“ĐẤT NƯỚC CỦA NHỮNG NGƯỜI TRÚNG SỐ”
Tác giả: Duyên Trường
Nguồn: Tuổi trẻ Online
Thực hiện ebook: Goldfish
.
.
Một nhà xã hội học Mỹ đã từng ví von: "Sinh ra ở Thụy Điển vào thế kỷ 20, thế kỷ 21 thì coi như đã trúng số"! Thậm chí một người trúng số cũng khó có được cuộc sống sung túc như ở Thụy Điển. Vì sao?
Mời bạn đọc cùng Tuổi Trẻ ghé thăm Thụy Điển, đất nước Bắc Âu có khoảng 9 triệu dân đang là biểu tượng của sự phồn vinh thuộc vào loại bậc nhất châu Âu và thế giới.
Người Thụy Điển đang sở hữu rất nhiều "thương hiệu toàn cầu": giải thưởng Nobel, độ C bách phân (Celsius), ban nhạc ABBA, xe hơi Volvo, tủ lạnh Electrolux, đồ nội thất IKEA, vodka Absolut, điện thoại di động Ericsson… Bản thân "mô hình Thụy Điển" cũng là một "thương hiệu" lừng lẫy – mô hình nhà nước của phúc lợi xã hội toàn dân, với GDP bình quân đầu người năm 2006 đạt 31.600 USD.
Xứ sở của… miễn phí!
Giá cả sinh hoạt của Thụy Điển thuộc vào loại đắt đỏ nhất thế giới. Một trái chuối xanh giá 2 couron (gần 5.000 đồng VN). Một cái hot-dog kiểu Pháp bán ở lề đường Stockholm gồm một ổ bánh mì ba-ghết khoét ruột, cắm trọn cái xúc xích dài chưa hết gang tay, pha với sốt ớt, sốt cà chua, ăn vào là mất đứt 20 couron. Một đĩa phi lê cá chiên kèm khoai tây và vài cọng rau lấy mất của bạn 90 couron. Bó hoa cỡ trung bình 50 couron, vé tham quan bảo tàng 80 couron, đôi giày loại thường trên 300 couron… Dân xứ ta sang đây mà ngày nào cũng nhẩm tính chuyện ăn xài theo VN đồng thì sớm muộn gì cũng… đứt ruột.
Ấy thế mà đất nước Bắc Âu này lại nổi tiếng thế giới về những khoản miễn phí dành cho công dân nước mình. Trẻ em Thụy Điển được chăm sóc miễn phí từ khi còn trong bụng mẹ. Khi sinh ra, các em được gửi đến các nhà trẻ miễn phí. Lúc cắp sách đến trường, toàn bộ hệ thống giáo dục đều miễn phí. Hệ thống bảo hiểm sức khỏe đảm bảo mọi người được chăm sóc y tế, hỗ trợ thuốc men, thậm chí cả chi phí chăm sóc răng miệng. Người cao tuổi được nhà nước chăm lo đầy đủ. Thụy Điển có một hệ thống tài chính hỗ trợ nhà ở, trợ cấp thất nghiệp, trả lương khi người lao động đau ốm, trợ cấp cho gia đình có trẻ con và nhiều hình thức hỗ trợ xã hội khác… Tóm lại, người Thụy Điển thường bị "anh em tứ hải" ghen tị mà chế giễu là những người được nhà nước "cơm bưng nước rót" từ khi khóc chào đời đến lúc cười xuống mồ.
Thụy Điển có một hệ thống phúc lợi xã hội dựa trên việc đánh thuế thu nhập cá nhân rất cao, nhằm chia sẻ lợi ích giữa các tầng lớp xã hội, bảo đảm mọi công dân dù trong hoàn cảnh nào cũng hoàn toàn yên tâm về những bảo đảm cho các nhu cầu cơ bản. Dân trí lại rất cao. Nguời Thụy Điển được xếp vào nhóm những người đọc báo nhiều nhất thế giới, cả nước có khoảng 170 nhật báo với hơn 4 triệu bản in, nghĩa là hằng ngày cứ hai người thì có một tờ báo cầm tay. Internet phổ cập đến 90% người dân. Nước này áp dụng chính sách giáo dục song ngữ, mỗi học sinh được học tiếng mẹ đẻ và tiếng Anh nên thanh niên Thụy Điển nói tiếng Anh như… gió biển Baltic, có thể đi khắp nơi làm công dân toàn cầu.
