Michael Martin là một trong những khuôn mặt tiêu biểu[1] cho giới triết gia học giả vô thần hiện nay đang giảng dạy trong các trường đại học nước Mỹ. Ngoài những luận văn chuyên khoa triết lý, các sách giáo khoa, hay tham khảo cho môn Triết, Triết lý tôn giáo và Tôn giáo đối chiếu, ông cũng viết những luận văn tuy ngắn, nhưng rất giá trị, những văn bản triết lý hướng đến độc giả phổ thông – mà tôi tạm gọi là "triết học cho những người không học triết".

Những ai muốn đào sâu các nội dung này – xin mời đọc hai tác phẩm cơ bản của ông do nhà xuất bản trường đại học Temple, Philadelphia xuất bản: Atheism: A Philosophical Justification (1990), The Case Against Christianity (1991). Đặc biệt về chủ đề đạo đức của những người vô thần đối mặt với truyền thống và huyền thoại Judaeo-Christian, ông có tác phẩm Atheism, Morality and Meaning. Tác phẩm của ông, chẳng những chỉ uyên bác thuyết phục, nhưng bảo vệ và xây dựng một triết lý và cơ sở đạo đức vô thần, đem lại phần thưởng hứng khởi thú vị cho người đọc.

Tốt nghiệp Harvard, dạy đại học Boston. Tác phẩm mới nhất của ông là The Impossibility of God và The Improbability of God (viết chung) và tuyển tập the Cambridge Companion to Atheism (2007).

Trong một bài viết chuyên khoa năm 1996 – Ông là người đầu tiên đưa ra một luận chứng vô thần mới rất nổi tiếng The Transcendental Argument for the Non-existence of God (gọi tắt TANG) chủ trì logich, khoa học và đạo đức nếu chứng minh chỉ đặt trên quan điểm hữu thần là sai, ngược lại, phải đặt trên quan điểm vô thần – không-Gót – mới đúng được.

Đã nói qua về người viết, nay đến đối tượng người đọc.

Trong giới người Việt, gần như có một cấm kỵ (taboo) về phê bình tôn giáo. Bản văn như bài này – trong nội dung xã hội Âu Mỹ, nơi tín đồ Kitô chiếm tuyệt đại đa số, dù nhan đề có mạnh mẽ, nhưng vẫn được xem bình thường, vì coi là một đối thoại thẳng thắn, hùng hồn nhưng cởi mở, có thể gay gắt nhưng không có ác ý, vì trước sau những lý luận trong bài đều có chứng cớ hẳn hòi và đã trình bày thật mạch lạc, rõ ràng, và thận trọng để người đọc nếu như không giữ được bình tĩnh, dễ dàng đối chiếu. Nhưng đối với độc giả Việt Nam, nó có thể sẽ bị coi là quá khích hay khiêu khích. Phản ứng có thể đoán được của các người – nếu Kitô là giận dữ gạt phắt đi, ném vào sọt rác dán nhãn "bài xích tôn giáo" chẳng hạn; còn những người khác hiền lành hơn, hay không Kitô, sẽ chép miệng "Chậc chậc…đạo của người ta, mặc người ta, nói làm gì!". Hay những người tỏ ra hiểu biết, ít nhất cũng gán cho nhãn hiệu "chia rẽ tôn giáo", hay thêm "làm lợi cho X, làm hại cho Y, đổ dầu cho Z!…". Những phản ứng như thế là tự nhiên, hiểu được, vì xuất phát từ những tình cảm cá nhân chân thật, đáng tôn trọng, nhưng cũng đáng phê bình. Nếu chúng ta đều biết tôn giáo không chỉ đơn giản là sinh hoạt cá nhân, nhưng là chung của cả tập thể lớn rộng và thực sự là động cơ hành động của con người, định hướng cho tất cả các quan hệ hướng ngoại, nên nó bao trùm toàn bộ rất nhiều lĩnh vực sinh động của xã hội. Không ai phủ nhận vai trò, ảnh hưởng của tôn giáo trong – chỉ kể – văn hoá, chí! nh trị và cả kinh tế nữa của một quốc gia thật sâu rộng vô cùng. Thế nên, nếu tôn giáo không được tìm hiểu đúng đắn, phê phán nghiêm chỉnh, xem xét kỹ lưỡng, nghiên cứu thật chặt chẽ, mọi người trong xã hội cứ đóng cửa, thắp nhang, châm đèn, cầu nguyện với vị giáo chủ của mình, tôn giáo ấy không phát triển, xã hội ấy không thay đổi tốt đẹp hơn, và cá nhân ấy cũng không học được gì mới để làm giàu cho đời sống tự thân và cho cộng đồng mình đang sống. Lúc phẫn nộ, sẽ cầu nguyện ngoài trời, hay thắp đèn đốt nến trước đền tượng lộ thiên, trước hết quấy động an bình nội tâm, nếu có, của chính mình, và sau, cũng không đem được gì đến đóng góp vào an bình xã hội, như một trong những chủ đích của tôn giáo chân thực. Và những người vỗ tay hoan hô, hay hô hào đả đảo – đều vội quên rằng quyền lợi, hay ngay cả "tự do" cho các tổ chức – dù là tôn giáo – thường không dễ dàng đồng nghĩa với quyền lợi, hay tự do của con người trong tổ chức ấy, hay cả dân tộc, toàn thể xã hội.

Yếu tính của tôn giáo – có thể xem – nằm trong mối tương quan giữa con người và những gì nó cho là vô hạn, thiêng liêng, siêu thế và tin là có ở ngoài trần gian hữu hạn, phàm tục này. Các tính chất đó không tìm thấy ở một con người nào khác, hay có được trong bất kỳ tổ chức nào, nếu vẫn qua bàn tay con người dựng lên, dù lâu dài đến đâu, trong lòng nhân loại [2].

Thế nên, nếu chỉ xét về mặt tôn giáo; ở phương Tây, cách mạng Pháp 1789 – đã đẩy tăng lữ khỏi chính trường, cuộc cách mạnh này – trong tác động xã hội – đã nối tiếp với trước đó một thế kỷ, cuộc cách mạng tôn giáo – ở Đức và Thụy Sĩ – đã sớm đẩy tăng lữ khỏi guồng máy Nhà thờ, lập nên đạo Tin lành. Đó là hai cuộc cách mạng chính trị, và tôn giáo có ảnh hưởng thật lớn lao. Trong những dân tộc nhận ảnh hưởng của cả hai, Vùng các quốc gia Bắc Âu, rõ rệt có những tiến bộ về ưu việt về xã hội, văn hoá và khoa học,và cả nghệ thuật. Nhưng ở một mức độ kém hơn, là vùng không nhận được ảnh hưởng của cách mạng tôn giáo: các nước nam Âu, Sau khi là nguyên nhân tinh thần chính làm xụp đổ đế quốc La mã [3], dạng thức tôn giáo ở các quốc gia này, ven bờ bắc Địa trung Hải vẫn đứng vững nhưng với giá làm các văn minh tại đây một thời hoá thạch, mất hết sinh khí sáng tạo. Đừng quên, “Dark Age” đồng nghĩa với “Age of Faith”. Các văn hóa xã hội truyền thống từ những đỉnh cao Acropolis và Palatine Hill, đều xụp đổ tan tành, và trí tuệ châu Âu bị các Nhà thờ xiềng chặt đã phải tắt ngấm, kết quả là đẩy trọn phương Tây vào đêm dài trung cổ – Tôn giáo khi ấy chỉ còn là niềm tin độc tôn mù quáng, đã cho lịch sử thấy sức mạnh tàn phá vô bờ của nó; Hãy có dịp bước vào một bảo tàng viện Âu Mỹ, có bao giờ bạn tự hỏi – những bức tượng Hy lạp hay La m! ã tuyệt đẹp, sao lại vỡ đầu, mất tay, mắt bị móc, mặt bị phạt, mũi bị gãy.? Không phải chỉ là tàn phá vô tâm của thời gian đâu, nhưng chính dao búa một thời của những tín đồ tôn giáo vốn không chấp nhận một thần linh nào ngoài thần linh của họ – đã hủy hoại các hình tượng cổ thời. Những vàng rơi, ngọc xót ấy nay được trưng bày, phục hồi trang trọng, nhưng dấu tích của một thời hãi hùng mãi còn đó, đáng để cho tất cả chúng ta suy nghiệm [4]. Nhìn chung, gần bốn trăm năm qua, phương Tây đã đem tôn giáo từ bàn thờ xuống bàn học, từ giáo đường vào giảng đường, lấy lí trí làm đèn chiếu tan những góc cạnh u tối của nó, nên nó đã phải thay đổi, và đã góp phần mở ra những cuộc cách mạng vĩ đại, từ hai thế kỷ qua, đẩy cả nhân loại, trong đó có người Việt chúng ta, đi lên.

