá»›i và nguá»"n cung cấp len chính là những con cừu nuôi trên các ngọn núi ở Kashmir hay Ladakh. Kem Ä'ánh răng mà con mua có lẽ Ä'ến bằng tàu hoặc xe lá»­a qua nhiều nẻo Ä'ường từ Châu Mỹ. CÅ©ng vậy, con có thể mua các món Ä'á»" làm tại Trung Quá»'c, Nhật Bản, Paris hay Luân Đôn. Con nghÄ© thá»­ xem mảnh vải ngoại mà con mua tại chợ ở Ä'ây từ Ä'âu mà có? Cây bông vải trá»"ng tại Ấn Độ, rá»"i Ä'ược mang Ä'i tá»›i Anh Quá»'c. Má»™t xưởng máy lá»›n nhận nó, làm sạch, chế tạo thành chỉ sợi rá»"i dệt thành vải, vải này sẽ quay trở lại Ấn Độ và Ä'ược bày bán ở chợ Ä'ó. Nó phải làm má»™t cuá»™c hành trình tá»›i lui cả ngàn dặm trÆ°á»›c khi Ä'ược Ä'em bán! Khá khôi hài phải không con? Vải Ä'ược trá»"ng ở Ấn Độ, phải Ä'i qua bao nhiêu con Ä'ường má»›i tá»›i Anh Quá»'c Ä'ể Ä'ược chế biến thành vải rá»"i lại Ä'Æ°a trở về Ấn Độ Ä'ể bán. Thật là lãng phí thời gian, tiền bạc và công sức. Chế tạo bông vải thành vải ngay tại Ấn Độ có phải rẻ và tá»'t hÆ¡n nhiều không? Con biết rằng chúng ta không mua hay mặc vải ngoại, chúng ta mặc Khaddar vì mua hàng hóa làm trong nÆ°á»›c mình sẽ có ý nghÄ©a hÆ¡n biết bao. Ta nên mua và mặc Khaddar vì bằng cách này chúng ta có thể giúp Ä'ỡ cho người nghèo, khuyến khích họ xe chỉ và dệt vải. Con thấy Ä'ấy, ngày nay buôn bán Ä'ã trở nên rất phức tạp và Ä'a dạng. Hàng hóa luôn Ä'ược chuyên chở bằng tàu từ nÆ°á»›c này Ä'i nÆ°á»›c khác! Ä'ể bán. Trong khi Ä'ó, vào thời xÆ°a, việc buôn bán thÆ°Æ¡ng mại giữa các bá»™ lạc không hề có hoặc nếu có cÅ©ng rất ít. Con muá»'n có thứ gì phải tá»± xoay xở làm lấy. Rá»"i sá»± phân công lao Ä'á»™ng Ä'ã xảy ra nhÆ° cha Ä'ã kể vá»›i con. Con người làm nhiều loại công việc và tạo ra nhiều hàng hóa hÆ¡n. Má»—i bá»™ lạc sản xuất má»™t sá»' loại hàng hóa Ä'ặc trÆ°ng của bá»™ lạc mình.Vì thế, lẽ tá»± nhiên họ phải trao Ä'ổi hàng cho nhau. Thí dụ: bá»™ lạc này cần giỏ ngÅ© cá»'c họ sẽ lấy má»™t con bò của mình Ä'ể Ä'ổi lấy giỏ ngÅ© cá»'c của bá»™ lạc kia. DÄ© nhiên vào thời Ä'ó không hề có tiền bạc.