Cuộc sống no đủ nên ngay cả những người bán hàng ăn trên phố cũng "dọn gánh" rất sớm. Phần lớn các tiệm ăn chỉ buôn bán cho đến xế chiều. Sau 18 giờ chiều, cửa hàng cửa tiệm đều đóng cửa cài then, chỉ số ít siêu thị, nhà hàng, vài trung tâm thương mại còn mở, mà cũng chỉ đến 21 giờ là khóa sổ, làm những du khách dạo bộ phố khuya tiếc ngẩn ngơ.
Chè Thái, gái… Thụy Điển!
Cho phép tôi đem toàn bộ cổ phiếu cá nhân của mình ra mà "thề" rằng: phụ nữ Thụy Điển xinh đẹp nhất châu Âu, thậm chí phải là hạng nhì thế giới, nghĩa là chỉ xếp sau… phụ nữ VN mà thôi! Kết luận này không phải căn cứ vào số lượng và "chất lượng" các cô minh tinh, hoa hậu, người mẫu nước này xuất hiện trên báo chí, phim ảnh, truyền hình, poster, banner đường phố…, mà là dựa vào trung bình cộng "nhan sắc" của toàn bộ phụ nữ mọi lứa tuổi mà tôi đã bắt gặp trong thời gian ngây ngất ở xứ sở phương Bắc này, rồi đem nhân với ý kiến của tất cả đàn ông mà tôi quen biết đã từng đến đây!
Đa số các nàng tóc vàng, mắt xanh. Có khi tóc vàng được thay bằng màu hạt dẻ, bạch kim hoặc nâu. Mắt luôn nhuộm màu của nước hồ xanh màu trời, rất trong và có chiều sâu. Ai cũng mũi cao thanh tú, môi đỏ như thịt cá hồi, da trắng như tuyết trên núi cao, và đặc biệt là chân dài rất… xa! Mỗi lần đi ngang qua các cửa hàng cửa hiệu thời trang dành cho quí bà, nhiều lúc tôi bỗng dưng tràn trề mặc cảm về chiều cao của mình khi nhìn thấy những bộ trang phục của những cô nàng có mức sàn từ 1,70m.
Nhưng trái với vẻ đẹp dịu dàng, thùy mị, nết na của phụ nữ VN, vẻ đẹp thật sự của phụ nữ Thụy Điển nằm chính ở sự tự tin. Các chị, các cô suy nghĩ, đi đứng, ăn nói từ trong nhà ra ngoài phố hết sức tự tin, mạnh mẽ và độc lập. Phụ nữ xứ này dẫn đầu thế giới về tỉ lệ tốt nghiệp đại học, có việc làm, có chức vụ quan trọng nơi làm việc. Quốc hội có đến 158/349 nghị sĩ là nữ, Chính phủ có 10/22 bộ trưởng là nữ. Phụ nữ được làm hết thảy mọi nghề, kể cả làm quân nhân. Mọi hành vi xâm phạm phụ nữ đều bất hợp pháp. Quảng cáo tìm người theo giọng điệu "ưu tiên nam giới" sẽ bị kiện ra tòa vì tội phân biệt giới tính.
Hằng năm, các công ty phải báo cáo so sánh mức lương của mọi nhân viên, nếu bị phát hiện trả lương thấp hơn cho phụ nữ là bị lôi ra tòa ngay. Phụ nữ khi sinh con được nghỉ hưởng lương rất dài (cả cặp vợ chồng được thay phiên nhau nghỉ đến một năm, trong đó buộc người chồng phải nghỉ ít nhất hai tháng để chia sẻ trách nhiệm chăm sóc con). Thụy Điển có nhiều trung tâm chăm sóc sức khỏe cho phụ nữ, nhất là trước và sau khi sinh, đặc biệt là với những bà mẹ nuôi con đơn thân.