Một điều nữa, riêng trong giới người Việt, đã còn có một huyền thoại văn hóa – những người theo đạo Kitô hợm hĩnh, ít nhất đã một thời, cho mình là theo một tôn giáo "văn minh", không "mê tín", không "lạc hậu" như các tôn giáo cổ truyền. Nếu vài nén nhang thắp dưới gốc cổ thụ, dăm ngọn nến đơn sơ trên bàn thờ giữa trời đất, bị xem là mê tín, thì trong những gì tác giả Martin phân tích sau đây, chúng ta thấy một thứ mê tín đã kết tinh, trang trọng đóng cổ cồn, mặc áo thụng, đeo nhẫn vàng, so với "mê tín" xì sụp của áo tơi nón lá bản địa vốn gắn bó với thăng trầm của đất nước con người và lịch sử dân tộc. Thêm tự hào ngầm tôn giáo của họ là "tân tiến", đã xây những giáo đường ngạo nghễ, nhưng thường là trên nền cũ của những đình chùa bị chiếm phá tại những địa điểm trọng tâm ở những thành phố một thời thuộc địa, với những tháp chuông – vốn đã nhiều lần chưa quên được:

Giặc chiếm lầu chuông xây gác súng

Súng gầm rung đổ gạch nhà thờ [5]

Nay giặc đã tan chạy, súng kẻ thù ngoại xâm đã tắt tiếng từ lâu, nhưng di tích những gì đến từ phương Tây – không trên căn bản trao đổi bình đẳng, giao thương văn hóa tự do, nhưng của thời "tàu đồng" phá cửa biển, thời "súng sắt" đốt cửa thành với nội ứng, thời viễn chinh "Pha lang sa khai sáng" áp đặt của trăm năm trước vẫn còn đó. Vẫn còn chĩa nhọn lên vòm trời cao xanh yên tĩnh quê hương hình những thập giá, máu trên ấy đã khô lạnh nhưng quanh dưới, vẫn kết tụ những lòng tin mù quáng kiêu ngạo, và vẫn mê muội "uống máu tươi, ăn thịt sống" [6] nuôi dưỡng lòng sùng mộ một biểu tượng cứu rỗi của hứa hẹn đã-vẫn-và-sẽ-chưa-bao-giờ đến.

Bài viết chọn dịch có thể xem như tóm lược những phần chính yếu của tác phẩm triết học dài hơi hơn – The Case Against Christianity – của chính tác giả Michael Martin. Trong chương giới thiệu tác phẩm này, ông mở đầu bằng nhận xét – đạo Ki tô có tín đồ dẫn đầu thế giới và đông gấp đôi tôn giáo thứ nhì là Muslim – đây là các con số năm tác phẩm xuất bản, 1991 – nhưng ông cũng tiếp ngay – một tôn giáo đông đảo, có ảnh hưởng lớn rộng, có lịch sử lâu dài, có các con số thống kê lớn, vẫn không làm cho lý thuyết của tôn giáo ấy đúng. Ông thản nhiên viết thêm – một tỷ sáu trăm triệu người vẫn có thể sai lầm! vẫn có thể tin theo những điều phi lý. Nội dung của bài văn này là trình bày sự phi lý trong các lý thuyết nền tảng ở trọng tâm đạo Kitô, trình bày thật triết lý, điềm đạm và nhẫn nại, chấp nhận hay không là quyền người đọc, nhưng bản văn đã mở những cánh cửa suy nghĩ về những vấn đề rất dễ dàng bốc lửa tranh luận.

Trong chiều hướng đó, tôi chọn dịch bản văn phổ thông này, để giới thiệu với người đọc Việt ngữ, một mẩu nhỏ của mảng "discourse" vô thần lớn rộng – tiếp tục truyền thống Russell – Tại Sao Tôi Không là người Kitô?, và góp phần với những ai đang can đảm làm công tác giải hoặc Kitô – không vì thiên kiến tôn giáo cá nhân, nhưng vì đã sáng suốt nhìn thấy một hiểm hoạ văn hoá rất nghiêm trọng, chưa kể đến chính trị xã hội, cho tương lai đất nước, đặc biệt trong bối cảnh hậu-thực-dân – những vận động giải thực cần thiết về văn hóa, tôn giáo vẫn còn dở dang – trên quê hương chúng ta.

Người dịch

Lê Dọn Bàn

(Mùa Noel – Dec/2009)

Có phải đạo Kitô phi lý không?

Dẫn nhập

Nhằm mục đích cho các biện luận của tôi, tôi sẽ hiểu đạo Kitô theo nghĩa là một quan điểm tín ngưỡng có đặc điểm định bởi các thuyết như Christ Cứu rỗi [7], Thiên đường (Heaven), Sự Chuộc tội [8], những quan điểm đạo đức của Jesus, và niềm tin vào Gót [9] [10].Hiểu như thế có phải đạo Kitô là phi lý không ? Câu hỏi này – họạ hiếm mới đặt, nói chi đến trả lời. [11] Tôi sẽ biện luận rằng có thể thiết lập được một đề án hữu lý để tuyên bố đạo Kitô là xuẩn ngốc, phi lý, theo một nghĩa nghiêm trọng của từ này. Sau đây, tôi sẽ không nhiều về phần trình bày thêm các luận chứng, nhưng triển khai những luận chứng vô thần tiêu chuẩn trong những cách mới.