Khi vàng và bạc Ä'ược tìm ra, người ta bắt Ä'ầu dùng chúng Ä'ể buôn bán vì vận chuyển chúng sẽ dá»… dàng hÆ¡n. Và dần dần khách hàng nẩy ra ý Ä'ịnh trả món hàng bằng vàng và bạc. Người Ä'ầu tiên nghÄ© ra Ä'iều này hẳn là người khôn ngoan lắm. Việc dùng vàng và bạc Ä'ể buôn bán trở nên dá»… dàng hÆ¡n rất nhiều. Lúc Ä'ó không có tiền Ä'á»"ng nhÆ° chúng ta có ngày nay. Vàng thường Ä'ược cân rá»"i trao cho người khác. Sau Ä'ó, tiền Ä'á»"ng bắt Ä'ầu phổ biến khiến cho việc buôn bán và trao Ä'ổi còn Ä'Æ¡n giản hÆ¡n nữa. Lúc này, người ta không cần cân vàng nữa bởi vì mọi người Ä'ã biết giá trị của Ä'á»"ng tiền. Ngày nay tiền bạc Ä'ược dùng ở khắp mọi nÆ¡i. NhÆ°ng chúng ta nên nhá»› rằng, tiền bạc tá»± thân nó chẳng tá»'t Ä'ẹp gì Ä'âu? Con có nhá»› câu chuyện về vua Midas không? Ã"ng ta có vàng ở khắp nÆ¡i nhÆ°ng không thể có thức ăn! Vậy Ä'ó, tiền bạc sẽ vô giá trị nếu nó không Ä'ược dùng Ä'ể giúp ta có những thứ mà chúng ta cần. Thế mà, còn biết bao người thật khờ dại khi cho rằng tiền bạc là tá»'t, là Ä'ẹp. Họ cứ lo ki cóp tích trữ, không dám xài Ä'ến. Điều Ä'ó chứng tỏ rằng ! họ chẳng hiểu Ä'ược tiền bạc là gì và cần Ä'ược dùng nhÆ° thế nào cho Ä'úng.

LÁ THƯ THỨ 23 – NGÃ"N NGá»®, CHá»® VIẾT VÀ CHá»® SỐ

Chúng ta Ä'ã nghiên cứu các ngôn ngữ khác nhau, biết Ä'ược chúng quan hệ vá»›i nhau nhÆ° thế nào. Chúng ta cÅ©ng nghiên cứu xem ngôn ngữ bắt Ä'ầu nhÆ° thế nào. Người ta Ä'ã tìm ra má»™t sá»' từ ngữ của má»™t vài loài vật. Loài khỉ bật ra Ä'ược má»™t sá»' tiếng kêu hay những từ Ä'Æ¡n sÆ¡ chỉ các vật Ä'Æ¡n giản. Con cÅ©ng có thể lÆ°u ý những tiếng kêu la kỳ lạ mà má»™t sá»' loài vật tạo ra khi chúng sợ hãi hoặc Ä'ể cảnh báo cho những con khác biết nguy hiểm gì Ä'ang xảy ra vá»›i chúng.

Có lẽ ngôn ngữ con người bắt Ä'ầu tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° loài vật. Thoạt tiên, ngôn ngữ phải là những tiếng kêu rất Ä'Æ¡n giản nhÆ° tiếng hét sợ hãi hay tiếng kêu báo Ä'á»™ng, sau cùng có thể là tiếng hò trong lao Ä'á»™ng vì khi má»™t sá»' người làm việc chung vá»›i nhau, họ thường cùng nhau tạo chung má»™t tiếng á»"n. Con có lÆ°u ý khi người ta cùng lôi kéo hay cùng nâng má»™t vật gì quá nặng không? Dường nhÆ° là nếu cùng Ä'á»"ng thanh hét hò thì công việc sẽ nhẹ bá»›t Ä'i Ä'ôi chút. Những tiếng hò hét lao Ä'á»™ng này có thể là những tiếng nói Ä'ầu tiên mà con người Ä'ã dùng.

Dần dần những từ khác Ä'ược hình thành. Đó là những từ rất Ä'Æ¡n giản nhÆ° nÆ°á»›c, lá»­a, ngá»±a, gấu… Có thể khi ấy ngôn ngữ chỉ gá»"m danh từ mà chÆ°a có Ä'á»™ng từ. Nếu má»™t người muá»'n thông báo rằng anh ta vừa thấy má»™t con gấu, anh ta chỉ biết thá»'t lên từ “gấu” và chỉ trỏ hệt nhÆ° má»™t Ä'ứa bé má»›i học nói. Vì vậy, khi Ä'ó dường nhÆ° chẳng có chuyện trò Ä'àm luận vá»›i nhau. Ngôn ngữ phát triển dần. Các câu văn ngắn hình thành, rá»"i Ä'ến các câu dài hÆ¡n. Có lẽ ở bất cứ thời Ä'ại nào cÅ©ng không có má»™t ngôn ngữ chung cho tất cả những tá»™c người khác nhau những dÄ© nhiên ngôn ngữ khi xÆ°a ấy không thể phong phú, Ä'a dạng nhÆ° ngày nay. Cha nhá»› có lần Ä'ã kể cho con rằng lúc Ä'ầu chỉ có má»™t sá»' ít ngôn ngữ, dần về sau ngôn ngữ má»›i phát triển thành những dòng họ lá»›n gá»"m nhiều ngôn ngữ khác nhau.