Nhưng càng "say đắm" nhan sắc phụ nữ Thụy Điển bao nhiêu, tôi lại càng "buồn giận" cánh đàn ông xứ này bấy nhiêu! Ngoài phố, bạn thường gặp cảnh các ông bố đẩy xe nôi hoặc dắt tay con, trong khi người mẹ một mình tung tăng cười nói. Vào nhà, có thể bạn sẽ thấy anh chồng vào bếp nấu nướng (mà lại nấu nướng rất ngon!) hoặc tắm rửa cho con, trong khi vợ xem tivi hoặc đang làm việc trên laptop. Các anh lại không nhậu nhẹt gì, vì rượu được quản lý rất chặt chẽ, chỉ được bán trong một hệ thống cửa hàng riêng biệt, và các nhà hàng, quán bar phải có giấy phép riêng mới được kinh doanh chuyện "lai rai". Ở đất nước này, mại dâm là bất hợp pháp, và khi bị bắt quả tang, nhà chức trách không đụng chạm đến các "nàng Kiều" mà chỉ tập trung phạt tiền rất nặng những kẻ "mua hoa"…
Đàn ông Thụy Điển ngoan hiền quá, nghiêm túc quá, nhưng lại làm "gương xấu" cho chị em nước khác có cớ mà "dạy dỗ" các đức ông chồng. Tôi cứ có một suy nghĩ "tăm tối" là đừng nên để chị em xứ ta đi du lịch Thụy Điển làm chi cho… hậu quả nghiêm trọng với các ông chồng!
———————
Vương quốc Thụy Điển nằm trên bán đảo
"Mô hình Thụy Điển", một khái niệm của thập niên 1970, tức chỉ hệ thống phúc lợi và chăm lo xã hội rộng khắp, là kết quả của sự phát triển hàng trăm năm. Từ năm 1890-1930, một phần cơ sở cho một hệ thống phúc lợi xã hội đã thành hình, bắt đầu được đẩy mạnh. Hệ thống phúc lợi xã hội Thụy Điển chăm lo tất cả mọi người từ trẻ em (thông qua hệ thống chăm sóc trẻ em của làng xã) cho đến những người về hưu (thông qua hệ thống chăm sóc người già của làng xã).
(Nguồn: Wikipedia)
Từ Amsterdam (Hà Lan), chiếc máy bay của Hãng hàng không Hà Lan KLM lao đi theo cách đi bóng của các tuyển thủ cơn lốc màu da cam, nên dù chỉ bay hơn thời gian một hiệp đấu bóng đá, chúng tôi ai cũng hoa mắt, ù tai, có người phải nôn thốc nôn tháo khi đặt chân xuống sân bay Copenhagen.
Nhưng ngay khi chiếc xe ca vượt biển trên chiếc cầu nối Đan Mạch – Thụy Điển, chúng tôi lập tức bỏ lại tất cả mệt nhọc xuống đại dương để tận hưởng một bức tranh thiên nhiên ba chiều "hoành tráng" bên ngoài cửa kính ôtô.
"Trợ cấp… mùa xuân"
Từ thành phố cửa ngõ phía nam
Chúng tôi vượt biển để đến hòn đảo lớn thứ nhì Thụy Điển mang tên
Trên đảo
Có con người là có hoa
Những ngày ở Stockholm, tôi thường lần tìm theo tiếng chim trời, tưởng chỉ vọng vào từ vịnh biển. Nhưng nhờ bàn tay dẫn đường của gió mà phát hiện vô vàn những ao hồ, bãi cỏ, công viên, rừng cây thênh thang chen giữa phố xá, bạn cùng chim muông, khiến cho Stockholm như một đô thị giữa rừng, mà tiếng chim là quà tặng của đất trời ban cho người dân Thụy Điển mỗi ngày bên cổng rào. Một mẩu tin của Reuters vào tháng 2-2007 cho biết cảnh sát đã bắt "quả tang" một cụ bà đang nuôi bầy thiên nga 11 con suốt sáu năm trời trong căn hộ 25m2 của bà ở Stockholm. Cụ bà không được nêu tên tuổi này chắc chắn sẽ gặp rắc rối to vì luật bảo vệ động vật, dù theo lời khai của bà, sở dĩ bà nuôi chúng vì đã tìm thấy chúng trong tình trạng thương tật. Dĩ nhiên, cảnh sát đã tịch thu và chuyển hết bầy thiên nga này về khu bảo tồn thiên nhiên gần nhất.