Nghĩa của từ phi lý

Khi giả định một điều nào đó phi lý (absurd) [12] có ý nghĩa gì? Có lẽ diễn tả này chỉ có nghĩa về mặt cảm xúc. Có lẽ nó cũng giống như nói "Khiếp"(Yuk) [13]. Nhưng từ "phi lý" thực có nghĩa về mặt nhận thức. Theo The American Heritage Dictionary, nghĩa chính của từ phi lý là "bất nhất lố bịch hay phi lý". Như thế, theo nghĩa từ điển này, nói rằng điều gì phi lý là nói – nó bất nhất, trước sau không như một, đến lố bịch buồn cười, và hoàn toàn không có chút nghĩa lý nào. Chúng ta hãy gọi đây là cái nghĩa bất nhất của phi lý. Bây giờ, cũng có thể đề nghị khi nói điều gì là phi lý, là đơn giản nói – nó vô nghĩa [14]. Ắt hẳn "phi lý" đã dùng với nghĩa này, thí dụ, khi các nhà lý thuyết bảo vệ đạo Kitô [15] nói đến sự phi lý của hiện hữu con người nếu thiếu Gót. Chúng ta hãy gọi đây là cái nghĩa vô nghĩa của phi lý. Có những nối kết logich đáng chú ý giữa hai nghĩa này mà tôi không tiện khai triển ở đây. [16] Nhưng trường hợp nào đi nữa, quan tâm của tôi trong luận văn này sẽ là với cái nghĩa bất nhất của từ phi lý, mà không với nghĩa vô nghĩa của nó. Dẫn đến hệ quả là các tranh luận của tôi sẽ không liên quan chi đến tuyên bố của các nhà lý thuyết bảo về đạo Kitô, rằng hiện hữu con người mà không có Gót thì phi lý, theo cái nghĩa vô nghĩa. Tuy nhiên, biện luận của tôi sẽ vẫn nằm trong đề tài. Công bình mà nói, nếu đưa tuyên đòi rằng – đạo Kitô là phi lý theo nghĩa bất nhất – đến cho các nhà lý thuyết bảo vệ đạo Kitô, họ sẽ phủ nhận nó. Vì vậy, tôi sẽ bảo vệ một quan điểm nghịch lại với những gì những đạo Kitô chủ trì.

Sự phi lý của đạo Kitô

Có phải đạo Kitô phi lý theo nghĩa từ điển là bất nhất lố bịch và phi lý? Theo như tôi nhận thấy, câu trả lời là "có". Cứ theo những phê phán tiêu chuẩn về đạo Kitô và một số những diễn giải đáng tin cậy về nó, đạo Kitô chồng chất những bất nhất lố bịch, và tin tưởng lẫn thực hành phi lý. Ở đây, tôi sẽ xét năm khía cạnh của đạo Kitô xem ra bốc lên mùi phi lý: Con đường cứu rỗi, Thiên đường, Hỏa ngục, Luân lý đạo Kitô, Sự chuộc tội và Gót. Sự bất nhất tôi bàn ở đây liên hệ đến một mâu thuẫn giữa tầm quan trọng hoặc trọng điểm của những ý niệm này trong đạo Kitô với tình trạng có vấn đề nan giải của chúng. Nói một cách khác, chính là sự bất nhất khiến những ý niệm này trở thành có vấn đề như thế, nhưng cũng lại là thật quan trọng đến thế trong tư tưởng đạo Kitô. Sự bất nhất này có thể khoác nhiều dạng khác biệt. Một dạng mang mâu thuẫn giữa sự quan trọng của Cứu rỗi và sự không rõ hay hàm hồ của lý thuyết đó. Một dạng khác quan hệ đến việc đặt thuyết Chuộc tội vào trọng tâm chủ yếu và sự thiếu xót một lý thuyết đứng vững có được về thuyết Chuộc tội. Lại một bất nhất phi lý quan trọng khác nữa là ý nghĩa quan trọng lớn lao gán cho Thiên đường và những vấn nạn về khái niệm và đạo đức của lý thuyết này. Một dạng khác gồm mâu thuẫn giữa sự quan trọng của đạo đức Kitô giảng dạy với đạo Kitô và các câu hỏi về đạo đức của chính Jesus. Vẫn chưa hết, còn một dạng nữa quan hệ đến mâu thuẫn giữa sự đặt Gót làm trọng tâm trong toàn khu! ng đạo Kitô và sự lệch lạc bất nhất trong khái niệm về Gót.

1. Con đường Cứu rỗi

Trong đạo Kitô không có ghi chép đồng nhất, trước sau như một – loài người nếu giả thử là sẽ được cứu rỗi – sẽ xảy ra như thế nào? mặc dù đây là điều khẩn thiết bậc nhất trong thực tế. Thật là phi lý khi mục đích của đạo Kitô là cứu rỗi loài người, dẫu thế lý thuyết Kitô lại không làm minh bạch ra điều này sẽ được hoàn thành như thế nào. Thực vậy, có những ý tưởng mâu thuẫn nhau về cứu rỗi đưa ra từ giáo điều, từ kinh thánh và từ những thư viết của Paul [17]. Lấy thí dụ, một quan điểm về cứu rỗi trình bày trong các phúc âm Synoptic (Matthew, Mark, và Luke) [18] bảo rằng một người sẽ được cứu rỗi nếu cứ tuân hành theo một quy luật đạo đức [19]. Một quan điểm thứ nhì, Paul, John và giáo điều tín ngưỡng chủ trương một người được cứu rỗi qua sự kiện có đức tin vào Jesus. Nói một cách khác, con đường cứu rỗi thứ nhất xem ra như có được qua hành động, trong khi ấy, con đường thứ hai đi đến cứu rỗi chỉ bằng vào đức tin mà thôi.

Con đường thứ hai là con đường phổ thông nhất được gắn với đạo Kitô. Thế nhưng, không có gì là rõ ràng – còn có gì can dự nữa không – ngoài tin tưởng. Dẫu vậy, khi một người chú tâm chỉ vào kích thước hiểu biết của lòng tin này không thôi, lại có những mù mờ. Tín ngưỡng giáo điều xem ra đòi một thứ tin tưởng như xác định trong đạo Chính thống; kể ra, tất cả mọi thứ, từ Sinh nở đồng trinh đến Chúa xuống trần lần thứ nhì (ngày tận thế), từ Chúa phục sinh đến giáng phàm làm người trần. Nhưng John xem chỉ đòi tin vào sự giáng trần và Paul lại xem chỉ đòi tin vào sự phục sinh thăng thiên. Cả hai, Paul và John, không ai đòi phải tin vào Sinh nở đồng trinh và vào Chúa có ba ngôi, nhưng giáo điều tín ngưỡng lại đòi phải tin thêm những thế.

Như thế, những người theo đạo Kitô, đọc kinh Tân ước và giáo điều tín ngưỡng của đạo Kitô thật cẩn thận lại thành ra hoàn toàn tối tăm mặt mũi chẳng biết đâu mà mò với những chủ thuyết mâu thuẫn này. Họ sẽ không biết có phải người ta được cứu rỗi vì hành động, hay vì lòng tin và, nếu vì lòng tin, tin vào những điều gì?

Lưu ý rằng những luận chứng của tôi không giả định trước về sự sai lầm của đạo Kitô. Dẫu như nếu đạo Kitô đã có đúng chăng nữa, đạo Kitô sẽ là phi lý vì mục đích của nó là sự cứu rỗi, thế nhưng trong lý thuyết đạo Kitô không có một con đường rõ ràng và nhất thống để đi đến nó cho được. Trong thực tế, có một bất nhất giữa các quan điểm về cứu rỗi và vị trí trọng điểm của cứu rỗi trong đạo Kitô. Nó cũng tự như đạo Kitô hô hoán "Trên tất cả, phải tìm lấy cứu rỗi!" Nhưng lại không có cách thức nào rõ ràng hay thống nhất để thực hiện điều này!