Trong suá»'t thời kỳ có các nền văn minh cổ, ngôn ngữ Ä'ã phát triển nhiều lá»"i. Có nhiều bài ca Ä'ược sáng tác và các ca sÄ© Ä'ã ra Ä'ời. Không có nhiều chữ viết hay sách vở vào thời Ä'ó và vì thế người ta phải học cách nhá»› nhiều hÆ¡n. Người ta Ä'ã làm thÆ¡ hoặc tạo nên những câu có vần Ä'iệu Ä'ể dá»… nhá»› hÆ¡n. Do Ä'ó, ta thấy là thÆ¡ có Ä'iệu vần và những bài hát ngắn Ä'ã rất phổ biến ở các nÆ°á»›c mà những nền văn minh cổ hình thành.

Các ca sÄ© hoặc thi sÄ© Ä'ặc biệt thích hát và ca tụng vinh quang của các vị anh hùng Ä'ã chết. Ở các thời Ä'ại này rất thích chuyện chiến Ä'ấu, Ä'ánh nhau và vì thế các bài hát thường nói về sá»± can Ä'ảm trong chiến trận.

Chữ viết cÅ©ng có lịch sá»­ khởi Ä'ầu rất lý thú. Ý cha muá»'n nói về chữ viết Trung Hoa. Tất cả mọi chữ viết hẳn bắt Ä'ầu bằng hình ảnh. Má»™t người muá»'n nói về con công sẽ cá»' gắng vẽ má»™t bức tranh về con công. DÄ© nhiên không ai có thể viết nhiều bằng cách này. Dần dần các bức tranh trở nên ngày má»™t Ä'Æ¡n giản hÆ¡n. Và sau cùng má»™t hệ thá»'ng chữ cái Ä'ã Ä'ược nghÄ© ra và phát triển lên. Điều này khiến việc viết chữ dá»… dàng hÆ¡n nhiều và quá trình tiến hóa diá»…n ra nhanh hÆ¡n nữa.

Những chữ sá»' và cách Ä'ếm cÅ©ng là má»™t sá»± khám phá lá»›n. Không có các chữ sá»' thật khó tưởng tượng làm sao các loại hình buôn bán có thể thá»±c hiện Ä'ược. Người phát minh Ä'ược các chữ sá»' hẳn phải là má»™t vÄ© nhân. Lúc Ä'ầu, tại Châu Âu, các chữ sá»' còn khá luá»™m thuá»™m. Con biết không, nó Ä'ược gọi là những chữ sá»' La Mã â€" I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X… Những sá»' này thật rườm rà và khó sá»­ dụng. Các chữ sá»' mà ngày nay chúng ta dùng trong tất cả các ngôn ngữ thuận lợi hÆ¡n sá»' La Mã nhiều. Cha muá»'n ám chỉ sá»' 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10. Những chữ sá»' này Ä'ược gọi là chữ sá»' Ả Rập bởi vì người Châu Âu biết chúng thông qua Ả Rập. NhÆ°ng chính người Ả Rập lại học chúng từ Ấn Độ, vì thế gọi chúng là chữ sá»' Ấn Độ thì Ä'úng hÆ¡n.

Những cha Ä'ang Ä'i ngược dòng lịch sá»­ quá nhanh. Chúng ta chÆ°a Ä'i tá»›i nÆ°á»›c Ả Rập mà!