Trên mảnh đất Bắc Âu xinh đẹp này, tình yêu sâu đậm với thiên nhiên tồn tại như một tôn giáo không nghi lễ. Ở đây, tên đất, tên người thường mượn tên hoa lá, cỏ cây. Nơi đâu cũng có những khu bảo tồn thiên nhiên. Và không có nước nào như Thụy Điển lại có luật cho phép bạn được tự do đi lại, vui chơi trong thiên nhiên, dù là đồng cỏ, hồ ao, rừng cây hay trang trại thuộc sở hữu của bất kỳ ai, miễn là không làm gì phá hoại đến tài sản người khác và môi trường tự nhiên. Các gia đình Thụy Điển thường cùng đi dạo, đi xe đạp trong công viên, đi câu cá ở miền quê, cắm trại trong rừng với những chiếc xe có rơmooc như những căn nhà di động. Và ở quần đảo Stockholm, nơi hồ Maralen và biển Baltic gặp nhau với 24.000 đảo lớn nhỏ xếp thành hình cánh quạt, đang chứa hơn nửa triệu chiếc thuyền buồm và canô của tư nhân, cùng không biết bao nhiêu những nhà nghỉ cá nhân thường xuyên đón chủ vào những dịp cuối tuần.
Và tôi đã học được cách thôi ngạc nhiên khi thấy ở Thụy Điển cứ có nhà cửa, có con người là có hoa. Hoa có mặt ở khắp nơi. Hoa mọc trên mặt đất. Hoa trồng trong chậu. Hoa đủ màu, đủ sắc chen lá xanh, cỏ xanh. Từ trong cửa sổ nhìn ra, thấy hoa ngoài vườn, ngoài sân, bên hàng rào. Từ ngoài đường nhìn vào, lúc nào cũng thấy hoa bên bậu cửa sổ. Và có cả nến. Nến trên bàn ăn, trong phòng khách, bên hành lang, trên giá sách, giá đàn, vách tường… Nến cắm trên giá nến, nến cháy trong ly, trong bình, trên đĩa… Nến cháy không khói và không chảy thành dòng. Chân nến, giá nến với vô vàn kiểu dáng, chất liệu được bày bán khắp nơi. Gia đình nào cũng có hàng thùng nến trong nhà. "Trong ngọn lửa của nến, tất cả mọi sức mạnh của thiên nhiên đều hoạt động: sáp, bấc, lửa, không khí hợp nhất trong ngọn lửa cháy bỏng, linh động, có màu sắc. Bản thân chúng là một tổng hợp tất cả yếu tố của thiên nhiên" – nhà thơ Đức Friederich Novalis đã viết như thế về sự hiện diện của nến trong mái nhà của con người.
—————–
Thụy Điển có 50% diện tích lãnh thổ là rừng. Những cánh rừng thông, linh sam, bạch dương được chăm sóc thuộc vào loại tốt nhất thế giới. Rừng phủ lên núi, chạy dọc theo những cánh đồng và bao quanh các thành phố.
Thụy Điển có khoảng 10 vạn cái hồ, nối liền với một hệ thống sông ngòi xuyên rừng chảy về phía đông. Đất nước Bắc Âu này có hơn 2.700km bờ biển và khoảng 221.800 hòn đảo.
Năm 1910, Thụy Điển là quốc gia đầu tiên của châu Âu thành lập các vùng bảo vệ thiên nhiên.
Đến Thụy Điển, du khách vẫn thường bắt gặp cảnh từng đoàn học sinh tíu tít theo chân các thầy cô giáo, hoặc đám con cháu nắm tay bố mẹ, ông bà tung tăng tại các bảo tàng. Cả nước Thụy Điển có khoảng 300 bảo tàng, chỉ riêng thủ đô Stockholm có đến 71 cái!
Bảo tàng thuyền độc nhất vô nhị
Một buổi sớm cuối tuần, từ Slussen, chúng tôi đi bộ qua cầu đến phố Skeppsbron để đón phà đi Djurgarden. Trên phà, gió lạnh không át nổi tiếng cười nói sôi nổi của một nhóm nữ sinh Pháp và một tốp du khách Trung Quốc đang tò mò ngắm nhìn biển sóng, thiên nga và những con tàu bên bờ cảng Stockholm.
Tất cả đều cùng một điểm đến: Bảo tàng Vasa – nơi trưng bày một con tàu có số phận kỳ lạ. Đó là chiếc tàu chiến hiện đại nhất thế giới lúc bấy giờ với 64 cỗ đại pháo, được đóng để phục vụ cuộc chiến tranh của nhà vua Gustavus Adolphus. Tàu được đóng trong vài năm, nhưng khi hạ thủy thì đã chìm một cách bất ngờ chỉ sau vài phút khởi hành, và ngủ yên suốt 333 năm (1628-1961) dưới đáy biển ở độ sâu 30m.