Một người Kitô có thể tránh được cái hệ quả này không? Dĩ nhiên, ông hay bà ta có thể gắng giải thích kinh Tân ước theo cái cách để các chủ thuyết về cứu rỗi này ăn khớp với nhau, hay một cách nào đó, một trong các chủ thuyết phải bị bỏ qua. Nhưng giải thích như thế không thể là tùy tiện. Phi lý không nên tránh bằng dựa vào tùy tiện. Lấy thí dụ, một tín đồ Kitô đọc bản thảo của bài này đã nói rằng ông thấy quan điểm của tôi – rằng Tân ước đưa ra những lời khuyên trái nghịch về cứu rỗi – thì gượng gạo. Thông điệp truyền thống, ông nói, là một người được cứu rỗi bằng tin tưởng Gót như đã khải thị qua Jesus Christ. Thế nhưng, ông chẳng dẫn câu nào trong Tân ước để chống đỡ lối giải thích của ông, cũng chẳng có cố gắng nào thử giải thích sao cho mất đi các mâu thuẫn lý thuyết tôi đã dẫn kể. Chắc là, một người may ra có thể tìm được những đoạn kinh chống đỡ lối giải thích của người bình luận. Nhưng lại có những đoạn khác lại chống đỡ cho lối giải thích đối nghịch. Có một mẫu thuẫn lịch sử dài lâu – ai cũng biết – giữa những người Kitô hô hào cứu rỗi qua hành động và những người Tin lành hô hào cứu rỗi qua đức tin. Thực chính thế, có một khối giấy mực kinh điển uyên bác rất to lớn hoàn toàn dành vào nỗ lực để hiểu sự mâu thuẫn này. [20] Sự tranh luận lâu dài truyền thống này và những phản biện đáp ứng rất bác học, ! chắc chắn thừa nhận luận đề của tôi rằng kinh thánh đã đưa ra các lời khuyên mâu thuẫn thì khó nói là gượng gạo được.

Một cách khả hữu khác để tránh khỏi phải gặp vấn đề, là chủ trương rằng – vì con đường cứu rỗi trong kinh thánh đã không chỉ ra cho rõ ràng, người ta nên đánh cuộc cả hai – bằng cách vừa có đức tin vào Jesus và vừa làm thêm những điều thiện. Trông vào tính cách huyền bí của Gót, không biết phán định như thế thì có phải là cẩn thận tốt đẹp không thì lại chưa rõ! Sau rốt, không chừng Gót có thể chẳng muốn chúng ta đi theo cả hai con đường một lượt! Nhưng dẫu sao đi nữa, nó không tránh khỏi vấp phải vấn đề chính yếu, Thật là phi lý rằng người theo đạo Kitô lại phải dùng đến "chiến lược" bắt cá hai tay này để tránh vấn đề. Nếu theo cả hai lối cùng lúc là điều Gót muốn, tại sao điều này lại không nói ra cho rõ ràng? Chắc chắn con đường cứu rỗi đã phải nên nói ra một cách trắng đen minh bạch cho dễ hiểu.

2. Khái niệm về Thiên đường (Heaven)

Mặc dù sự kiện lên thiên đường là mục đích chính yếu của đạo Kitô và nó được giương cao như tột đỉnh của vô vàn bất tận ước muốn, ý niệm Thiên đường có vấn đề rất sâu nặng, về tính cách trong cả khái niệm lẫn đạo đức [21]. Một lần nữa, điều này đập vào tôi như một phi lý. Và cũng một lần nữa, xin ghi chú là tôi không giả định trước về sự sai lầm của đạo Kitô. Ngay cả giả thử nếu những chủ thuyết chính của đạo Kitô có đúng chăng nữa, thật bất nhất và phi lý rằng Thiên đường chiếm một chỗ trung tâm trong toàn bộ khung dựng những vật liệu của đạo Kitô, nhưng bản chất của nó thì lại có nhiều vấn đề đến như thế.[22]

a. Những khó khăn về khái niệm

Trước tiên, có những khó khăn trong khái niệm về Thiên đường. Bắt đầu với cái ý niệm hiện hữu của con người trên Thiên đường – ở đấy, nó có mang thân xác hay không có thân xác – ý niệm này thì khó mà hiểu cho được. Trong lý thuyết phổ thông nhất về sự hiện hữu trên thiên đường của chúng ta – phần linh hồn phi vật chất của con người – không phải phần thân xác – đi lên Thiên đường không lâu sau khi người ấy chết. Trong cách hiểu này, Thiên đường được xem như "một nơi chốn" mặc dù nó không nằm trong thời gian và không gian. Trong lý thuyết thứ nhì – thuyết các nhà thông thái tin đây là quan điểm nguyên thủy của đạo Kitô – Thiên đường hiện nay chưa có nhưng sẽ có trong tương lai lúc (Chúa) xuống trần lần thứ nhì (the Second Coming). Lần xuống trần thứ nhì này, tất cả thân xác con người sẽ được dựng dậy, trong một hình dạng đổi thay nhưng sẽ được thưởng công trong chính không gian mà chúng ta đang sống bây giờ đây.

Đối với lý thuyết kể đầu tiên, đã có đầy khó khăn về tưởng tượng – dẫu một cách sống sượng thô sơ – một sự hiện hữu không thân xác nó ra làm sao – trong thời và không gian. Linh hồn di chuyển từ chỗ này qua chỗ khác như thế nào? Nó nhận ra các linh hồn khác như thế nào? Những linh hồn không thân xác làm gì cho hết ngày vì đã giả định là chúng không phải ngủ nữa? Vấn đề trở nên không thể khắc phục được khi nó cộng hợp với ý tưởng Thiên đường nằm ngoài chiều không và thời gian. Tất cả các khái niệm tâm thần của chúng ta – lấy thí dụ như – nghĩ ngợi, toan định, và ước muốn – là những ý niệm có tính thời gian – chúng phải cần thời gian để thành hình và xảy ra tại một thời điểm nào đó. Suy nghĩ và ước muốn phi thời gian đều không thể nhận thức được.

Xem xét lý thuyết coi Thiên đường bây giờ không có, nhưng trong tương lai sẽ có, khi tử thi người chết biến dạng đội mồ sống dậy trong không gian như chúng ta biết. Ở chỗ này, chúng ta không có những vấn đề với những linh hồn lìa xác, không thân thể và không gian phi thể chất, vì Thiên đường sẽ xảy ra trong không gian vật lý của chúng ta. Nhưng vẫn còn có những khó khăn. Xác người chốn cất lâu đã thối rữa hết rồi và các nguyên tử tạo thành chúng đã trở nên phân tán tứ phương. Thực vậy, những nguyên tử trong đám này có thể cuối cùng đã thành ra phần thân xác của những người đang hiện sống. Và tất cả những điều đó cũng đúng trong trường hợp những xác đã hỏa thiêu. Khi nhìn những vấn đề như thế này, ngay các triết gia hữu thần như Peter Van Inwagen[23] đành đã phải biện luận rằng cho dẫu có một Gót toàn năng cũng không thể tái dựng được một xác thân đã hoàn toàn phân rã. Nhưng chính vì thân xác con người phân rã thực, nên đấy là vấn đề.