Má»™t sá»' loại chữ tượng hình

LÁ THƯ THỨ 24 – NHá»®NG GIAI CẤP KHÁC NHAU CỦA CON NGƯỜI

Thanh niên nam nữ, ngay cả khi lá»›n lên, thường Ä'ược dạy lịch sá»­ theo má»™t phÆ°Æ¡ng pháp khá kỳ cục. Chúng học tên các vị vua và nhiều nhân vật khác, ngày tháng của những trận Ä'ánh và những vấn Ä'ề tÆ°Æ¡ng tá»±. NhÆ°ng chắc chắn lịch sá»­ không bao gá»"m những trận Ä'ánh và sá»± kiện má»™t vài người trở thành vua và các tÆ°á»›ng lãnh. Lịch sá»­ phải kể cho chúng ta nghe về dân tá»™c của má»™t nÆ°á»›c: cách họ sá»'ng, những gì họ làm, những gì họ nghÄ©. Nó phải bảo cho chúng ta biết về những niềm vui và ná»—i buá» của họ, những khó khăn mà họ Ä'ã vượt qua. Và nếu chúng ta học lịch sá»­ bằng cách này, chúng ta có thể học rất nhiều Ä'iều. Nếu chúng ta phải Ä'Æ°Æ¡ng Ä'ầu cùng má»™t vấn Ä'ề khó khăn hoặc phức tạp mà lịch sá»­ Ä'ã gặp phải thì việc Ä'ọc sá»­ có thể giúp chúng ta vượt qua nó. Đặc biệt việc nghiên cứu thời quá khứ sẽ giúp chúng ta trong việc biết Ä'ược người ta Ä'ang trở nên ngày càng tá»'t Ä'ẹp hÆ¡n, tiến bá»™ hÆ¡n hay hoàn toàn ngược lại.

DÄ© nhiên, người ta phải cá»' gắng học hỏi Ä'iều gì Ä'ó từ cuá»™c Ä'ời của các vÄ© nhân trong quá khứ. NhÆ°ng chúng ta cÅ©ng phải cá»' gắng Ä'ể biết Ä'ược tình trạng xã há»™i và những Ä'iều kiện khác xung quanh những con người này là nhÆ° thế nào.

Cha Ä'ã viết cho con khá nhiều bức thÆ° và Ä'ây là bức thÆ° thứ 24. NhÆ°ng Ä'ến tận giờ chúng ta chỉ má»›i thảo luận sÆ¡ về những thời kỳ rất cổ mà chúng ta không biết nhiều. Khó có thể gọi nó là lịch sá»­. Nếu thích, ta có thể gọi nó là thời kỳ Ä'ầu của lịch sá»­ hay buổi bình minh của lịch sá»­. Chẳng bao lâu nữa chúng ta sẽ xét kỹ những thời kỳ sau Ä'ó mà chúng ta biết nhiều hÆ¡n. Chúng ta có thể gọi Ä'ó là “những thời kỳ lịch sử”. NhÆ°ng trÆ°á»›c khi chúng ta gác lại nền văn minh cổ, chúng ta hãy xem sÆ¡ qua nó và tìm hiểu xem những loại người khác nhau nào Ä'ã sá»'ng vào thời kỳ Ä'ó.

Chúng ta Ä'ã thấy trong các bá»™ lạc xÆ°a, người ta Ä'ã bắt Ä'ầu làm các loại công việc khác nhau nhÆ° thế nào, sá»± phân công lao Ä'á»™ng diá»…n ra ra sao. Chúng ta cÅ©ng thấy lãnh tụ bá»™ lạc hay tá»™c trưởng tách rời gia Ä'ình ông ta ra khỏi những người khác, và chỉ làm phần công việc quản lý nhÆ° thế nào. Ã"ng ta trở thành má»™t thành phần cao cấp hÆ¡n, hay chúng ta có thể nói rằng gia Ä'ình ông ấy thuá»™c về má»™t giai cấp khác vá»›i những người khác. NhÆ° vậy xã há»™i con người lúc Ä'ó Ä'ã phân chia thành hai giai cấp: má»™t làm công việc quản lý chỉ huy và má»™t làm công việc lao Ä'á»™ng. DÄ© nhiên giai cấp làm phần việc quản lý có nhiều quyền lá»±c và họ dùng quyền này Ä'ể lấy càng nhiều thứ càng tá»'t. Họ trở nên giàu có hÆ¡n, gom góp ngày càng nhiều của cải của những người khác.

Dần dần, công việc trong xã há»™i phát triển Ä'ã sản sinh ra nhiều loại giai cấp, nhiều tầng lá»›p khác nhau. Chúng ta thấy có tầng lá»›p tăng lữ trong các Ä'ền thờ. Đây là những người nắm giữ vai trò rất quan trọng trong những thời kỳ này. Về sau chúng ta sẽ quay lại bàn về công việc của họ.

Tầng lá»›p thứ ba là các nhà buôn. NhÆ° con biết Ä'ấy, họ vận chuyển buôn bán hàng hóa từ nÆ°á»›c này sang nÆ°á»›c khác.

Thứ tÆ° là các nghệ nhân thợ thủ công. Họ làm Ä'ủ mọi thứ cho bá»™ lạc: dệt vải, làm Ä'á»" gá»'m, Ä'á»" Ä'á»"ng, những Ä'á»" vật bằng vàng hay ngà và nhiều vật khác. Phần lá»›n họ Ä'ịnh cÆ° tại các thị trấn và các làng mạc.