Vào ngày 24-4-1961, người Thụy Điển làm kinh ngạc thế giới khi đã trục vớt gần như nguyên vẹn con tàu chiến dài hơn 60m, cao khoảng 40m – di vật hàng hải hoàn chỉnh nhất từ thế kỷ 17. Đó là công trình năm năm làm việc cật lực của chuyên gia Ander Frazen. Và liên tục sau đó với hàng chục năm phục chế tỉ mỉ, chu đáo, đến năm 1990 bảo tàng của con tàu Vasa chính thức khánh thành (dù từ năm 1962 đã mở cửa tạm cho du khách tham quan).
Chiếc vé 80 couron đưa du khách vào một gian đại sảnh với ánh sáng mờ ảo, đủ tạo nên cảm giác về một con tàu đã chết, chìm sâu dưới đáy đại dương. Con tàu đứng sừng sững với dàn cột buồm, dây chão, cánh buồm như lúc nó vừa giong buồm ra khơi. Bên hông tàu là những ô cửa để hướng nòng pháo ra ngoài. Thân tàu được chạm khắc những tượng sư tử, nàng tiên cá, chiến binh La Mã và các vị thần Hi Lạp.
Xung quanh đại sảnh là các khu trưng bày được tổ chức với nhiều tầng không gian khác nhau, giới thiệu mô hình con tàu Vasa thu nhỏ, mô hình quang cảnh và cách thức xây dựng con tàu, mô hình phương pháp trục vớt con tàu, quang cảnh triều đình xưa với các nhân vật quyết định đến số phận con tàu… Lại có cả các phòng chiếu phim, các máy chơi game về con tàu Vasa và công trình phục dựng gương mặt của một số trong hơn 100 người đã chết theo con tàu năm xưa.
Thụy Điển quả là xứ sở của những bảo tàng ấn tượng. Đầu óc tổ chức khoa học, thói quen lưu trữ tư liệu và thái độ trân trọng di sản đã thể hiện đáng khâm phục qua hệ thống bảo tàng lớn nhỏ ở đất nước này. Tại thành phố Goteborg (thành phố lớn thứ hai của Thụy Điển), bảo tàng cổ nhất đặt tại trụ sở cũ của Công ty Đông Ấn được xây dựng từ thế kỷ 18. Lâu đài cổ kính Kalmar được xây dựng từ năm 1175, nơi từng chứng kiến nữ hoàng Đan Mạch Margarethe tuyên bố thành lập "Liên hiệp Kalmar" (hợp nhất Đan Mạch, Na Uy với Thụy Điển bấy giờ gồm cả Phần Lan) vào năm 1397, hiện là di tích 800 tuổi và là niềm tự hào số một của thành phố Kalmar với tư cách là một trong những lâu đài cổ được bảo tồn tốt nhất châu Âu.
Tại thủ đô Stockholm, Viện bảo tàng Strinberg (nhà văn nổi tiếng Thụy Điển, 1849-1912) ở số 85 phố Drottningatan vốn là một căn hộ mà ông đã sống gần năm năm cho đến khi qua đời. Tại đây vẫn còn nguyên vẹn các phòng ăn, phòng ngủ, phòng khách, phòng làm việc… Có chiếc giường nơi ông nằm lúc qua đời, có mấy quyển Kinh thánh khổ lớn, chiếc đàn dương cầm và cả cái thang máy cũ kỹ bằng lồng mắt cáo.
Chiều vàng phố cổ
Stockholm tự hào là thành phố bảo tàng với 71 bảo tàng và lượng khách viếng thăm mỗi năm 9 triệu lượt người (tương đương với dân số Thụy Điển). Nào là cung điện, lâu đài, di tích hoàng gia, rồi vườn quốc gia, vườn thực vật… Rồi các bảo tàng về đủ loại lĩnh vực ngành nghề: bưu điện, hàng hải, giao thông, hành chính, thể thao, khoa học, công nghệ, quân đội, vũ khí, thiên văn, âm nhạc, khiêu vũ, nghệ thuật, lịch sử tự nhiên… Có bảo tàng danh nhân như Nobel, Strinberg… Có cả bảo tàng về đồ chơi, tiền xu, thuốc lá, rượu. Nhưng có một "bảo tàng" khổng lồ ngoài trời, được giữ gìn hoàn hảo từ thế kỷ 13, tuy không có tên trong danh sách bảo tàng lại đáng được thăm thú nhất Stockholm, đó chính là khu phố cổ Gamla Stan.