Van Inwagen đã đề nghị một giải pháp cho vấn đề này thật quái đản đến nỗi, phải như không vì vị thế của ông trong học giới, ý tưởng đó không đáng được nhận xét nghiêm chỉnh. Ông đã đề nghị rằng, dù trái nghịch với những gì chúng ta thấy, thân xác con người không phân rã! Mà đúng ra, Gót bảo quản thân xác (thực) của chúng ta – có lẽ là ngay lúc chết – và đưa thay vào đó là một "bản sao" – bản sao này mới là thân xác chúng ta thấy – hoặc tan rã hoặc hỏa táng [24]. Thật không may, đề nghị này đem đến những vấn đề mới. Tại sao lại phải giả thử rằng cái xác người thối rữa hay đốt ra tro chỉ là "bản sao" và không phải là "bản chính" – không là thân xác thật của người chết? Hơn nữa, các thân xác bảo quản đem đi chứa ở chỗ nào? Nếu nói rằng chúng đem chất ở trên một tinh cầu nào xa lắm hoặc một không gian khác với của chúng ta, có những vấn đề nổi lên tức thì. Cái khả năng thứ hai đưa đến khó khăn là làm sao có thể có một không gian khác với không gian chúng ta? Còn đề nghị kể trước để mở ra một minh xác thực nghiệm có thể có trong tương lai, trong thám hiểm vũ trụ may ra – trên nguyên tắc – có thể tìm thấy hành tinh nơi Gót bảo quản các xác chết! [25]

Độc lập với những sự quái đản trong bản chất của nó và những điều hàm chứa đầy vấn đề, còn vài điều hoang mang về những đề nghị của Van Inwagen. Tại sao Gót lại phải đi lòng vòng đến xa xôi như thế với chuyện xem ra là người ta mất đi hoàn toàn vào hư không? Van Inwagen đề nghị rằng nếu thân thể đã không tan rã hoặc biến mất bí ẩn sau khi chết, điều này chắc sẽ là bằng chứng có một uy quyền siêu nhiên. Tác giả này nói mặc dầu Gót muốn chúng ta tin vào Gót, Ông này không làm hết tất cả những gì Ông có thể làm được, không muốn để lộ những bằng chứng không thể chối cãi cho chúng ta thấy. Van Inwagen kết luận bằng câu nói "có lẽ không có gì là khó khăn để nghĩ ra những lý do tốt đẹp cho chính sách như thế (của Gót) .”[26]

Có lẽ thực khó hơn là Van Inwagen đã giả thử. Theodore Drange [27] đã đưa ra một luận chứng rất hùng hồn trình bày rằng những luận chứng quen thuộc vẫn bào chữa chuyện Gót không đưa các bằng chứng mạnh mẽ ra cho chúng ta tin vào sự hiện hữu của Ông ta – các luận chứng như thế rất yếu [28]. Thí dụ, một người không thể biện hộ nếu đưa ra bằng chứng hùng hồn sẽ gây trở ngại cho ý chí tự do của người ta, vì tự do chọn lựa thì tương đồng với có bằng chứng hùng hồn. Trong trường hợp nào đi nữa, nếu đã như có ai thấy xác người không thối rã hay không mất đi sau khi chết, điều này khó mà có thể nói là bằng chứng không chối cãi được của phe hữu thần chủ trương có Gót, vì trạng thái của những chuyện như vậy tương đồng với nhiều cách giải thích của phái vô thần, thí dụ, một quỉ thần ma quái muốn làm chúng ta sửng sốt!

b. Những khó khăn về đạo đức

Thiên đường xem ra bất công bất kể cách nhìn ra sao. Theo như lối nhìn phổ thông về Thiên đường, có những người được đưa về đấy vì thưởng công cho những gì họ thực hiện trong thời sống ở trần gian, và có những người không được thế. Một quan điểm thứ nhì, Thiên đường là một tặng phẩm của Gót hoàn toàn không dựa trên công lao – có người được, có người không. Một quan điểm không-phổ-quát thứ ba – tất cả mọi người, cuối cùng đều lên Thiên đàng.

Trước hết xét quan điểm tặng phẩm không dựa trên công trạng, Một ông bố ban phát quà không-dựa-trên-công-trạng cho những đứa con này và không cho những đứa con khác, có thể xem là không công bình và tùy tiện. Chắc chắn cũng có thể nói như thế về Gót nếu Ông đã hành động một cách tương tự. Nhưng nếu giả thử chúng ta chấp nhận quan điểm lên Thiên đường do công trạng. Quan điểm này xem ra vẫn không công bằng. Giả thử Thiên đường là thưởng lệ cho niềm tin, thí dụ, tin Jesus là đấng Cứu thế. Triệu triệu người, không tự do lỗi của họ, chẳng bao giờ nghe đến danh Jesus cả, hay ít ra chẳng bao giờ được có dịp biết kinh thánh. Những người này hỏng dịp tin tưởng thì thật không phải là lý do khiến họ không được lên Thiên đàng.

Hơn thế nữa, ngay cả khi nếu người ta đã có cơ hội để biết, nhưng đã chịu thua không tin nổi, tại sao họ lại bị trừng phạt bằng cách không được thưởng công? Nhiều người vô thần, hay hoài nghi phủ nhận thông điệp của Phúc âm chỉ với lý do chính đáng, là có chứng cớ cho thấy tính chất khó mà đúng được trong nhiều lý thuyết chủ yếu của đạo Kitô: Phục sinh, Sinh nở đồng trinh và Chúa xuống thế [29]. Ngay cả như nếu các lý thuyết này có là đúng, và không phải là không thể xảy ra dưới ánh sáng của chứng cớ, những chứng cớ này có thể chắc chắn vẫn không lay chuyển được người có óc duy lý. Phải đi xa hơn, vượt quá những gì từ chứng cớ đọc ra – nếu không phải là mâu thuẫn với chứng cớ – để chấp nhận Jesus là "con trai của Gót". Xa hơn nữa, dẫu nếu như những người không tin đã có nhầm lẫn chăng nữa, khi cân nhắc bằng chứng và nếu chúng không thực đưa ra những nền tảng vững chắc để tin, rất nhiều người không tin, họ thành thực tin rằng chứng cớ đã không có đủ. Tại sao một Gót tốt lành lại muốn giữ lại sự vui sướng Thiên đường đối với những người thành thực, dẫu không tin; họ có thể đã không đủ sâu sắc, kiến thức hay óc phân tích để có thể phán đoán chứng cớ cho được đúng?

Giờ đây các nhà lý thuyết bảo vệ đạo Kitô như William Lane Craig [30] sẽ cãi rằng trường hợp mà tôi mô tả sẽ không bao giờ xảy ra trong thực tế. Không tin – cơ bản không là một vấn đề tri thức – nhưng là một chủ tâm từ chối có "tội lỗi", với chúa Thánh Linh. Tuy nhiên, như tôi đã cãi lại ở những chỗ khác; Craig kêu gọi đến chúa Thánh linh có vấn đề [31]. Một vấn đề cơ bản trong lý thuyết của Craig là ông đã giả định không phải chỉ có những tín đồ đạo Kitô, nhưng tất cả mọi người cũng đều biết đến chúa Thánh linh của ông. Thế nhưng không có lý do gì để tin rằng đến ngay cả những người tự xưng là "con chiên ngoan đạo" Kitô đã hẳn có được kinh nghiệm về vị chúa Thánh linh [32]này, nói chi đến tất cả những người không-Kitô lại phải có như thế!

Giả thử như phần thưởng lên Thiên đường không dựa trên niềm tin nhưng trên hành vi đạo hạnh. Điều này cũng vẫn còn bất công. Hàng triệu triệu người chưa, hay không có hoàn cảnh để biết đến các lời dạy về đạo đức của kinh thánh . Thế nên, nếu như họ không sống theo tiêu chuẩn đạo đức của kinh thánh – đó không phải tự là lỗi của họ. Hơn thế nữa, dẫu cho cả đến những người đã có dịp biết đến kinh thánh, cũng có thể tìm thấy các thông điệp đạo đức của quyển sách này không thể chấp nhận được trên chính nền tảng của đạo đức. Gót, như diễn tả trong Cựu ước, thường ác độc và tuỳ tiện, và trong Tân ước, ngay cả Jesus đã chân dung như có một tư cách đạo đức khiếm khuyết [33]. Thêm nữa, ngay cả với những người chấp nhận quyển kinh thánh, câu hỏi là – đâu là tư cách đáng được được ban thưởng? Nhũng gì dạy trong kinh thánh về đạo đức thì đã được diễn giải rất nhiều cách hiểu trái ngược nhau. Thế nhưng cho thật công bằng – làm sao Thiên đường có thể là phần thưởng vì tuân theo một tiêu chuẩn đạo đức đúng đắn chỉ dẫn trong Phúc âm – mà chính Phúc âm thì lại không chỉ rõ minh bạch?