Cuá»'i cùng làà nông và những người lao Ä'á»™ng làm việc trên Ä'á»"ng hay tại các thành phá»' lá»›n. DÄ© nhiên Ä'ây là tầng lá»›p Ä'ông nhất. Mọi tầng lá»›p khác Ä'ều cá»' gắng bòn rút tiền bạc và của cải của họ.

LÁ THƯ THỨ 25 – CÁC Ã"NG VUA â€" CÁC ĐỀN THỜ VÀ CÁC ĐẠO SĨ

Con Ä'ã thấy năm giai cấp khác nhau Ä'ã Ä'ược hình thành nhÆ° thế nào. Giai cấp lá»›n nhất là giai cấp của người nông dân và người lao Ä'á»™ng. Nông dân cày cấy và trá»"ng cây thá»±c phẩm. Nếu không có nhà nông, con người sẽ không có thá»±c phẩm hoặc chỉ có rất ít. Vì thế họ Ä'óng vai trò rất quan trọng. Không có họ mọi người sẽ chết Ä'ói. Những người lao Ä'á»™ng cÅ©ng làm nhiều việc có ích trên Ä'ất Ä'ai hoặc trong phá»' xá thị thành. Mặc dù công việc của họ quan trọng và cần thiết cho mọi người nhÆ° vậy, họ chỉ kiếm Ä'ược má»™t sá»' tiền còm cõi. Hầu hết những gì họ sản xuất ra Ä'ều qua tay người khác, Ä'ặc biệt là nhà vua và các nhà quý tá»™c, giai cấp của ông ta.

Ã"ng vua và giai cấp của ông ta, nhÆ° chúng ta Ä'ã biết, có thật nhiều quyền lá»±c. Trong suá»'t thời kỳ của những bá»™ lạc xÆ°a, Ä'ất Ä'ai thuá»™c về cả bá»™ lạc mà không thuá»™c về bất cứ má»™t người nào. NhÆ°ng khi giai cấp của nhà vua nổi lên nắm quyền, họ nói rằng toàn bá»™ Ä'ất Ä'ai này thuá»™c về họ. Họ trở thành các Ä'ịa chủ, còn những nhà nông, người thật sá»± làm tất cả lại trở thành kẻ tôi tá»› cho chúng. CÅ©ng thế, khi sá»± phân chia công việc tiếp diá»…n, năm sáu giai cấp sinh ra. Ã"ng vua, dòng họ của ông ta và những người của triều Ä'ình là công việc quản lý quá»'c gia, chiến Ä'ấu giữ gìn an ninh trật tá»±. Họ thường không làm công việc gì khác.

Lá»›p người chiếm Æ°u thế thứ hai sau giai cấp của vua chúa thời xÆ°a là những vị tăng lữ mà người ta còn gọi má»™t cách tôn kính là Ä'ạo sÄ©. Trong những lá thÆ° cha Ä'ã gá»­i cho con, cha có nói rằng con người lạc hậu cổ xÆ°a bắt Ä'ầu suy nghÄ© về Thượng Đế và tôn giáo do họ không biết gì cả và họ sợ hãi tất cả. Họ tá»± tạo ra má»™t vị thần linh hoặc nữ thần cai quản mọi sá»± vật mà họ thấy nhÆ° các thần sông, thần núi, thần mặt trời, thần cây cá»'i và cả các vị thần loài vật và nhiều thứ khác họ không thấy Ä'ược mà chỉ tưởng tượng ra. Vì sợ, họ luôn luôn nghÄ© rằng các thần linh muá»'n trừng phạt họ, dữ dằn và tàn ác. Do Ä'ó, họ luôn luôn cá»' gắng dàn hòa hoặc làm vừa lòng thần linh bằng cách tế lá»….