Tôi chỉ thích đi thăm Gamla Stan vào lúc trời chiều, khi hoàng hôn vừa kịp nhuộm vàng cả khu phố. Nến đã thắp và nhảy múa bên bàn ăn, chén đĩa, và những gương mặt thực khách trong các tiệm ăn, nhà hàng… Ánh điện bật sáng từ trong những hộp đèn bốn mặt treo cao trên tầng hai cả dãy phố, chiếu sáng từng dãy cờ hiệu của không biết bao nhiêu cửa hiệu mà dáng cờ luôn chếch lên cao như tiếng kèn lệnh reo vui đón chào du khách diễu hành ngang qua.
Dọc theo những con phố nhỏ, ngõ nhỏ, thi thoảng có những ngọn lửa được thắp và cháy sáng với gió trời, mang theo sắc đỏ của mặt trời, sức nóng của mùa hè và lung linh hơi ấm con người. Lúc này phố cổ không còn cuống quít, hối hả, bận rộn với đông đảo du khách nhốn nháo, chen chúc, đi lại, cười nói, đang ngắm nghía nhau qua ống kính hay đang mua bán bằng đủ các loại ngôn ngữ bằng lời và không lời.
Cho nên tiếng chim từ vịnh biển có chỗ để bay vào đậu trên nóc ngôi nhà thờ Rinddaholms Sleyrkan – nơi mai táng nhiều vị vua, rồi cùng đổ từng hồi chuông sáu giờ chiều vang vọng. Trong khoảnh khắc ngưng đọng sau tiếng chuông nhà thờ, có thể nghe rõ bước chân mình gõ nhạc trên những viên đá lát đường. Tiếng nhạc từ đá nối tiếp đá, vang xa đến bên quảng trường trước hoàng cung, bay dần lên những cột, những vách, những mái của cung điện, lâu đài có chiều sâu tính bằng hàng trăm năm đá…
Đa số cửa hiệu giờ này đã đóng cửa, nhưng biển hiệu vẫn sáng đèn và kính vẫn còn mở để "chiêu đãi" du khách. Đây là lúc những mặt hàng lưu niệm say sưa tận hưởng những giây phút bình yên và an toàn khi vẫn được chiêm ngưỡng, vẫn được ngắm nhìn mà không phải phập phồng lo sợ với nỗi ám ảnh bị bán mình. Kia là những chú quỉ lùn mũi dài, tóc tai bù xù, luôn đi chân đất, đang chạy đuổi vị Thần đất với cái mũ có chóp nhọn, váy dài chấm đất và bộ râu loàm xoàm che kín cả mặt.
Đối diện bên nọ là đủ thứ những dấu tích của một thời Viking: nón hai sừng, kiếm, khiên, búa rìu và những tấm bản đồ hàng hải xa xưa. Tuần lộc có mặt ở khắp phố, khi là những chú bằng bông nhỏ cỡ nắm tay hiền lành nằm trong tủ kính, khi lại là một ả cao to mặt mày kênh kiệu đứng chiếm hẳn một góc thềm trước cửa hiệu. Những bức ký họa bút sắt tô màu nước vẽ lại cảnh phố cổ. Những bức pha lê màu như những bức tranh hội họa lập thể hình khối…
Nhiều lần lang thang trong lòng phố cổ Gamla Stan, tôi nhận ra cả khu phố đá này đang được giữ ấm bởi lửa, nến, đèn và một tình yêu cháy mãi – tình yêu dành cho quá khứ thiêng liêng không được phép đánh mất!
—————
Stockholm – được gọi là Venice của phương Bắc – "bồng bềnh" trên 14 hòn đảo, nối nhau bởi 50 cây cầu, được tạo nên bởi ba phần bằng nhau: mặt nước, cây xanh và đô thị. Cái nôi của nó chính là Gamla Stan, nằm ngay phía nam khu trung tâm Stockholm hiện nay, được xây dựng trên ba hòn đảo nhỏ. Nơi đây tập trung nhiều công trình kiến trúc cổ kính: lâu đài nhà vua, tòa nhà quốc hội, nhà thờ cổ, viện hàn lâm…
Thành phố Kalmar cổ kính, nhỏ bé, với 234.000 dân, nằm lặng lẽ bên bờ Baltic, phía đông nam Thụy Điển. Nơi đây có viện đào tạo báo chí nâng cao nổi tiếng thế giới mang tên Fojo mà nhiều nhà báo VN đã đến đây tập huấn, hội thảo thông qua các dự án của Tổ chức SIDA Thụy Điển.