Bây giờ, có thể cãi ngược lại rằng những người tuy chưa bao giờ có dịp biết đến các thông điệp đặc biệt về đạo đức của kinh thánh , vẫn có thể được cứu rỗi, nếu như họ tuân giữ theo những nguyên tắc phổ thông của luật đạo đức tự nhiên, mà cứ cho là ai ai cũng biết, vì Chúa Thánh thần của Gót khắc in kiến thức này trong lương tâm mỗi người. Dù cách gì, sự vặn lại này có vấn đề. Một điều, không có lý do nào để giả tưởng là Chúa thánh linh đã "in ấn" luật đạo đức phổ thông vào lương tâm mỗi người. Chưa kể rằng nếu – có chăng những nguyên tắc đạo đức phổ thông mọi thời, mọi nơi – là điều không chắc chắn. Nhưng nếu cứ cho là có, không có gì rõ ràng cho thấy tác giả của chúng lại là Chúa thánh linh! Lại thêm nữa, nếu thuyết cứu rỗi thật rộng rãi đến như thế, thật ngẩn ngơ không thể hiểu vì sao Chúa lại phải nhập thế, xuống trần giảng dạy – nếu thế còn cần chi nữa và cũng chẳng có gì là đáng ao ước nữa [34].

Một mặt khác, cổ vũ thuyết phổ quát lại cũng có những vấn đề của nó. Thiên đường để làm gì nếu cuối cùng rồi ai ai cũng lên hết trên đó? Nếu thế còn ý nghĩa gì của sự sống trần gian này với những đau thương, thử thách và khổ ải của nó? Mặc dù trong trường hợp này (ai cũng lên thiên đường) có lẽ không còn phàn nàn là bất công [35], người ta có thể phàn nàn về sự vô nghĩa của cuộc sống trần gian. Hiện hữu con người hiển nhiên trở thành phi lý và đầy bí ẩn khó hiểu. Tại sao chúng ta lại có đời sống trần gian (như bước trung gian) làm gì nữa nhỉ? Tại sao không bắt đầu đời sống ngay trong thiên đường cho xong?

Một độc giả đọc bản thảo của luận văn này đã phản đối rằng – những liệt kê kể trên, về sự bất công, hoặc sự vô ích của Thiên đường – không chứng tỏ rằng đạo Kitô thì phi lý về nghĩa bất nhất, vì con người vẫn có khát khao một sự sống vĩnh cửu dẫu cho có bất công, hay vô ích. Nhưng sự bất nhất tôi nghĩ đến trong trí không nẩy đưa lên bất cứ mâu thuẫn nào đối với lòng khát khao một sự sống vĩnh cửu. Thiên đường, dẫu nó là gì đi nữa, có nội dung là hàm chứa ý nghĩa về đạo đức, ý nghĩa đó trong thực tế đã dường không có khi xem xét thật sát gần. Thiên đường được giả định là đưa ra một tiêu điểm luân lý cho đời; nhưng nó lại không.

3. Đạo đức đạo Kitô

Một bất nhất khác nữa trong đạo Kitô là lý thuyết đạo đức của đạo Kitô tìm thấy trong Tân ước xem ra không thích đáng, hay không thể bênh vực được đối với nhiều người nhạy cảm về luân lý, kể ngay cả những người theo đạo Kitô thời nay. Thế nhưng lý thuyết này được giả định là căn bản cho luân lý Kitô. Những gì từ Jesus – về thế giới bên kia, sự khắc nghiệt, những đòi hỏi phải nhắm mắt tuân phục và báo thù phục hận đều không những không chấp nhận được về đạo đức, nhưng mâu thuẫn với tuyên bố rằng Ông là toàn hảo đạo hạnh [36]. Còn hơn nữa, sự chấp thuận ngầm – không nói ra – về nạn nô lệ khiến Ông bất xứng để làm một khuôn mẫu đạo đức.

Lại một lần nữa, là điều ghi chú quan trọng rằng luận đề của tôi không đặt giả định trước đạo Kitô sai lầm. Dẫu nếu đạo Kitô cứ tạm cho là đúng, vẫn đã có một bất nhất giữa những người Kitô giương cao Jesus như lý tưởng đạo đức và những quan điểm về luân lý có vấn đề của Ông. Những người Kitô tin tưởng Jesus là lý tưởng đạo đức của họ, nhưng Jesus lại có những tì vết đạo đức nên mâu thuẫn với lý tưởng này.

Chúng ta hãy cùng xem xét trường hợp về nạn nô lệ với chi tiết hơn. Mặc dù nạn này thực hành rất phổ thông ngay trong chính thế giới Jesus đang sống thời ấy, đã không hề có bằng chứng nào cho thấy Ông lên án nó. Như Morton Smith [37]đã ghi chú:

"Hoàng đế và nhà nước La mã có vô số nô lệ, đền thờ Jerusalem (của đạo Do thái) có những nô lệ của đền, Chủ tế đạo Do thái có những nô lệ của chủ tế (một trong những nô lệ này bị cắt tai kể trong chuyện bắt Jesus [38]); tất cả những người giàu có và hầu hết giới trung lưu có nuôi nô lệ. Theo như mức chúng ta được kể cho biết, Jesus không bao giờ tấn công tệ nạn này. Ông đã nhận hiện trạng của nó như sự đương nhiên và uốn nắn những câu chuyện của ông cho phù hợp. Khi Jesus trình bày các sự việc, vấn đề chính với những nô lệ không phải là lấy lại tự do, nhưng là phải chiếm được lòng chủ nhân khen ngợi. Đã dường có những cuộc nô lệ khởi loạn ở xứ Palestine và Jordan trong thời Jesus trẻ tuổi (Josephus, Bellum, 2:55-65); một thủ lãnh có tài làm phép lạ, ở một trong những khởi loạn như thế, hẳn đã lôi cuốn một đám người theo đông đảo. Nếu Jesus đã có lên án nô lệ hay hứa hẹn giải phóng, chúng ta đã nhất định phải nghe đến những gì Ông làm, Chúng ta tuyệt chẳng nghe gì cả, vậy giả định có lẽ đúng nhất là Ông đã không nói gì hết."[39]

Phán đoán của Smith được thái độ các học trò Jesus xác nhận. Nếu như Jesus chống lại chế độ nô lệ, có khả năng là các học trò ban đầu của ông hẳn đã làm theo lời dạy của thày mình về vấn đề. Thế nhưng, Paul (1Cor. 7: 21, 24) và các nhà viết kinh Kitô ban đầu khác, ra lệnh cho các người Kitô tiếp tục thực hành nạn nô lệ [40]. Chắc chắn là phi lý để một ai ngầm chấp nhận chế độ nô lệ, lại là đại diện cho lý tưởng đạo đức Kitô.