Từ Ä'ó, các Ä'ền thờ Ä'ã mọc lên. Bên trong Ä'ền thờ có má»™t gian Ä'ặc biệt là gian cúng tế linh thiêng, nÆ¡i Ä'ó có hình ảnh vị thần mà họ tôn thờ. Họ không thể lá»… bái cái gì mà họ không thấy Ä'ược. Đây là má»™t trở ngại nhỏ. Con biết rằng má»™t Ä'ứa trẻ thường nghÄ© về má»™t Ä'á»" vật mà nó Ä'ã thấy Ä'ược. Những người xÆ°a cÅ©ng gần giá»'ng nhÆ° Ä'ứa trẻ. Họ không thể lá»… bái mà không có hình tượng, do Ä'ó họ phải dá»±ng nên các hì tượng trong các Ä'ền thờ. Thật lạ lùng là những hình tượng này thường xấu xí khủng khiếp â€" Ä'ó là những con thú hoặc Ä'ôi khi ná»­a thú ná»­a người. Tại Ai Cập, họ Ä'ã từng lá»… bái má»™t con mèo, rá»"i sau Ä'ó họ thờ má»™t con khỉ. Tại sao người ta tôn thờ những thú vật gá»›m ghiếc này? Thật khó hiểu. Nếu muá»'n tôn thờ má»™t hình ảnh nào Ä'ó, tại sao người ta không làm cho nó Ä'ẹp Ä'ẽ lên? NhÆ°ng có lẽ vì ý kiến cho rằng thần linh là cái gì Ä'ó làm cho con người sợ hãi, nên họ tạo ra những hình ảnh khủng khiếp này.

Vào thời Ä'ó, có lẽ người ta không quan niệm chỉ có má»™t Ä'ấng tá»'i cao có quyền năng tuyệt Ä'ỉnh nhÆ° bây giờ. Họ tưởng tượng ra rất nhiều vị nam và nữ thần, những vị này Ä'ôi khi còn cãi lá»™n vá»›i nhau. Các thành phá»' và các quá»'c gia khác nhau thường tôn thờ các vị thần khác nhau.

Các Ä'ền thờ khi ấy Ä'ầy các tăng lữ và nữ tu. Thông thường họ biết Ä'ọc, biết viết và có học thức hÆ¡n những người khác. Vì vậy, họ trở thành cá»' vấn của nhà vua. Những quyển sách thời xÆ°a chính do các tăng lữ viết hoặc chép lại. Vì họ có tri thức, họ trở thành người thông thái. Họ cÅ©ng là những thầy thuá»'c. Và thường muá»'n chứng tỏ cho mọi người khác thấy mình khôn ngoan, họ dùng nhiều mánh khóe Ä'ể lòe thiên hạ. Con biết Ä'ấy, con người thời Ä'ó còn ngây thÆ¡ và dá»'t nát, họ xem các tăng lữ này nhÆ° những thầy pháp và khiếp sợ họ.

Các thầy tăng lữ sá»'ng hòa vào vá»›i nhân dân và giúp Ä'ỡ họ. Mọi người Ä'ến vá»›i họ khi người ta gặp phiền toái hoặc bệnh tật. Họ cÅ©ng nhờ các thầy tăng lữ tổ chức các lá»… há»™i lá»›n. Vào thời kỳ Ä'ó chÆ°a có lịch, người ta tính ngày tháng bằng các lá»… há»™i. Lúc ấy, ở má»™t vài nÆ¡i Ä'ịnh cÆ°, có thể người quản lý họ Ä'ầu tiên là các vị tăng lữ chứ không phải nhà vua. Sau Ä'ó, Ä'ịa vị này bị các vị vua chiếm Ä'oạt vì họ có quân Ä'á»™i mạnh hÆ¡n. Ở má»™t sá»' nÆ¡i, má»™t người vừa là vua vừa là Ä'ạo sÄ© nhÆ° các Pharaohs ở Ai Cập. Thật ra các Pharaohs Ä'ược xem nhÆ° ná»­a thần ná»­a thánh ngay khi họ còn sá»'ng. Và khi họ qua Ä'ời, họ càng Ä'ược tôn thờ nhÆ° các vị thần.