Buổi sáng ở Kalmar
Khi chúng tôi đến Kalmar, thành phố đã vào xuân, nhưng bóng dáng mùa đông vẫn còn đọng lại chưa dứt. Trời vẫn xám gần như suốt ngày, cây vẫn khẳng khiu chưa có lấy một chiếc lá đầu mùa, nhiệt độ chỉ ở mức vài ba độ C. Cái lạnh như nghìn mũi kim châm xuyên qua hết mọi lớp áo quần, găng tay, khăn nón; và khi đã chạm đến da thịt thì lập tức lan ra bám chặt lên bề mặt, không chỗ nào có thể "thoát" được. Gió mạnh có thế đẩy lùi bước chân bạn, có thể ném bạn sang một bên đường và biến cái lạnh thành buốt giá. Sự tĩnh lặng trong lạnh giá chính là lời chào đón của Kalmar.
Ngày ở Kalmar bắt đầu bằng tiếng chim. Có tiếng hót như một điểm sáng nhấp nháy trên ngọn cây cao, có tiếng hót như vệt sáng chạy dài ra phía trời xa, lại có tiếng chim kêu như một vầng sáng hiện ra chói mắt rồi vụt tắt thật nhanh. Tiếng chim đánh thức con người, và làm vui, làm ấm hơn buổi sớm lạnh giá. Mỗi sáng, tôi thường chạy bộ men theo những con đường xuyên rừng và ven hồ quanh Fojo.
Những con đường này rất lạ, không đoán trước được, khó biết dẫn ta về đâu, giống hệt những con đường của các đôi tình nhân đang nắm tay nhau không rõ đi đâu, không cần đích đến, vì cái đích của họ đã nắm được trong tay: tình yêu! Trước tiên, chúng dắt ta qua một bên có bãi cỏ xanh với đàn chim bồ câu đang sà xuống chuyện trò, còn bên kia là một hồ nước mênh mông đón vài chú vịt trời đi tắm sớm. Rồi lại dắt ta qua những cánh rừng thưa trụi lá được trải bằng những thảm lá mục cuộn với cỏ úa và những quả thông đã lìa cành. Có khi đó là con đường mòn quanh co, có những đống củi chặt gọn xếp dọc hai bên.
Có khi là con đường nhựa cũ mèm nổi lên những rễ cây cổ thụ, nom như da mặt nhăn nheo của một mụ phù thủy già nua đã bị tước hết phép thuật. Có lúc lại dắt ta đi qua sân vận động của một trường trung học, có một sân cỏ lớn chứa nhiều khung thành, có thể tạo thành nhiều sân bóng đá khác nhau và có một khán đài làm bằng những tấm ván gỗ sẵn sàng nhảy nhót reo hò cùng bọn trẻ. Có lúc nó lại dẫn ta vào một góc phố với những ngôi nhà có hàng rào thẳng tắp, bao quanh một vườn cây và chiếc xe hơi đậu trong sân trống. Buổi sáng đầu xuân ở Kalmar trông như một bức tranh đẹp nhưng buồn, hầu như không có bóng dáng người. Mùa xuân đã buồn, vậy còn mùa đông?
Tắm mình trong lạnh giá thịt da ở Kalmar, tôi không thôi ám ảnh về một ghi nhận mà vị giáo sư David S. Landes về lịch sử và kinh tế của ĐH Harvard đã nêu trong cuốn sách Sự giàu và nghèo của các dân tộc – Vì sao một số nước giàu đến thế mà một số lại nghèo đến thế? (The wealth and poverty of nations – why some are so rich and some so poor?) từ năm 1998: "Trên tấm bản đồ thế giới minh họa số sản phẩm hay thu nhập tính theo đầu người, các nước giàu có luôn nằm trong các vùng ôn đới, đặc biệt là Bắc bán cầu". Dĩ nhiên khí hậu và địa lý không phải là định mệnh của các quốc gia, nhưng thực tế của Bắc Mỹ, Tây Âu, Bắc Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc… khiến ta không khỏi có lúc tự hỏi rằng: cái lạnh của vùng đất vạn năm trước còn chìm sâu dưới năm cây số băng tuyết này đã góp công gì cho sự phồn vinh của Thụy Điển hôm nay?