Có thể nào thử gắng đáp lại lời kết tội phi lý này được không? Một cách là giải thích lại những phần đạo đức trong đạo Kitô mà những người Kitô thấy khó chịu, thí dụ, tranh cãi là Jesus đã không ngầm chấp thuận nạn nô lệ. Nhưng mặc dù cách giải thích lại như thế phải là không tuỳ tiện và không có vấn đề, nhưng chúng thường phạm vào lỗi như vậy. Lấy thí dụ, một người đọc Kitô xem bản thảo bài văn này đã cãi rằng nếu Jesus đã có dạy rằng nô lệ là sai, Ông hẳn đã bị bỏ qua và chuyện đó, về lịch sử, đã "không đặt lên bàn mổ" (của thời đại đó)[41]. Điều này ném vào tôi giống như một sự chạy tội. Chúng ta tin là Ông hô hào "giơ thêm má bên kia", yêu những kẻ thù của mình, và đừng nhìn phụ nữ với thèm thuồng trong mắt. Ấy vậy những quan điểm này xem – cũng đúng phải giữ với khả hữu tính lịch sử – (lại được nhận ngay, không) như là giải phóng nô lệ. Vả lại, vài nhân vật trong cổ thời đã phát biểu sự chống đối của họ [42] . Một cách khác cho người Kitô tránh bất nhất, sẽ là thú nhận rằng họ chấp nhận thái độ của Jesus bất chấp cái xấu của tệ nạn này. Nhưng trong thực tế, khi phải đẩy đến quyết định, họ không làm theo như vậy! Do đó, thí dụ, những người Kitô thời nay đã chống lại chế �! �ộ nô lệ.

Tuy nhiên, tạm bỏ qua bằng cớ, chúng ta hãy cứ giả thử Jesus đã chống lại nô lệ và những gì Ông và các học trò lên án đã bị bỏ, không chép vào hồ sơ Tân ước. Như thế lại đưa ra một phi lý mới cho đạo Kitô: Jesus thực đã có chống nô lệ, mặc dù điều ngược lại xem ra mới đúng với hồ sơ trong Tân ước. Như thế, tín đồ Kitô chống nô lệ là đã theo gương Jesus nhưng lại không có gì trong kinh thánh để biện chính cho. Hơn thế nữa, nếu Gót thực đã chống nạn nô lệ và Jesus thực đã hô hào chống nó, tại sao Gót lại để cho các lời dạy bị bỏ qua không nhắc gì đến trong Tân ước? Chắc chắn, điều này đưa ra một phi lý khác nữa. Kinh thánh thiếu sót không ghi gì về sự Jesus chống đối một thực hành cực kỳ tàn ác, ghê tởm nhất trong lịch sử nhân loại, dẫu thế mà Jesus lại được giả định là lý tưởng đạo đức cho chúng ta!

Ngay nếu như chúng ta tạm hoãn qua những vấn đề này, và tập trung vào những gì đã được nhiều người xem là tinh yếu các giảng dạy của Jesus, kể tên, lời răn "hãy yêu láng giềng nhà ngươi", có nhiều vấn đề. Lởi răn này có tính không rõ rệt, cho phép nó đươc diễn giải nhiều cách khác nhau, trong số có những diễn giải ngầm chứa những nội dung không thể chấp nhận được, trong khi những lối khác thật không rõ ràng, đến nỗi không cách nào phân biệt được đâu mới là lởi răn diễn dịch ra. Nhưng phi lý ở chỗ là một lời răn nằm ở vị trí trọng tâm của đạo Kitô lại có những vấn đề như thế này [43].

4. Sự chuộc tội

Vẫn còn một bất nhất khác trong đạo Kitô là không có lý thuyết hữu lý về sự Chuộc tội [44]; đó là, câu hỏi tại sao Jesus lại hiện thân thành người trần, chịu chết trên thập giá và rồi sống lại [45]. Ấy nhưng nếu thiếu nó, thế giới quan của Kitô không có nghĩa gì cả và hiện thế, tử nạn và phục sinh thành vô nghĩa.

Tấ cả những lý thuyết quan trọng đã có trong lịch sử về sự chuộc tội đều có những vấn đề nghiêm trọng. Đặc biệt, chúng thất bại không giải thích được tại sao Gót đã hi sinh đứa con trai mình để cứu chuộc những kẻ tội lỗi, hoặc nếu khác, họ làm sự hy sinh xem ra tùy tiện và vô nghĩa. Thế nên, họ không cung cấp một giải thích xứng đủ về sự chuộc tội, chết, và sống lại của Jesus. Lại một lần nữa, xin ghi chú rằng luận đề của tôi không đặt trước một giả định là đạo Kitô sai lầm. Điều tôi muốn nêu – đơn giản là – đã có bất nhất, phi lý trong sự thiếu vắng một giải thích hợp lý về thuyết Cứu chuộc và sự cần thiết phải có một lý thuyết như thể để làm cho đạo Kitô mới có ý nghĩa. Để làm sáng tỏ điều này, tôi sẽ xét đến Lý thuyết Toại Ý của St. Anselm[46] (Satisfaction Theory).

Mặc dù nội dung thuyết Toại Ý đã được các nhà tư tưởng trước đó có nói đến trong chừng mực nào đó, Anselm – ở thế kỷ 11 – đã khai triển nó một cách chi ly và thông thái [47]. Ông cãi rằng Gót phải cứu nhân loại qua sự hiện thân và chết của Jesus. Theo Anselm, trả món nợ với Gót, là làm theo ý Gót. Thế nhưng, ông lại biện luận rằng khi – con người Gót tạo – tội lỗi [48], ấy chính là điều họ không làm. Những tội lỗi của giống người Gót tạo, đã sỉ nhục Gót và làm giảm danh dự của Gót. Thế nên, phải có một trách nhiệm phục hồi danh dự cho Gót và gỡ bỏ sự sỉ nhục (phạm thượng!). Đây là sự Toại Ý. Thế nhưng, chỉ có cái chết của Người-mà-Gót (God-Man) Jesus mới có thể đưa đến sự vừa lòng thích đáng. Chỉ có Người-mà-Gót mới có khả năng, do sự linh thiêng của ông, mới dâng điều gì đó xứng mức với Gót, và lại do tính người của Ông, mới đại diện được cho giống người! Chỉ một con người bình thường mà thôi sẽ không có khả năng tạo ra sự vừa lòng thích đáng, vì người này phải tương ứng tỉ lệ với tổng số "tội" và tổng số "tội" thì vô cùng [49]. Ngoài ra, cái chết ! của Người-mà-Gót không có gì là bất công, vì Con-Gót chết hoàn toàn tình nguyện, ngõ hầu phục hồi danh dự của Gót. Những ai chấp nhận hy sinh của Jesus, những kẻ ấy được cứu chuộc.

Lý thuyết này tạo những giả định và chúng đều có vấn đề. Hãy để tôi kể bốn điểm:

Thứ nhất, không rõ rệt vì sao, nếu nhân loại làm các sai trái gây tổn thương Gót, lại không thể thỏa mãn thích đáng một cách đơn giản bằng trừng phạt những kẻ tội lỗi, cho đến mãi mãi. Chuyện hiện thân thành người trần thật không cần thiết.

Thứ nhì, cái chết của Jesus, mặc dù tình nguyện, xem ra bất công. Công bình chắc chắn đòi hỏi phía phạm tội, ở mức dù tối thiểu nhất, đem mãn nguyện đến – thật nhiều đến mức tối đa có thể đem được. Thêm nữa, một con người tốt đến mức toàn hảo (như Gót) sẽ không cho phép một kẻ hoàn toàn vô tội đem đến thỏa mãn, mà lại còn trong căn bản tình nguyện, dẫu ngay cả khi phía phạm tội không thể đền trả được gì. Thực vậy, ngay chính ý niệm về sự hãnh diện của Gót bị tổn thương và đòi hỏi phải được đền bồi thỏa mãn như thế, qua sự đòi hỏi chính đứa con vô tội của mình tự nguyện hy sinh, tất cả chúng giả thiết một quan điểm về bản chất đạo đức của Gót mà nhiều độc giả thời nay sẽ gạt bỏ.