LÁ THƯ THỨ 26 – MỘT CÁI NHÃŒN TRỞ LẠI

Cha hy vọng con không chán những bức thÆ° của cha. Cha cho rằng con cần Ä'ược phải nghỉ ngÆ¡i, vì thế cha sẽ không viết cho con Ä'iều gì má»›i. Cha chỉ muá»'n con ngẫm lại những gì chúng ta Ä'ã bàn qua. Chúng ta Ä'ã tóm tắt lịch sá»­ của hàng triệu năm vào vài bức thÆ°. Bắt Ä'ầu khi trái Ä'ất còn là má»™t mảnh của mặt trời cho Ä'ến khi nó tách rời ra và từ từ nguá»™i dần nhÆ° thế nào. Rá»"i Ä'ến lượt mặt trăng Ä'ược hình thành và suá»'t hàng bao nhiêu năm cuá»™c sá»'ng không hề tá»"n tại trên trái Ä'ất. Con có má»™t ý niệm gì về thời gian má»™t triệu năm không? Sá»± sá»'ng Ä'ã bắt Ä'ầu rất từ tá»'n, chậm chạp. Thật khó mà hình dung hàng triệu năm là nhÆ° thế nào phải không conon chỉ má»›i lên 10 tuổi, rá»"i con sẽ lá»›n lên và già Ä'i. Còn bây giờ con chỉ là má»™t cô bé. Má»™t trăm năm Ä'á»'i vá»›i con Ä'ã là dài khủng khiếp. Và rá»"i má»™t ngàn, rá»"i má»™t triệu – má»™t ngàn lần má»™t ngàn! Cha sợ chúng ta không thể nhập tâm Ä'iều này bằng cái Ä'ầu quá nhỏ bé của chúng ta Ä'ược.

Chúng ta hãy nhá»› lại xem, có phải suá»'t má»™t thời gian dài Ä'ăng Ä'ẳng, trái Ä'ất không hề có sá»± sá»'ng? Rá»"i Ä'ến má»™t thời kỳ khác, cÅ©ng dài lê thê, chỉ có những loài sinh vật biển. Và suá»'t hàng triệu năm, các loài thú xuất hiện và Ä'i lang thang tá»± do khắp mọi nÆ¡i, không hề bị con người bắn giết săn Ä'uổi. Cuá»'i cùng, con người xuất hiện. Anh ta là má»™t sinh vật nhỏ bé yếu Ä'uá»'i hÆ¡n tất cả. NhÆ°ng dần dần hàng ngàn năm trôi qua, anh ta trở nên mạnh khỏe và thông minh hÆ¡n cho Ä'ến khi anh ta trở thành chủ của loài vật trên trái Ä'ất. Tất cả các loài vật khác trở thành kẻ tôi tá»› cho anh ta, làm theo lời anh ta sai bảo.

Rá»"i chúng ta tiến Ä'ến tiếp cận vá»›i sá»± phát triển của các nền văn minh cổ. Chúng ta Ä'ã chứng kiến lúc khởi Ä'ầu hình thành của nó. Trong những bức thÆ° của cha, chúng ta Ä'ã tiến Ä'ến má»™t thời kỳ chỉ cách chúng ta bá»'n hay năm ngàn năm. Và chúng ta hiểu về bá»'n ngàn năm này hÆ¡n là hàng triệu năm về trÆ°á»›c. Lịch sá»­ và phát triển của loài người thật sá»± xảy ra trong vòng bá»'n ngàn năm ấy. Con sẽ Ä'ọc nhiều về nó khi lá»›n lên. Con nhé!

Cha của con, J.N

---

^[1] 01 dặm = 1,6 km

^[2] 01 thước Anh = 0,3 mét

Đăng ký: Đăng Nhận xét (Atom)

Mực khô Hải Phòng - Cát Bà - Bạch Long Vỹ các loại (câu, lưới, cào)

Lưu trữ Blog

• ▼  2013 (2554)
  • ►  tháng 11 (243)
  • ►  tháng 10 (1042)
  • ▼  tháng 9 (576)
    • Thien Chua La Cha Hay La Me ADF97E0D.html
    • The 39 Clues 06 Jude Watson In Too Deep (pdf)....
    • The Mastery of Love Guide to the Art of Relation...
    • The Alchemist.html
    • The 39 Clues 03 Peter Lerangis The Sword Thief...
    • TapTruyenMucTim
    • Theo Chan Than Tuong.html
    • The 39 Clues 02 Gordon Korman One False Note (...
    • ThiPhap NguyenTuan.html
    • Thi nghiem vat ly.html
    • The Underground City.html
    • TheLionTheWitchAndTheWardrobe.html
    • The Special and General Theory.html
    • The Elements of Style.html
    • The Gentle Grafter.html
    • The 39 Clues 04 Jude Watson Beyond the Grave (...
    • The 39 Clues 05 Patrick Carman The Black Circl...
    • Thang Ca Chon O Cau Thang.html
    • Nguyen Hien Le - Tay trang lam nen
    • Tap truyen ngan cua Phan Chi Thang.html
    • Tap 53 Cuu voi Gaby gap nguy hiem.html
    • Tan an ngay xua.html
    • Tam Quoc Chi Dau la su that.html
    • Tales of the Fish Patrol.html
    • TVE tb MotsodiachihuuichhoctiengAnh 12D07DF4.html
    • Tai lieu trac nghiem mon Kinh te chinh tri.html
    • Sarah 03 Bluebird Winter.html
    • Sai Gon Tu Kiet.html
    • Samuel Beckett
    • TVE tb Khai cuoc co vua.html
    • TVE tb GS TranVanKhe thanthevasunghiep TQHai.html
    • TRO VE TU COI SANG.html
    • TRI LIEU BANG DUONG SINH (bs NGUYEN VAN THUY).html
    • TKKG 70 Su phu ban tay vang.html
    • TH
    • TG do day 2
    • TG do day 1
    • Stories for Parents, Children, and Grandchildren.html
    • Song lung cua Jesse Yamada Amy.html
    • Song het minh EARNEST L TAN.html
    • Song Tren Da.html
    • Sinh ton noi hoang da-V1
    • Sempe Goscinny 1964 Le petit Nicolas a des ennui...
    • Sempe Goscinny 1962 Les vacances du petit Nicola...
    • Sempe Goscinny 1961 Les recres du petit Nicolas....
    • Sempe Goscinny 1963 Le petit Nicolas et les copa...
    • Sempe Goscinny 1960 Le petit Nicolas.html
    • Sac La Xanh.html
    • SUA_DOI_LOI_LAM_VIEC
    • Nhunggiaithoaihaynhatvetinhyeuvacuocsong.html
    • Nhung ong tuong nha troi.html
    • Nhung ngay tho au Nguyen Hong.html
    • Nhung la thu nguoi cha gui con gai.html
    • Nhung ky vat cua tuong linh QDND Viet Nam.html
    • Nhung giai dap cua phat giao cho the ky 21.html
    • Nha tien tri VANGA.html
    • Nhung dieu bi an p1.html
    • Nhung cau chuyen ngu ngon hay.html
    • Nhung buc anh tien tri-R.L.Stine
    • Nhung bai hat Vong co 2.html
    • Nhung Giot Muc.html
    • Nhung Bong Hong Trong Thung.html
    • Nhu Nang Xuan Phai.html
    • Nhom Lua.html
    • Nhat Ky.html
    • Nhat Ky Anne Frank.html
    • Nhan thach Atiq Rahimi.html
    • Nhan Chung Cuoi Cung.html
    • Nha tao lap thi truong.html
    • Nha Tuck bat tu Natalie Babbitt.html
    • Nguyen Tuan Chua Dan.html
    • Nguyen Sa F764A1FB.html
    • Nguoi thay dau tien.html
    • Nguoi Dan Ba Bien Mat.html
    • Nguoi Gai Hau Cua My Chau.html
    • Nguoi Cham o An Giang.html
    • Ngu vung phat hoc.html
    • Ngoi Sao Nho.html
    • Mui Huong Xuan Sac.html
    • Mua Suong Mu.html
    • Ngoai Song Mua Bay.html
    • Nghi dinh 98 Quy dinh xu y vi pham phap luat ve ...
    • Nghi dinh 97 Xu ly vi pham hanh chinh trong linh ...
    • Nghi dinh 85 Huong dan Luat Quan ly thue ABF9F67...
    • Nghe thuat truyen thong VN.html
    • Nghe thuat song4.html
    • Nghe thuat song1.html
    • Nghe thuat song (Tap 2)
    • Nghe thuat song (Tap 1)
    • NgayTanTheCuaKiToGiao.html
    • Ngay Thang Nao.html
    • Never Be Lied to Again David J. Lieberman.html
    • Neige Fermine Maxence.html
    • Nang Tien Nho Thanh Oc.html
    • NOI THANG TALKING STRAIGHT AUGUSTINE LOORTHUSAMY...
    • NQTD.html
    • NAN KY THI GIAI THICH CHO CON GAI TOI TAHAR BEN ...
    • Muoi dieu tao nen so phan.html
    • Mua trong thanh pho la Granin Daniil Alecxandrovic...
    • La nuit du loup garou (Cycle of the werewolf) 1983...
  • ►  tháng 8 (693)

Giới thiệu về tôi

Phong hai

Xem hồ sơ hoàn chỉnh của tôi

Chủ đề Hình mờ. Được tạo bởi Blogger.