Cái giá của mùa đông
Người tôi thường gặp đầu tiên mỗi sáng ở Kalmar là Kristin. Khoảng 7g là Kristin đã có mặt để lo bữa sáng cho nhóm học viên ký túc xá chúng tôi. Bữa sáng miễn phí có bánh mì, thịt nguội, phô mai, bơ, mứt, trứng, sữa, nước ép trái cây… Tóc màu hạt dẻ, mắt xanh, tuổi hơn 50, Kristin đã làm công việc này suốt 23 năm liền ở đây và hài lòng về nó.
Kristin có hai con trai, một đang học đại học và cùng sống ở Kalmar, một đã đi làm, đã có vợ và đang sống ở Malmo. Kristin hào hứng kể về hai đứa cháu nội dễ thương mà cứ vài ba tuần bà lại đánh xe về Malmo thăm chúng. Nhưng khi tôi dại dột hỏi thăm về người chồng thì Kristin không giấu được nỗi lòng: chồng bà đã mất vì bệnh ung thư vào năm 1999, lúc vừa 46 tuổi. Kristin kêu lên: "Tôi rất cô đơn!". Tôi chắc là sẽ khó quên đôi mắt Kristin lúc ấy, trông buồn lắm, buồn như mùa đông ở đây.
Mùa đông Thụy Điển lạnh giá, tối tăm và ảm đạm. Gió lạnh, tuyết trắng xóa. Vùng núi phía bắc tuyết phủ đến tám tháng mỗi năm. Ở Stockholm, vào mùa đông chỉ có sáu giờ có ánh sáng, còn lại từ 3-4g chiều đến 8-9g sáng lúc nào trời cũng như ban đêm. Nỗi ám ảnh và sợ hãi về mùa đông in đậm từ trong thần thoại cho đến cuộc sống và tâm tính con người. Lại thêm cảnh đất rộng người thưa. Theo cách tính của nhà nghiên cứu Hữu Ngọc, nếu chia 449.964km2 diện tích cả nước cho 9 triệu dân thì mỗi người Thụy Điển phải "gánh" đến hơn 5ha đất, mà là "đất lạnh"! Nên sự cô đơn càng thêm vây chặt con người. Đến nỗi nữ văn sĩ Sara Lidman (sinh ra và sống ở Missentrask, cách Stockholm 1.002km về phía bắc, trên miền Norrland lạnh lẽo và hẻo lánh) đã từng tâm sự: "Tôi thường sống ở quê nhà để sáng tác về quê hương mình. Tôi sống một mình, nhiều khi yên lặng quá. Mỗi phòng tôi phải để một cái đồng hồ. Tiếng tích tắc giữ tôi lại với thế giới thực. Nếu không, dễ bị mất trí lắm!".
Theo thống kê ở Thụy Điển, mùa đông lạnh giá là mùa có nhiều người tìm đến với "người thầy thuốc sau cùng" nhất (tục ngữ Thụy Điển: "Cái chết là người thầy thuốc sau cùng"), nhất là những người già ở nhà dưỡng lão hoặc ở nhà mình mà có khác gì ở nhà dưỡng lão. Những lần lang thang, bắt gặp một cặp tình nhân tóc bạc da mồi đang âu yếm dìu nhau đi trên phố, lại đau đáu nghĩ đến một ngày có một người sẽ rời xa vĩnh viễn thì người bạn đời còn lại biết sống thế nào giữa những ngày đông lạnh giá? Lại càng thấy yêu biết bao nhiêu những chú chó đã chung thủy làm người bạn nhỏ mỗi ngày và một đời cùng có mặt trên đường đi để chung gánh cô đơn cho những đời người.
Tôi rời Kalmar sau một tuần học nghề, và lúc chia tay, tôi bỗng rùng mình khi nghĩ đến một ngày, lúc cậu con trai thứ hai của Kristin ra trường, lấy vợ, và chắc chắn sẽ ra ở riêng như mọi thanh niên khác, thì Kristin đáng yêu sẽ sống như thế nào qua những ngày mùa đông của cuộc đời phía bên kia đồi?
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét