Lạc thú thân xác là một trải nghiệm dục tính, không khác gì việc quan sát thuần túy, hay cái cảm giác khi một trái cây ngon no tròn trên lưỡi; nó là một kinh nghiệm lớn, vô tận, ban cho chúng ta, là một tri thức về thế giới, là tổng hoà và hào quang của mọi tri thức. Chúng ta đón nhận nó, điều đó không có gì là xấu; xấu là ở chỗ hầu hết mọi người đều lạm dụng và phung phí nó, dùng nó làm kích thích tố tống vào những chỗ mệt mỏi của đời mình, và dùng nó để phân tán thay vì góp nhặt cực khoái. Con người cũng đã biến việc ăn uống thành một cái gì khác: thiếu thốn ở chỗ này trong khi thừa mứa ở chỗ kia đã khoả ngầu cái nhu cầu trong sáng đó, và những nhu cầu thiết yếu, sâu sắc, giản dị khác để đời sống có thể tái sinh cũng đã bị vẩn đục như vậy. Nhưng riêng từng người thì có thể làm chúng trong trở lại và sống trong trẻo (riêng từng người chẳng được, vì quá lệ thuộc, thì chí ít là gã cô đơn). Gã sẽ nhớ ra rằng, mọi cái đẹp nơi cỏ cây và muông thú đều ở dạng lặng lẽ muôn thuở của tình yêu và khát vọng, gã sẽ nhìn con thú cũng như ngắm cái cây nhẫn nại và tự giác giao hòa và sinh sôi và nảy nở, không vì lạc thú thân xác, không vì đau đớn thân xác, mà tuân theo những tất yếu lớn hơn cả lạc thú lẫn đớn đau và mạnh mẽ hơn cả ý chí và khả năng đề kháng. Ôi, ước gì con người hãy ngoan ngoãn hơn mà đón nhận điều bí ẩn tràn đầy trong cả những vật nhỏ mọn nhất nơi trái đất này, giữ gìn nó, chịu đựng nó nghiêm túc hơn, và thấy rõ nó nặng nề khủng khiếp chứ đừng coi nhẹ. Ước gì con người hãy tôn k�! �nh tính năng sinh sản của mình, một tính năng duy nhất, dù nó biểu lộ bằng tinh thần hay thể xác; bởi lẽ sáng tạo tinh thần cũng bắt nguồn từ sáng tạo thể xác, cùng một bản chất, và chẳng qua là sự lập lại khẽ khàng hơn, mê mẩn hơn và vĩnh cửu hơn của lạc thú xác thịt mà thôi. Ý tưởng “làm kẻ sáng lập, sinh thành, kiến tạo” sẽ chẳng là gì hết nếu không được khẳng định và thực thi liên tục và rộng khắp thế gian, nếu không được vạn vật và muôn loài ngàn lần tán đồng – và hương vị của nó sở dĩ đẹp đẽ và phong phú khôn tả nhường ấy chỉ vì chứa chan kí ức thừa kế từ công cuộc tác thành và sinh nở của triệu triệu sinh linh. Muôn ngàn đêm ân ái đã lãng quên sống dậy trong một ý tưởng sáng tạo và ban cho nó tầm cao cùng vẻ cao sang. Và những kẻ đêm đêm đến với nhau, dính vào nhau trong lạc thú ấp ủ, là thực hiện một công việc nghiêm túc, là góp nhặt ngon ngọt, chiều sâu và sức mạnh cho khúc ca của một thi sĩ nào đó rồi sẽ xuất hiện, sẽ đứng dậy để cất lời khoái lạc khôn tả. Họ gọi tương lai đến gần; và dù họ có nhầm lẫn và mù quáng ôm nhau chăng nữa thì tương lai vẫn đến, một sinh linh mới trỗi dậy, và quy luật bừng tỉnh trên nền tảng của cái dường như là ngẫu nhiên, qua đó một tinh trùng khỏe mạnh giàu sức đề kháng sẽ len đến tế bào trứng đang rộng mở đón nó. Ông đừng để mình bị lung lạc bởi bề nổi; dưới tầng sâu tất cả đều trở thành quy luật. Và những kẻ sống sai và sống dở điều bí ẩn nêu trên (rất nhiều kẻ như thế) chẳng qua chỉ chuyển nó đi tiếp như một bức thư đóng kín mà không hay b! iết mà! thôi. Và ông cũng đừng rối trí, vì cách mệnh danh thì đa dạng và bản thân các trường hợp thì phức tạp. Có lẽ trùm lên tất cả là một mẫu tính vĩ đại như khát vọng chung. Vẻ đẹp của nàng trinh nữ, một thực thể “chưa đóng góp gì” (như ông đã diễn đạt rất hay) là mẫu tính còn đang tự đoán, đang chuẩn bị, đang hồi hộp và khao khát. Còn vẻ đẹp của người mẹ là mẫu tính đang phục vụ, và trong lão bà là một kí ức lớn lao. Và tôi có cảm giác là trong người nam cũng có mẫu tính, cả về tinh thần lẫn thể xác; sự sản ra ở người nam cũng là một dạng sinh nở, và sinh nở chính là tác thành từ chốn dồi dào sâu kín nhất. Và có lẽ các giới tính gần gũi nhau hơn người ta vẫn tưởng, và khi người nam và người nữ thoát khỏi mọi nhầm lẫn và ác cảm, không còn tìm đến nhau như hai đối cực, mà chung lưng như anh em và láng giềng, như người với người, để đơn giản là cùng nhau nhẫn nại và nghiêm trang gánh cái gánh nặng chất lên mình là giới tính, đấy có lẽ sẽ là cuộc đại-cách-tân thế giới.

Nhưng tất cả những gì mà một ngày nào đó may ra là khả dĩ đối với số đông thì kẻ cô đơn ngay tự lúc này đã có thể chuẩn bị và xây đắp bằng đôi tay ít nhầm lẫn hơn. Vì thế, ông thân mến, hãy yêu lấy sự cô đơn, và hãy cam chịu nỗi đau nó gây nên bằng lời oán thán du dương. Ông bảo rằng những người gần gũi bỗng thành xa lạ, như thế là quanh ông đã bắt đầu xa vắng. Và khi tầm gần đã hoá xa thì tầm xa hẳn là đã xa tận những vì sao và mênh mông lắm; ông hãy mừng cho độ tăng trưởng của chính mình, đằng nào thì ông cũng chẳng đem ai vào đó được, và hãy tốt với những kẻ còn đang tụt lại, hãy an tâm và bình thản trước họ và đừng hành hạ họ bằng những hoài nghi của ông, đừng kinh khiếp họ bằng niềm lạc quan hay phấn khởi mà họ không hiểu nổi. Ông hãy tìm ra một cách chung sống giản dị và tin cậy nào đó với họ, không nhất thiết phải thay đổi khi ông khác đi và ngày càng khác đi; hãy yêu lấy nơi họ đời sống ở một dạng khác và hãy rộng lượng với những người đang già đi, họ sợ hãi nỗi đơn độc, còn ông lại tin cậy nó. Hãy tránh tiếp tay cho tấn thảm kịch giằng xé giữa cha mẹ và con cái, nó tiêu hủy rất nhiều sức lực của đám trẻ và tàn phá tình yêu của người già, là thứ tình yêu sưởi ấm và tác động mặc dù chẳng hiểu gì. Ðừng bắt họ khuyên bảo và cũng đừng mong họ cảm thông, nhưng hãy tin vào một tình yêu cất giữ cho mình như một gia tài thừa kế, và hãy cầm chắc rằng trong đó có sức mạnh và phúc lành, là nơi ông có thể đậu lại mà vẫn đi được xa.

Trước mắt, ông đang bước vào một nghề buộc ông phải tự lập và chỉ hoàn toàn trông cậy vào chính mình trong mọi phương diện, như thế là tốt. Hãy kiên nhẫn đợi xem đời sống sâu thẳm trong ông có bị bó buộc trong cái khung của nghề nghiệp đó không. Tôi coi đó là một nghề rất khó khăn và đầy đòi hỏi, vì bị ràng buộc bởi những khuôn mẫu nặng nề, và hầu như không dành chỗ cho phong cách cá nhân trong công việc. Nhưng ngay cả trong những hoàn cảnh hết sức xa lạ thì ông vẫn có nỗi cô đơn làm quê hương và chỗ dựa, và từ đó ông sẽ tìm ra mọi đường đi cho mình.

Tôi dành sẵn mọi lời cầu chúc theo bước ông đi, và tôi tin tưởng ở ông.

Rainer Maria Rilke

5.

Rom, 29 tháng Mười 1903

Ông thân kính,

Tôi nhận được bức thư đề ngày 29 tháng Tám của ông ở Florenz, và mãi hôm nay – hai tháng sau – mới trả lời ông được. Mong ông thứ lỗi cho sự chậm trễ này, – nhưng tôi không ưa viết thư dọc đường, vì viết một lá thư đâu chỉ cần dụng cụ tối thiểu, tôi cần nhiều hơn thế: một chút yên tĩnh và cô đơn, và một khoảnh khắc không quá xa lạ.

Chúng tôi đến Rom khoảng sáu tuần trước, vào lúc thành Rom còn vắng vẻ, nóng bức, phát sốt, và thêm vào đó là những khó khăn thực tế trong sinh hoạt, khiến chúng tôi mãi không được yên ổn, và chốn tha phương với nỗi thiếu quê hương đè nặng trĩu.

Ngoài ra phải kể thêm là Rom (nếu ta chưa quen) những ngày đầu buồn ngột ngạt: cái không khí bảo tàng u ám và kém sinh động mà thành phố này thở ra, đống dĩ vãng (nuôi sống một hiện tại nhỏ nhoi) mà nó moi ra và gắng gượng bảo tồn, rồi mấy thứ đã biến dạng và hư hỏng đó lại được nống lên vô tận bởi được các học giả và những nhà ngữ học trợ lực cùng đám du lịch thường lệ hùa theo, mấy thứ đó chẳng qua là tồn đọng ngẫu nhiên của một thời và của một sự sống không phải là và không nên là sự sống của chúng ta. Cuối cùng, sau mấy tuần liên tục kháng cự, tuy còn lúng túng đôi chút, ta lại thấy ta tìm về chính mình, và tự nhủ: Không, nơi đây chẳng nhiều cái đẹp hơn nơi nào, và hết thảy những thứ đã qua bao tay thêm nếm và cải biên mà các thế hệ đều mãi ngưỡng mộ kia, chúng chẳng nghiã lý gì hết, chẳng là gì hết, chúng vô hồn và vô giá trị; – nhưng nơi đây nhiều cái đẹp, bởi lẽ mọi nơi đều nhiều cái đẹp. Những dòng nước vô cùng sống động túa qua máng cổ vào thành lớn, nhảy múa nơi những vòi phun bằng đá trắng trên bao nhiêu quảng trường và tỏa vào những bể chứa rộng thênh thang, chúng rào rạt ban ngày và rào rạt lúc đêm về, đêm ở đây mênh mông, đầy sao và mịn mềm trong gió. Và những khu vườn, những đại lộ không thể nào quên, và những bậc thềm theo ý tưởng của Michelangelo, những bậc thềm xây theo mẫu nước chảy xuôi, – dòng đổ rộng rãi và mỗi bậc lại sinh ra một bậc, như mỗi lớp sóng sinh ra từ một lớp sóng. Ta thu nhặt bản thân qua những ấn tượng ấy, hồi lại chính mình từ đống ngồn ! ngộn đầy đòi hỏi đang nói năng và múa mép kia (ôi nó lắm mồm làm sao!), và học dần cách nhận ra những điều rất ít ỏi chứa đựng sự vĩnh cửu mà ta yêu, và sự cô đơn mà ta có thể khẽ khàng tham dự.

Hiện tại tôi vẫn ở trong thành, trên đồi Kapitol, cách tác phẩm của Marc Aurel không xa, bức tượng kỵ sĩ đẹp nhất còn lại của nghệ thuật La Mã; nhưng vài tuần nữa tôi sẽ dọn đến một chỗ yên tĩnh và thanh đạm, một căn lầu gió cổ, khuất sâu trong một công viên, xa lánh chốn phố phường cùng những ồn ào và ngẫu nhiên của nó.

Tôi sẽ ở đó suốt mùa đông, vui với sự yên tĩnh lớn lao và chờ nó ban cho những giờ tốt lành và cần mẫn… Tôi sẽ viết dài hơn cho ông và sẽ nói về bức thư của ông khi đến đó, là nơi tôi được thoải mái hơn, như ở nhà mình. Hôm nay việc của tôi (lẽ ra tôi nên làm sớm hơn mới phải) chỉ là báo lại cho ông rằng cuốn sách ông nhắc đến trong thư (có đăng những tác phẩm của ông) đã không đến tay tôi. Nó có quay về chỗ ông không, có thể là từ Worpswede chăng? (Vì: bưu kiện không được phép chuyển tiếp ra nước ngoài). Có lẽ đấy là khả năng may mắn nhất và tôi rất mong là như vậy. Hy vọng nó đã không thất lạc – đáng tiếc đấy không phải là trường hợp ngoại lệ trong tình trạng bưu điện ở Ý.

Nếu không, chắc chắn tôi đã vui lòng đón nhận cuốn sách đó (như tất cả những gì mang dấu hiệu của ông); và tôi sẽ luôn đọc, đọc lại và sống cùng những dòng thơ mới của ông (nếu được ông tin cậy) với tất cả khả năng và nhiệt tình. Chào ông và chúc ông mọi điều.

Rainer Maria Rilke

6.

Rom, 23 tháng Mười Hai 1903

Ông Kappus thân mến,

Tôi không muốn để ông phải mong thư khi lễ Giáng Sinh đã tới, và giữa ngày lễ ông phải gánh chịu nỗi cô đơn nặng nề hơn lúc thường. Nhưng nếu nó quả là lớn thì ông hãy vui lên; bởi lẽ, cô đơn thiếu tầm vóc thì còn ra làm sao (ông tự hỏi như vậy); cô đơn chỉ có một, đấy là nỗi cô đơn lớn và không dễ gánh chịu, và hầu như ai rồi cũng có những giờ phút muốn đánh đổi nó lấy một sự đàn đúm nào đó dù tầm thường và rẻ rúng, lấy một cái vỏ của giao tiếp với bất kỳ ai, với kẻ thiếu tư cách nhất… Nhưng có lẽ đấy chính là những giờ phút cho cô đơn trưởng thành; bởi lẽ sự trưởng thành của nó đau như sự trưởng thành của các cậu bé và buồn như tiết lập xuân. Nhưng ông không nên rối trí vì lẽ đó. Ðiều thiết yếu vẫn chỉ là: cô đơn, nỗi cô đơn lớn lao tự bên trong. Ði vào chính mình và không gặp bất kỳ ai nhiều giờ đằng đẵng, phải làm được như vậy. Cô đơn, như lúc ta còn là đứa trẻ cô đơn khi người lớn đi đi lại lại, vướng víu trong những chuyện có vẻ lớn lao và trọng đại, vì người lớn trông bận rộn lắm và ta chẳng hiểu họ làm gì. Và một ngày kia ta bỗng thấy công việc của họ nghèo nàn, nghề nghiệp của họ cứng nhắc và không còn gắn liền với đời sống nữa, vậy cớ sao ta không tiếp tục làm như đứa trẻ, nhìn vào đó như nhìn thứ gì xa lạ, từ chiều sâu của thế giới riêng mình, từ chiều rộng của nỗi cô đơn riêng mình, mà nỗi cô đơn tự nó đã là công việc, là chức vụ, là nghề nghiệp? Cớ sao phải đánh đổi cái vô tri hiền triết của đứa trẻ lấy chống đỡ và khinh bỉ, trong khi vô ! tri là riêng một cõi, còn chống đỡ và khinh bỉ chính là tham dự vào chỗ mà mình muốn thoát ra bằng cách dùng chúng làm phương tiện.

Ông thân mến, hãy nghĩ đến thế giới mà ông mang trong mình, và tùy ông muốn gọi việc đó là gì cũng được: là hồi ức về tuổi thơ, hay là khát vọng về tương lai, – chỉ có điều hãy để ý xem trong mình có gì trỗi dậy, và đặt nó trên mọi thứ mình ghi nhận được ở xung quanh. Ðời sống nội tâm nơi ông đáng cho ông dành trọn tình yêu, ông phải bỏ công ra với nó như thế nào đó và đừng mất quá nhiều thời gian và dũng cảm để lý giải chỗ đứng của ông giữa người đời. Mà ai bảo rằng ông có một chỗ đứng? – Tôi biết, nghề nghiệp của ông vất vả và đầy mâu thuẫn với ông, tôi đã thấy trước và biết rằng ông sẽ ai oán. Bây giờ đã như vậy, tôi không thể an ủi mà chỉ biết khuyên ông hãy ngẫm xem, phải chăng mọi nghề nghiệp đều như thế, đầy đòi hỏi, đầy thù địch với mỗi người, như thể thấm đẫm lòng căm ghét của những kẻ đã đành câm lặng và bực bội mà nhận lấy cái phận sự tẻ nhạt. Hoàn cảnh của ông bây giờ không bị những khuôn mẫu, định kiến và sai lầm đè nặng hơn mọi hoàn cảnh khác, và có thể có những hoàn cảnh nào đó ra vẻ tự do hơn, nhưng không một hoàn cảnh nào nội tại là dài, rộng, và gắn bó với những điều lớn lao chứa đựng đời sống đích thực. Chỉ riêng gã cô đơn là như một vật thể tuân theo những quy luật sâu xa, và khi gã bước vào một sớm mai mới hé, hay phóng mắt vào buổi tối đầy sự kiện, và cảm nhận điều gì đang diễn ra, khi ấy mọi hoàn cảnh rời khỏi gã như rời khỏi một người đã chết, mặc dầu gã còn đó sờ sờ giữa đời sống. Ông Kappus thân mến, những điều bây gi! ờ ông, một sĩ quan, phải trải qua chắc cũng tương tự như trong bất cứ nghề nghiệp nào hiện hành, thậm chí nếu bỏ qua mọi vị trí nghề nghiệp, chỉ cần tiếp xúc riêng và nhẹ nhàng với xã hội mà thôi cũng chẳng đỡ được cái cảm giác bó buộc đó. Chỗ nào cũng vậy; nhưng đấy đâu phải là lý do để sợ hãi hay buồn rầu; nếu không chung được với người thì ông hãy thử gần với vật, chúng sẽ không bỏ rơi ông; vẫn còn đó những đêm và gió lướt trên cây và trên nhiều vùng đất; vẫn tràn đầy sự kiện nơi muông thú và trong vạn vật để ông tham dự; và trẻ nhỏ vẫn như thế, như ông thuở bé, buồn rầu và hạnh phúc, – và mỗi khi nhớ về tuổi thơ là ông lại được sống giữa chúng, bầy trẻ cô đơn, còn đám người lớn chẳng là gì hết, tư cách họ hoàn toàn không đáng giá.

Và nếu ông sợ hãi và khổ sở khi nhớ về tuổi thơ cùng những thứ liên quan đến nó là cái giản dị và yên tĩnh, vì ông không thể tin vào Thượng Ðế hiển hiện khắp trong đó nữa, khi ấy, ông Kappus thân mến, ông tự hỏi, mình đã đánh mất Thượng Ðế thật chăng? Ðúng ra, phải chăng ông chưa bao giờ có Người? Vì có vào lúc nào kia chứ? Ông cho rằng một đứa trẻ có thể chứa nổi Người, trong khi những đấng nam nhi vất vả lắm mới gánh được Người và sức nặng của Người làm oằn lưng phụ lão ư? Ông cho rằng ai đã thật sự có Người lại có thể đánh mất Người như đánh mất một viên đá nhỏ ư, hay là ông không cho rằng ai đã có Người chỉ có thể bị lạc khỏi Người? Nhưng nếu ông nhận ra rằng, Người không tồn tại nơi tuổi thơ của ông, và trước đó cũng không, nếu ông đoán ra rằng Christus bị lừa bởi khát vọng của chính mình và Muhammed bị gạt cũng bởi kiêu hãnh của chính mình, và nếu ông kinh hoàng thấy ngay lúc này đây, giờ phút này, khi chúng ta đang nói về Người thì Người cũng không tồn tại, thì ông có quyền gì mà thấy thiếu Người, là đấng chưa bao giờ tồn tại, như thiếu một người đã thuộc về dĩ vãng, và tìm kiếm Người như thể Người đã mất?

Sao ông không cho rằng Người là đấng sẽ đến, là đấng tương lai, từ vĩnh cửu mà ra, là trái chín của cái cây mà chúng ta là lá? Ông ngần ngại gì mà không liệng ngày sinh của Người vào những thời sẽ đến, rồi sống cuộc đời ông như một ngày đau và đẹp trong lịch sử một cuộc thai nghén vĩ đại? Ông không thấy đó sao, mọi thứ đang diễn ra đều là khởi đầu, và liệu đấy có phải là sự khởi đầu của Người chăng? Vì sự khai mở tự nó luôn tuyệt đẹp như vậy? Nếu Người là đấng toàn thiện nhất thì phải chăng trước Người ắt là kém cỏi hơn, để Người có cái dồi dào và thừa thãi mà tuyển lựa cho mình? Phải chăng Người là đấng sau chót để mà gom tất cả vào mình, và chúng ta liệu có nghĩa gì nếu đấng mà chúng ta khao khát đã tồn tại trước rồi?

Như ong làm mật, chúng ta lấy cái ngọt ngào nhất từ mọi thứ và đắp nên Người. Chúng ta bắt đầu thậm chí từ cái nhỏ mọn, cái không đáng để ý (chỉ cần việc đó xuất phát từ tình yêu), chúng ta khởi công xây Người bằng việc làm và nghỉ ngơi sau đó, bằng một im lặng hay niềm vui nho nhỏ cô đơn, bằng mọi thứ do một mình ta làm, không có ai tham gia và cổ động. Người, là đấng mà chúng ta không có ngày chứng kiến, cũng như các bậc tiền bối đã không được chứng kiến chúng ta. Nhưng những người đã khuất từ lâu ấy vẫn còn đó trong ta, là món quà kèm theo, là gánh nặng chất lên số phận ta, là máu rạt rào, và là cử chỉ từ những tầng sâu của thời gian ngóc dậy.

Liệu có gì tước đi được cái hy vọng của ông mong hòa làm một với Người, đấng xa vời, đấng tột cùng không?

Ông Kappus thân mến, ông hãy mừng lễ Giáng Sinh với lòng thành kính ấy, rằng có lẽ Người cần chính nỗi sợ cuộc sống của ông để khai mở; có lẽ chính những ngày chuyển tiếp này là lúc tâm trí ông bận rộn với Người, như ông thuở còn là một đứa trẻ đã từng nín thở mà bận rộn với Người. Ông hãy kiên nhẫn, đừng miễn cưỡng và xin nhớ rằng, đất chẳng cản mùa xuân khi mùa xuân muốn đến, và ít nhất chúng ta có thể làm một điều là không gây khó cho sự trở thành của Người hơn mức ấy.

Mong ông vui và vững lòng.

Rainer Maria Rilke

7.

Rom, 14 tháng Năm 1904

Ông Kappus thân mến,

Từ hôm nhận được thư ông đến nay đã lâu, mong ông đừng trách; đầu tiên là công việc, rồi phiền nhiễu và rốt cuộc lại đau ốm nữa cứ thay nhau cản trở, mà ý tôi là muốn phúc đáp thư ông vào lúc yên tĩnh và tốt lành. Hiện giờ tôi đã thấy dễ chịu hơn (tiết lập xuân vừa rồi ở đây cũng thấu cảnh trời đất chuyển mùa thất thường ác nghiệt) và có dịp viết thư thăm ông, ông Kappus thân mến, và (tôi nhiệt thành mong muốn) nói về điều này điều kia trong thư ông theo chỗ tôi còn nhớ.

Ông thấy đấy: tôi đã chép lại bài sonnet của ông vì thấy nó hay và giản dị và đi bằng bút pháp thật lặng lẽ trong thể loại sinh ra nó. Ðấy là những vần thơ hay nhất tôi được đọc của ông. Và bây giờ xin gửi lại ông bản chép tay đó, vì tôi biết, xem lại tác phẩm của mình viết bằng chữ của người khác là rất quan trọng và đầy kinh nghiệm mới. Ông hãy đọc, như thể đấy là thơ người khác, và trong thâm tâm ông sẽ cảm thấy rõ đấy là thơ mình. Ðọc bài sonnet ấy và thư ông nhiều lần là một niềm vui đối với tôi, xin cảm ơn ông về cả hai thứ.

Trong cô đơn, ông đừng để mình bị lung lạc bởi một chút gì đó nơi ông đang muốn bứt khỏi cô đơn. Nếu ông biết dùng cái nguyện vọng ấy, bình thản và đầy ưu thế như sử dụng một công cụ, thì chính nó sẽ giúp ông trải rộng niềm cô đơn trên địa dư bao la. Người đời (nhờ những khuôn mẫu) nhắm vào cái dễ nhất của dễ mà giải quyết mọi sự; nhưng chúng ta hiển nhiên là phải bám vào cái khó; mọi sự sống đều bám vào đó, vạn vật trong thiên nhiên sinh sôi và tự vệ theo từng cách riêng và thành ra một thể riêng, tìm cách khẳng định mình bằng mọi giá và đương đầu với tất cả. Chúng ta chẳng biết nhiều cho lắm, nhưng điều chắc chắn là phải bám vào cái khó, nó sẽ không bỏ rơi ta; cô đơn được là tốt, vì cô đơn khó; khó, nên ta được thêm một cớ để cô đơn.

Yêu được cũng là tốt: bởi yêu là khó. Người yêu người, có lẽ đấy là điều khó nhất mà ta được giao phó, là tột cùng, là cuộc thử thách và kỳ sát hạch cuối cùng, là công việc mà mọi công việc khác chỉ chuẩn bị cho nó mà thôi. Vì lẽ đó mà lớp trẻ, là những người mới vào nghề trong mọi lĩnh vực, chưa thể biết yêu: họ phải học yêu. Học yêu bằng toàn bộ con người mình, bằng toàn bộ sức lực tề tựu quanh trái tim cô đơn, phấp phỏng và nhảy thót. Nhưng khoá học yêu là cả một thời gian dài khép kín, cho nên yêu là cô đơn dài lâu và cô đơn lút đời, là đơn độc tăng tiến và đào sâu cho kẻ nào yêu. Yêu thoạt tiên không hề là vong thân, dâng hiến và hoà cùng ai đó (vì như vậy hoá ra là một sự hòa hợp của cái chưa sáng tỏ, chưa hoàn thành, chưa điều chỉnh ư?), yêu là một duyên cớ cao thượng để mỗi người tự chín, trở thành một cái gì đó trong chính mình, trở thành thế giới, vì một ai đó mà trở thành thế giới cho bản thân mình; yêu là một đòi hỏi lớn, một đòi hỏi không khiêm nhượng, chọn mặt mà gửi sứ mệnh của tầm xa. Lớp trẻ chỉ nên sử dụng tình yêu ban cho mình theo nghĩa đó, như nhiệm vụ tự tu dưỡng (“ngày đêm gõ búa và nghe ngóng”). Vong thân, dâng hiến, và mọi hình thức chung sống không phải là những thứ dành cho họ (họ còn phảichắt chiu, nhặt nhạnh lâu, rất lâu nữa), mà là cái chung cuộc, có lẽ là cái mà kiếp người hiện tại hầu như còn bất cập.

Nhưng những người trẻ tuổi lại nhầm lẫn liên tục và nghiêm trọng ở chỗ: họ (với bản tính thiếu kiên nhẫn) lao vào lòng nhau khi tình yêu ập đến, họ vung vãi bản thân, hệt như toàn bộ những cung cách lộn xộn, bừa bãi, thiếu ngăn nắp của họ… Nhưng liệu sau đó thì thế nào? Ðời sống biết làm gì với cái đống tan tành quá nửa mà họ gọi là chung sống ấy, mà họ ưa gọi là hạnh phúc, nếu có thể, và là tương lai ấy? Ở đó người này chỉ tự đánh mất mình vì người kia, và đánh mất nốt người kia cùng bao nhiêu người khác còn muốn đến. Và đánh mất tầm xa cùng những triển vọng, đánh đổi những điều khẽ khàng, đến rồi lại đi, đầy tiên cảm, lấy một sự túng chí cằn cỗi, tuyệt không sinh hạ gì được nữa ngoài một chút ghê tởm, thất vọng và nghèo hèn, và lối thoát là rúc vào một trong vô vàn những khuôn mẫu xã hội như những trú quán công cộng rải khắp ngả đường nguy hiểm nhất này. Không một lĩnh vực nào trong cõi nhân sinh được trang bị nhiều khuôn mẫu đến thế: dây đai bảo hiểm đủ mọi kiểu sáng chế, thuyền và phao sẵn sàng; quan điểm xã hội đã biết đường tạo chốn nương thân đủ loại, bởi lẽ, vốn đã coi tình ái là giải trí thì cũng phải thu xếp sao cho tình ái được dễ, rẻ, vô hại và an toàn như mọi trò giải trí công cộng.

Nhiều người trẻ tuổi tuy nhận ra sức ép của sai lầm, họ yêu sai, nghĩa là cứ yêu dâng hiến và thiếu cô đơn (đám trung bình sẽ mãi mãi là như vậy), và cũng muốn vực dậy cái tình cảnh mình mắc phải, tiếp thêm sức sống cho nó theo cách hoàn toàn cá nhân của riêng mình; bởi lẽ bản năng mách họ rằng những vấn đề của tình yêu, hơn mọi điều quan trọng khác, là thứ không thể đem ra ra giải quyết công khai và chiếu theo khuôn mẫu này nọ; rằng đó là những vấn đề mật thiết giữa người với người, mỗi trường hợp đòi hỏi một giải đáp mới, riêng biệt, và chỉ mang tính cá nhân mà thôi -: nhưng họ, những kẻ đã lao vào nhau, không còn rào biên giới cho riêng mình, không còn phân biệt cái tôi của mình, nghĩa là chẳng sở hữu một chút riêng nào nữa, họ làm sao tìm nổi một lối thoát từ chính mình, từ chốn sâu thẳm của sự cô đơn đã rơi vãi?

Họ hành động trên cơ sở cùng bất lực, và khi họ, đầy thiện ý, muốn trốn tránh khuôn mẫu mà họ nhìn thấu (hôn nhân chẳng hạn), thì lại rơi tõm vào vòng trói của một giải pháp ít ồn ào hơn, nhưng cũng rập khuôn chết người như vậy; bởi quanh họ khi đó – hết thảy là khuôn mẫu; thay vì hành động trên cơ sở một cuộc chung sống non nớt và u ám thì nay mỗi hành động đều theo khuôn mẫu: mỗi quan hệ nảy sinh từ chỗ rắc rối ấy đều có khuôn của nó dù khác thường đến mấy (tức là dù vô luân theo nghĩa thông thường đến mấy); thậm chí ly hôn cũng là một hành động theo khuôn mẫu, một quyết định ngẫu nhiên, không của riêng ai, vô sinh và vô lực.

Ai nghiêm túc để ý sẽ thấy rằng tình yêu cũng gian nan như cái chết, chưa có một giải thích và giải pháp nào, chưa có biển chỉ đường và chưa có đường đi cho nó; và sẽ không có một quy tắc chung nào dựa trên thoả thuận cho hai thứ đó, tình yêu và cái chết, hai nhiệm vụ mà chúng ta gánh vác trong bọc kín và cứ để nguyên không mở như thế trao tiếp cho người khác. Nhưng chúng ta rồi sẽ giáp mặt những điều vĩ đại ấy ở khoảng cách gần hơn, tùy mức từng người bắt tay vào thử sống. Những đòi hỏi mà công việc vất vả của tình yêu đặt ra cho sự phát triển của chúng ta là khổng lồ, và chúng ta, những người mới vào nghề, không thể nào kham nổi. Nhưng nếu chúng ta ráng chịu, và gánh lấy tình yêu ấy như một khoá học, chứ không đánh mất mình vào mọi trò dễ dãi và nhẹ dạ, nơi người đời lẩn tránh cái nghiêm túc tuyệt đối của kiếp người, – nếu được như vậy thì mai sau hậu sinh của chúng ta có chăng sẽ thấy trong đó một tiến bộ nho nhỏ, một chút đỡ đần khuây khoả; thế cũng là nhiều lắm.

Thực ra chúng ta chỉ vừa kịp làm một việc là nhìn nhận khách quan và không định kiến quan hệ giữa cá nhân người này với cá nhân người kia, còn thử sống những quan hệ ấy thì không có tấm gương nào cho ta noi theo. Nhưng theo dòng thời gian, rồi sẽ có một chút gì đó dìu dắt ta trong bước chân chập chững ban đầu.

Người thiếu nữ và người phụ nữ trong bước phát triển mới của riêng mình sẽ chỉ bắt chước tính xấu của đàn ông, lặp lại những nghề nghiệp đàn ông nhất thời mà thôi. Khi cơn lúng túng của thời quá độ qua đi, ta sẽ thấy người đàn bà trải qua vô vàn những bộ lốt khác nhau (và thường là lố bịch) ấy, chỉ để rửa sạch bản chất của riêng mình khỏi ảnh hưởng bóp méo của phái kia. Người đàn bà được đời sống ghé thăm và trú lại một cách trực tiếp hơn, phồn thực hơn, và tin cậy hơn, hẳn phải trở nên chín chắn hơn, nhân bản hơn gã đàn ông nhẹ cân nổi trên bề mặt cuộc đời, chẳng hề được sức nặng của trái thai nào từ bên trong kéo xuống, gã đàn ông hấp tấp và tự phụ, coi thường cái mà gã tưởng mình yêu. Nhân cách ấy của phụ nữ từ đau thương và hạ nhục mà thành, và nó sẽ hiện ra, khi người đàn bà đã cởi bỏ những khuôn mẫu về nữ-tính-đơn-thuần trong mọi hóa thân của hình thức bên ngoài, và kẻ nam nhi nào hôm nay chưa nhìn ra điều đó thì sẽ bị bất ngờ và đánh gục. Một ngày nào đó (đặc biệt ở các nước phương bắc hiện nay đã lấp lánh những dấu hiệu đáng tin cậy), một ngày nào đó sẽ xuất hiện người thiếu nữ và người phụ nữ mà danh tính không chỉ nói lên sự tương phản với nam tính, mà nói lên một điều gì đó khiến người ta không nghĩ đến giới hạn và bổ sung, chỉ còn nghĩ đến cuộc sống và kiếp người: là người nữ.

Bước tiến đó sẽ biến đổi đời sống tình ái đầy nhầm lẫn hiện nay (trước hết là sẽ vô cùng trái ý đám đàn ông lỗi thời), đổi thay tận gốc và tạo thành một quan hệ theo nghĩa giữa người với người chứ không còn là giữa đàn ông và đàn bà. Và cái tình yêu nhân bản hơn hẳn ấy (là thứ sẽ diễn ra đầy tôn trọng và khẽ khàng, tốt đẹp và sáng tỏ trong buộc vào và cởi ra) sẽ gần giống như tình yêu chúng ta gắng công nhọc nhằn chuẩn bị, là tình yêu cho hai nỗi cô đơn bảo vệ lẫn nhau, tách nhau ra và ngả mũ chào nhau.

Còn điều này nữa: Ông đừng nghĩ rằng mối tình lớn ông phải hứng trọn ngày nào, khi còn là một cậu bé, nay đã mất; liệu ông có thể khẳng định rằng những ước vọng lớn và tốt lành đã chẳng chín dần trong ông từ ngày ấy, và biết bao dự định còn theo ông đến giờ? Tôi tin rằng, mối tình ấy đọng lại trong ký ức ông mạnh mẽ và đầy quyền năng như thế. Vì đó là nỗi cô đơn sâu sắc đầu tiên trong đời ông và là công tác nội tâm đầu tiên mà ông tiến hành cho cuộc đời mình.

Xin chúc ông, ông Kappus thân mến, mọi điều tốt lành.

Rainer Maria Rilke

8.

Borgeby gard, Flädie, Thụy Điển, 12 tháng Tám 1904

Tôi lại muốn trò chuyện cùng ông chốc lát, ông Kappus thân mến, mặc dù những điều tôi muốn nói hầu như chẳng giúp được ai, và chẳng ích lợi gì. Ông gặp nhiều chuyện buồn đã qua, và ông bảo rằng cả sự qua đi ấy cũng nặng nề và bực dọc. Nhưng, xin ông ngẫm lại xem, chính ra những buồn đau ấy đã chẳng xuyên thẳng qua con người ông đó sao? Phải chăng bao thứ nơi ông đã biến đổi, ông đã khác đi ở đâu đó, ở một góc nào đó trong con người mình ngay giữa lúc buồn? Chỉ những nỗi buồn đem ra để át người đời là nguy hiểm và tồi tệ; chúng chỉ tạm lui như những căn bệnh được chữa chạy qua loa và điên rồ, ngơi đi một chốc để rồi lại bùng lên khủng khiếp hơn; và tích tụ trong nội tâm thành vật sống, là vật sống bị bỏ qua, bị khinh bỉ, phí phạm và có thể chết người. Nếu đủ khả năng nhìn xa hơn tầm hiểu biết của mình và vượt ra ngoài những thành tựu của tổ tiên đôi chút, có lẽ chúng ta sẽ dành cho nỗi buồn nhiều tin cậy hơn là niềm vui. Bởi lẽ buồn là những khoảnh khắc cho một cái gì mới mẻ chợt bước vào ta, một cái gì chưa biết; những cảm xúc của chúng ta bỗng rụt rè bối rối im hơi, mọi thứ trong ta lùi lại, yên tĩnh dâng lên, và chính giữa là cái mới, cái chưa ai biết, lặng im đứng đó.

Tôi cho rằng hầu hết nỗi buồn của chúng ta là những khoảnh khắc căng nhưng ta lại tưởng đấy là tê liệt, sở dĩ như vậy vì ta không còn nghe ra những cảm xúc lạ lẫm của mình. Vì ta đơn độc với cái mới lạ vừa bước vào nơi ta; vì bỗng chốc bao nhiêu cái đã thuộc và đã quen bị nẫng đi bằng hết; vì ta đang giữa bước quá độ không thể dừng chân. Cho nên nỗi buồn cũng qua đi: cái mới trong ta, cái vừa nhập cuộc, tiến thẳng vào tim ta, đến căn buồng sâu kín nhất trong tim và lập tức thôi không còn đó, – bởi nó đã vào trong máu. Và ta không hay biết nó là cái gì. Ta dễ tưởng chẳng có cái gì xảy ra, nhưng kỳ thực ta đã đổi khác, như căn nhà đổi khác khi một người khách lạ bước vào. Ta chẳng biết người đó là ai và có lẽ sẽ chẳng bao giờ biết, nhưng có nhiều dấu hiệu cho thấy là tương lai cũng lẻn vào ta theo cách đó, để hoá thân thành ta, rất lâu trước khi nó thực sự là tương lai. Khi buồn, sở dĩ rất cần phải cô đơn và nhạy bén, vì: cái khoảnh khắc dường như vô sự và bất động khi tương lai lẻn vào ta chính ra lại gần gũi đời sống hơn nhiều so với thời điểm khác kia, thời điểm ồn ào và ngẫu nhiên, khi nó, tương lai, như từ bên ngoài ập đến. Buồn càng âm thầm bao nhiêu, càng nhẫn nại và cởi mở bao nhiêu thì cái mới thấm vào ta càng sâu, càng chắc bấy nhiêu, ta càng chiếm được nó, và nó càng trở thành số phận của ta, và một ngày nào đó sau này khi nó “diễn ra” (nghĩa là từ trong ta bước ra, đến với người khác), sâu trong thâm tâm ta sẽ thấy nó và ta thật gắn bó và gần gũi. Và điều đó là cần thiết. Cần thi! ết là, chúng ta không gặp phải điều gì xa lạ, mà chỉ gặp thứ gì từ lâu đã thuộc về ta -và sự phát triển của chúng ta sẽ tiến dần tới chỗ đó. Người ta đã phải đảo hoán cách nghĩ về rất nhiều khái niệm thuộc chuyển động, rồi dần dần người ta cũng sẽ vỡ lẽ ra rằng, cái mà chúng ta gọi là số phận là thứ từ trong con người bước ra chứ không phải từ ngoài bước vào. Chỉ vì rất nhiều người đã không ngấm hết số phận khi nó còn cư trú trong họ, và không chuyển hóa nó vào trong mình, nên lúc nó bước ra họ không biết đấy là cái gì; họ thấy nó lạ mặt, nên lúng túng kinh hoàng mà dứt khoát cho rằng nó vừa mới ập vào người họ, vì họ quả quyết là trước đó chưa từng bắt gặp một cái gì tương tự trong mình. Người ta đã từng nhầm lẫn rất lâu về chuyển động của mặt trời, và vẫn tiếp tục nhầm lẫn về chuyển động của cái sẽ đến. Tương lai, thưa ông Kappus, đứng yên tại chỗ, còn chúng ta thì chuyển động trong không gian vô cùng.

Như thế, hỏi làm sao không gian truân?

Và lại nói về sự cô đơn, càng ngày ta càng thấy rõ, đó quả thực không phải là thứ cho ta chọn lấy hay bỏ đi được. Chúng ta cô đơn. Chỉ có thể tự huyễn hoặc và làm như không có chuyện đó mà thôi. Nhưng thừa nhận, rằng chúng ta cô đơn, và thậm chí lấy đó làm tiền đề thì tốt hơn biết bao. Như thế đương nhiên là ta chóng mặt, bởi ta bị tước sạch mọi điểm dừng quen thuộc cho con mắt, gần thì chẳng còn gì mà xa thì chao ôi xa tít tắp. Ai vừa bước khỏi nhà mà lập tức bị đưa lên chót vót trên đỉnh núi, không được chuẩn bị và chuyển tiếp dần dần, chắc cũng cảm thấy điều tương tự: một sự bất an tuyệt đối, một sự bỏ mình vào chốn vô danh, như thể sẽ bị tiêu diệt. Hắn tưởng mình sẽ ngã, hay sẽ bị liệng vào khoảng không, hoặc nổ tung thành ngàn mảnh: bộ não hắn chắc phải gồng sức bịa ra điều gì đó để lấy lại hồn vía và minh mẫn trở lại. Khi người ta cô đơn, mọi khoảng cách, mọi kích thước đều biến đổi như vậy; nhiều biến đổi trong số đó diễn ra đột ngột, và những ảo giác khác thường, những cảm giác lạ lùng, dường như vượt ra ngoài mọi khả năng chịu đựng, bỗng xuất hiện như với người đứng trên đỉnh núi. Nhưng chúng ta cũng cần phải trải qua điều đó. Phải coi đời mình là rộng, rộng hết mức; trong đó phải đủ chỗ cho mọi thứ, kể cả thứ không chịu nổi. Xét cho cùng, đấy là chỗ dũng cảm duy nhất mà chúng ta phải có: dũng cảm đương đầu với cái lạ lùng nhất, cái kỳ bí nhất, cái không thể giải thích nhất. Ðời sống đã tổn thất bao nhiêu vì cái hèn của người đời theo nghĩa đó; nhữ! ng sự kiện được mệnh danh là “hiện tượng”, cái được gọi là “thế giới quỷ thần”, cái chết, tất cả những thứ thân thích với ta đó bị cơ chế phòng thủ ngày nay gạt phăng ra khỏi đời sống, đến nỗi các giác quan có thể lĩnh hội chúng đã bị héo mòn. Khỏi cần nhắc đến Thượng Ðế. Nhưng nỗi sợ trước những điều không thể giải thích đâu chỉ làm nghèo cuộc đời của mỗi cá nhân, mà quan hệ giữa người với người qua đó cũng bị hạn chế, như thể bị nhấc ra khỏi dòng chảy của những khả năng vô tận, đặt lên một chỗ hoang vu trên bờ, chỗ không xảy ra điều gì hết. Bởi lẽ chẳng riêng gì sự lười biếng đẩy quan hệ của người đời tới nông nỗi cứ lặp đi lặp lại nguyên xi và đơn điệu hết chỗ nói, đấy là nỗi sợ trước một sự kiện mới, không thể lường trước và người ta e mình không kham nổi. Nhưng chỉ có ai sẵn lòng chấp nhận mọi sự, ai không loại trừ cả điều thách đố nhất, mới trải qua quan hệ với người khác như một thể sống động và tận dụng hết kiếp sống của riêng mình. Bởi lẽ ta hình dung mỗi kiếp người như một căn phòng có thể to hay nhỏ, nhưng thực ra phần lớn chỉ biết có một góc phòng, một bậu cửa sổ, một vệt nơi họ đi đi lại lại. Như thế họ cảm thấy tương đối an toàn. Vậy mà nhân bản hơn nhiều là sự bất an đầy nguy hiểm đã thôi thúc những tù nhân trong truyện của Poe sờ soạng xem mặt mũi cái nhà tù khủng khiếp của họ ra sao, để mà quen với nỗi kinh hoàng khôn tả nơi đày ải. Nhưng chúng ta không là tù nhân. Bẫy và thòng lọng không rình rập quanh ta, và chẳng có gì hù dọa hay hành hạ ta! . Ta đư! ợc đẩy vào đời sống là môi trường thích hợp với ta nhất, và hơn thế, qua hàng ngàn năm thích nghi ta đã giống đời sống này đến mức chỉ cần nín thở, khéo đổi màu, là hầu như không khác gì mọi vật xung quanh. Chúng ta chẳng có lý do gì mà ngờ vực thế giới này, vì nó không chống lại ta. Nó lắm kinh hoàng ư, thì đấy là những kinh hoàng của chúng ta; nó nhiều vực thẳm ư, thì những vực thẳm ấy thuộc về chúng ta, còn những hiểm nguy thì chúng ta phải cố mà yêu lấy. Và nếu ta thu xếp đời mình theo chỉ dẫn của nguyên tắc là phải bám vào cái khó, thì điều còn rất đỗi xa lạ bây giờ rồi sẽ thành rất đỗi tin cậy và thân thiết. Ta làm sao quên được cái huyền thoại trong những huyền thoại xưa ở buổi sơ khai của mỗi dân tộc, huyền thoại về con rồng phút chót bỗng hoá thành nàng công chúa; có lẽ tất cả những con rồng của cuộc đời ta đều là những nàng công chúa chỉ mong một lần được thấy chúng ta tuấn tú và dũng cảm. Có lẽ mọi cái đáng sợ, xét cho cùng, là cái bất lực đang mong được ta cứu giúp.

Ông Kappus thân mến, ông đừng hoảng sợ khi một nỗi buồn, đồ sộ chưa từng thấy, lừng lững hiện ra trước mặt, khi một nỗi bồn chồn như áng sáng và bóng mây lướt trên tay và trên mọi hành động của ông. Ông nên nghĩ rằng như thế chính là có một sự kiện nào đó diễn ra nơi mình, rằng đời sống không bỏ quên ông, rằng nó nắm ông trong tay và sẽ không để ông rơi ngã. Cớ sao ông lại muốn loại trừ một lo âu nào đó, một nỗi đau nào đó, một phiền muộn nào đó ra khỏi cuộc đời, ông đâu biết những trạng thái ấy làm được gì cho mình kia chứ? Sao ông phải theo đuổi mãi câu hỏi, rằng mọi thứ từ đâu mà ra và sẽ đi về đâu? Ông biết đó, ông đang ở giai đoạn chuyển tiếp và không muốn gì hơn là tự biến đổi. Những đoạn trước của ông nếu có gì bệnh tật thì ông hãy nhớ rằng, bệnh chính là phương tiện để giải phóng một cơ thể khỏi những ngoại tố; ta chỉ cần giúp cho cơ thể ốm, cho cơ thể mắc trọn căn bệnh và được phát bệnh, vì đấy là tiến bộ của nó. Trong con người ông bây giờ, ông Kappus thân mến, có biết bao điều diễn ra; ông phải kiên nhẫn như một con bệnh và vững tin như người khỏi bệnh; vì có thể ông là cả hai. Và hơn thế: ông còn là thầy thuốc có nhiệm vụ trông coi chính mình. Nhưng bệnh nào cũng thế, có những ngày thầy thuốc chẳng biết làm gì hơn ngoài chờ đợi. Và đấy là điều trước tiên ông nên làm trong lúc này, nếu ông thực sự là thầy thuốc của chính mình.

Xin ông đừng quan sát bản thân quá mức. Ðừng vội vàng kết luận từ điều gì xảy ra với mình; cứ để im cho nó xảy ra. Nếu không, ông dễ đi đến chỗ nhìn nhận quá khứ của mình, là thứ đương nhiên góp phần vào mọi chuyện bây giờ ông gặp phải, bằng cái nhìn trách cứ (nghĩa là cái nhìn đạo đức). Những lầm lạc, mong ước và khát vọng của thời niên thiếu còn lại trong ông không phải để ông nhớ đến và kết tội. Hoàn cảnh khác thường của một tuổi thơ cô đơn và bất lực thật nặng nề, phức tạp, bị bao điều tác động và đồng thời tách khỏi mọi tương quan thực của đời sống, cho nên nếu có chăng một thói xấu đặt chân vào đó, ta cũng không thể đơn giản gọi đó là thói xấu. Nhìn chung phải hết sức thận trọng với cách định danh. Biết bao trường hợp là cái tên của tội ác làm tan nát một kiếp người chứ không phải chính bản thân hành vi tội ác, hành vi cá nhân và vô danh, có lẽ là một tất yếu của cuộc đời này và dễ dàng được cuộc đời dung thứ. Và sở dĩ ông có cảm tưởng sức lực bỏ ra là lớn, vì ông đánh giá quá cao chiến thắng; không phải nó là thứ “lớn lao” mà ông tưởng mình giành được, mặc dù cảm giác của ông là đúng; lớn lao là ở chỗ: có một cái gì chân và thực đã ở sẵn trong ông, cho ông dùng để thay thế sự huyễn hoặc kia. Nếu không, chiến thắng của ông chẳng qua là một phản ứng đạo đức mà thôi, không có ý nghĩa sâu xa gì, còn đằng này, nó trở thành một đoạn đời ông, ông Kappus thân mến, cuộc đời mà tôi nghĩ đến với bao lời cầu chúc. Ông còn nhớ cuộc đời ấy ngay từ thuở ấu thơ �! �ã khao khát vươn tới những điều lớn lao như thế nào không? Bây giờ tôi thấy nó tạm biệt những điều lớn lao để khao khát những điều còn lớn lao hơn nữa. Vì thế nó không ngớt gian truân, nhưng cũng vì thế mà nó không ngừng lớn.

Và điều cuối cùng tôi muốn nói là: ông đừng cho rằng kẻ đang tìm cách an ủi ông đây sống dễ dàng gì với những lời giản dị và thầm lặng đôi khi đã làm ông đau. Ðời hắn buồn và vất vả, và tụt lại sau đời ông nhiều. Nhưng nếu không như vậy, hắn đã chẳng tìm ra nổi những lời kia.

Rainer Maria Rilke

9.

Furuborg, Jonsered, Thụy Ðiển, 4 tháng Mười Một 1904

Ông Kappus thân mến,

Thời gian bặt thư vừa qua, tôi một phần rong ruổi trên đường, một phần bận quá không viết gì được. Và hôm nay tôi đã mỏi tay vì phải viết nhiều thư, nên cầm bút cũng hơi khó. Nếu đọc cho người khác viết hộ chắc tôi sẽ trò chuyện được nhiều với ông hơn, nhưng thế này xin ông tạm bằng lòng với vài dòng ngắn ngủi đáp lại bức thư dài của ông vậy.

Tôi thường nghĩ đến ông, ông Kappus thân mến, và cầu chúc cho ông thiết tha đến mức lẽ ra qua đó cũng giúp được ông phần nào mới phải. Còn những bức thư, tôi thường hoài nghi, liệu chúng có giúp ích gì chăng? Xin ông đừng nói rằng: có, chúng có giúp. Ông hãy tiếp nhận chúng, đừng cám ơn nhiều, và ta sẽ chờ xem cái gì sẽ tới.

Bây giờ đi vào những vấn đề cụ thể của ông có lẽ cũng chẳng ích gì; bởi lẽ, về tính hoài nghi của ông, về sự bất lực không thể hòa đời sống nội tâm với đời sống bên ngoài, hay về tất cả những gì còn làm ông ray rứt, tôi chỉ có thể nhắc lại điều đã nói: mong ông tìm thấy đủ kiên nhẫn trong chính mình để mà chịu, và đủ dại khờ để mà tin; mong ông ngày càng thân thiết với cái khó và với nỗi cô đơn của mình giữa người đời. Còn lại, hãy để đời sống tự nó đi đường nó. Hãy tin lời tôi: đời sống luôn có lý, trong mọi trường hợp.

Còn về những cảm xúc: mọi cảm xúc tổng kết và nâng đỡ trọn vẹn con người ông đều là trong sạch, không trong sạch là cái cảm xúc chỉ tóm bắt một phía của con người ông và do đó kéo lệch ông. Mọi ý nghĩ của ông hướng về tuổi thơ đều thiện. Mọi thứ nâng ông vượt lên trên mức xưa nay của chính ông trong những giờ phút sung sức nhất đều tốt. Mỗi tăng tiến đều lành nếu nó nằm trong toàn bộ huyết mạch ông, nếu nó không là cuồng say, không là phiền muộn, mà là niềm vui cho ta nhìn thấu đáy. Ông có hiểu ý tôi muốn nói không?

Và tính hoài nghi của ông có thể trở thành một tính cách hay, nếu ông chịu khó giáo dục nó. Nó phải trở nên hiểu biết, phải thành năng lực phê phán. Mỗi khi nó định xui ông ghét bỏ điều gì, ông hãy hỏi nó vì sao điều đó lại xấu, hãy yêu cầu nó đưa ra chứng cớ, hãy kiểm tra nó, và có thể ông sẽ thấy nó lúng túng, xấu hổ, nhưng cũng có thể nó sẽ nổi đóa. Nhưng ông đừng nhân nhượng, hãy bắt nó phải lập luận, và lần nào cũng hành động chăm chú và kiên quyết như vậy, rồi sẽ đến ngày từ một kẻ quấy phá nó trở thành một công nhân tốt của ông, có lẽ là thông minh nhất trong số công nhân xây dựng đời ông.

Ông Kappus thân mến, mọi điều tôi có thể nói cùng ông hôm nay chỉ là như vậy. Nhưng đồng thời tôi gửi ông một thi phẩm nhỏ, in riêng, hiện đã đăng trong tờ Tác Phẩm Ðức ở Praha. Trong đó tôi sẽ tiếp tục cùng ông tâm tình về sự sống và cái chết, và về sự vĩ đại và tuyệt đẹp của cả hai.

Rainer Maria Rilke

10.

Paris, ngày Giáng Sinh thứ hai, 1908

Ông Kappus thân mến, ông nên biết tôi vui nhường nào khi nhận được bức thư rất hay của ông. Tôi thấy những tin thực tế và rõ ràng, như bao giờ cũng vậy, mà ông vừa cho biết có vẻ tốt đẹp, và càng ngẫm nghĩ tôi càng thấy là thật sự tốt đẹp. Lẽ ra tôi định viết cho ông vào đêm Giáng Sinh, nhưng mùa đông này tôi sống liên tục và nhiều lẽ trong công việc, thế là cái lễ cổ truyền đến nhanh quá, hầu như tôi chẳng có thời gian sắm sửa những đồ cần thiết nhất, lại càng ít thời gian để viết thư.

Nhưng những ngày lễ này tôi nghĩ nhiều đến ông và hình dung ông âm thầm ra sao trong chốn xa biệt cô đơn giữa núi non hoang vu với những ngọn gió lớn phương nam quật xuống như muốn nuốt phăng từng mảng núi.

Sự yên tĩnh nơi ấy phải mênh mông lắm mới đủ chỗ cho những âm thanh và chuyển động như thế, và nếu tính thêm vào đó cả biển ngoài xa cũng hiện diện và cùng lên tiếng, có lẽ là tiếng sâu thẳm nhất trong hoà âm tiền sử này, thì tôi chỉ biết cầu cho ông hãy tin cậy và kiên nhẫn để sự cô đơn vĩ đại tự làm việc với chính nó, nó là thứ không thể xóa khỏi cuộc đời ông nữa; là một ảnh hưởng khuyết danh, tác động liên tục và nhẹ nhàng quyết định trong mọi trải nghiệm và hành động sắp tới của ông, cũng như dòng máu của tổ tiên trong chúng ta không ngừng chảy và hòa vào máu của chính ta để làm thành một thể duy nhất không lặp lại, là chúng ta, trong mỗi bước ngoặt của cuộc đời.

Vâng, tôi mừng là ông đã mang theo sự tồn tại chắc chắn, diễn tả được ấy, mang theo chức danh, quân phục, công vụ, tất cả những thứ hạn hẹp và sờ nắm được ấy, trong khung cảnh như thế, với một đội quân nhỏ và đơn độc, sẽ trở nên nghiêm túc và thiết thực, đòi hỏi một tinh thần phục vụ tỉnh táo vượt ra ngoài tính chất trò chơi và cái mất thời giờ của binh nghiệp, và chẳng những cho phép mà chính ra còn rèn giũa nên một khả năng sáng suốt độc lập. Và điều thiết yếu là chúng ta được ở trong những hoàn cảnh gây dựng nên chúng ta và đôi khi đặt chúng ta trước những sự tự nhiên vĩ đại.

Cả nghệ thuật cũng chỉ là một cách sống, và ta có thể sống như thế nào đó, không tự biết, mà chính là chuẩn bị cho nó; trong mỗi nghề nghiệp hiện thực ta gần gũi nó, làm hàng xóm của nó hơn là trong những thứ nghề phi hiện thực và nghệ nghẽo nửa mùa, những thứ này tỏ vẻ kề cận nghệ thuật, nhưng thực tế là chối bỏ và công kích nghệ thuật, đại loại như toàn bộ giới báo chí thường làm, cũng như hầu hết đám phê bình và ba phần tư cái gọi là và muốn được gọi là văn chương. Tóm lại, tôi mừng là ông đã qua được cái nguy cơ rơi vào chỗ đó, và đang cô đơn và dũng cảm có mặt ở đâu đó giữa một hiện thực thô ráp. Mong rằng năm mới đến sẽ bảo toàn và tiếp sức cho ông.

Thân ái,

Rainer Maria Rilke

– HẾT –

Người đăng: Phong hai vào lúc 20:21

Gửi email bài đăng nàyBlogThis!Chia sẻ lên XChia sẻ lên FacebookChia sẻ lên Pinterest

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

Bài đăng Mới hơn Bài đăng Cũ hơn Trang chủ

Đăng ký: Đăng Nhận xét (Atom)