Thứ ba, lý thuyết này không rõ ràng tại sao cái chết của Người-mà-Gót lại là cần thiết cho sự đền bồi thỏa mãn một sai trái lớn vô cùng đã phạm đến danh dự của Gót. Tại sao không là một vài hình thức trừng phạt nào khác cũng đủ? Nếu danh dự của Gót đã tổn thương vô cùng ghê gớm vì "tội lỗi" con người, tại sao nó không thể được hòa giải bằng sự trừng trị vĩnh viến vị Người-mà-Gót, Jesus ấy? Tại sao lại phải là tử hình? Thực ra có lẽ trừng phạt Jesus trong vĩnh cửu như thế xem ra nặng nề hơn biết là bao nhiêu – hơn sự trừng phạt tử hình – chỉ đau đớn tương đối ngắn ngủi và ít ỏi. Ngay cả dẫu như có người cãi lại, phạt tử hình có một sự khắc nghiệt mà không trừng phạt nào có thể sánh bằng, điểm quan trọng cần nhớ là Jesus đã chỉ chết trong một thời gian rất ngắn. Sẽ là trừng phạt tử hình khắc nghiệt hơn nhiều nếu như Jesus đã chết luôn và không sống lại.

Cuối cùng, không có gì rõ ràng là – tại sao những người chấp nhận sự hy sinh của Jesus lại được "cứu chuộc"? Dẫu như chấp nhận giả định là Jesus hy sinh đem đến mãn nguyện đối với những sai trái trong quá khứ đã xúc phạm đến danh dự Gót, tại sao tin tưởng vào Jesus bây giờ lại cứu được bất kỳ ai (tin theo)? Và tại sao chỉ những người-tin mà những ai không-tin lại bị loại trừ, không được phần thưởng đó?

Các lý thuyết khác như thuyết Penal Theory, thuyết Government Theory, thuyết Moral Theory, thuyết Christus Victor Theory, và thuyết Mystic Theory – tất cả cũng thế – đều đầy những đáng ngờ cùng cực [50].

5. Khái niệm về Gót

Điều bất nhất phi lý cuối của bài này, tôi sẽ nhắc đến ở đây là – mặc dù Gót là trung tâm điểm rường cột của đạo Kitô, khái niệm về Gót theo đạo Kitô thì hồ đồ, không mạch lạc. Xin ghi chú là tôi đang không chỉ nói rằng tin vào Gót là sai lầm. Đúng hơn, là có một bất nhất trong việc dựa tôn giáo của một người trên niềm tin vào Gót và lại có chính ý niệm này hồ đồ, không mạch lạc. Còn gì có thể phi lý hơn là chính cái khái niệm trọng tâm của một tôn giáo lại bất nhất?

Trước hết, một vài thuộc tính gán cho Gót trong kinh thánh, mâu thuẫn nhau, không trước sau như một.[51]. Ở vài chỗ, Gót được tả như là khoan dung, nhân từ [52]và ở một vài chỗ khác lại như là thiếu lòng tha thứ;[53] Ở vài chỗ, Gót được tả như một nhân vật biết hối hận và đổi ý,[54] ở chỗ khác lại như một nhân vật không bao giờ hối hận và đổi ý cả;[55] ở vài chỗ như một nhân vật biết lừa dối và tạo nên hỗn loạn và ác độc,[56] và ở những chỗ khác lại như một nhân vật không bao giờ làm như thế,[57] ở vài chỗ là một kẻ trừng phạt trẻ con vì hành động sai ! trái của cha mẹ chúng [58], và ở những chỗ khác lại là một nhân vật không bao giờ làm như thế.[59]

Thứ nhì, những thuộc tính nhấn mạnh trong liệt kê triết học về Gót – hoặc chúng mâu thuẫn điều này với điều kia hay chúng nội tại bất nhất. Trong quyển sách của tôi Chủ nghĩa vô thần: Một biện chính triết học (Atheism: A Philosophical Justification), tôi đã viết ba mươi trang phân tích chi tiết những bất nhất gắn liền với các ý niệm: toàn trí, toàn năng, và tự do thần linh. Ở đây tôi chỉ có thì giờ nêu đại cương những biện luận của tôi về toàn trí (omniscience).

Nói rằng Gót là toàn trí là nói rằng Gót là biết-tất-cả. Nói rằng Gót là biết-tất-cả lại kéo theo rằng Ông có hết tất cả những kiến thức có đấy. Hiện giờ, các triết gia đã phân biệt ba loại hiểu biết khác nhau: mệnh đề, tiến trình và kiến thức từ quen biết [60] . Vắn tắt, hiểu biết mệnh đề hay hiểu biết thật sự là – kiến thức về một điều gì đó là sự kiện, và được phân tích là đúng, theo như một loại tin tưởng nào đó. Ngược lại, hiểu biết tiến trình hay kiến thức làm sao là một loại tài khéo, kỹ năng, và nó không giản lược về thành kiến thức mệnh đề được.[61] Cuối cùng, kiến thức do quen biết là trực tiếp quen biết với một vài đối tượng nào đó, người hay hiện tượng.[62] Lấy thí dụ, để tôi nói rằng – tôi biết Ông A, bao hàm ý tôi có hơn, chứ không chỉ hiểu biết mệnh đề chi tiết về ông A; rằng tôi có một quen biết trực tiếp với ông A. Tương tự, khi nói – tôi biết sự nghèo khó – bao hàm ý rằng, bên cạnh kiến thức mệnh đề chi tiết về sự nghèo khó, tôi có một vài kinh nghiệm trực tiếp về nó.

Nói rằng Gót là biết-tất-cả, thế nên, là nói Gót có tất cả kiến thức trong đó gồm mệnh đề, tiến trình và kiến thức từ quen biết. Những nội dung bất mạch lạc, không ăn khớp nhau của liệt kê này về ý niệm Gót đã thường không được để ý. Nếu Gót toàn trí, vậy Gót phải có tất cả mọi kiến thức, gồm kiến thức bơi lội như thế nào. Thế nhưng điều này mâu thuẫn với trạng thái vô-thân-xác của Ông; vì chỉ một nhân vật có thân xác mới có thể có – kiến thức bơi thế nào – theo nghĩa kiến thức tiến trình (biết làm); nghĩa là, có thể thực có kỹ năng bơi lội. Do định nghĩa, Gót không có một thân thể, tính chất phi-thân-xác và tính chất biết-tất-cả của Ông mâu thuẫn với nhau, như thế, vì Gót có các thuộc tính mâu thuẫn nhau, ý niệm Gót thì bất nhất, không mạch lạc, vô nghĩa [63].

Giả thử người ta có thể sẽ phản đối luận chứng của tôi trên hai nền tảng. Thứ nhất, người ta có thể cãi Gót có thể nhập vào xác phàm và lấy được kiến thức làm sao – khi Ông ở trong trạng thái "nhập phàm" đó. Đúng, nhưng Ông sẽ thiếu, không có thứ kiến thức này trước khi Ông nhập xác. Thế nhưng, Gót vốn đã được giả định là vĩnh cửu biết-tất-cả! [64] Thứ nhì, một người giả thử tuyên bố là Gót có thể biết bơi thế nào bằng cách suy nghĩ về nó. Nhưng phản đối này đã dựa trên một sự lẫn lộn giữa hai thứ kiến thức biết làm sao. Dĩ nhiên, Gót có thể biết bơi làm sao trong cái nghĩa Ông giả thử biết, nếu muốn bơi – một người phải giơ tay và đạp chân theo cách thức như thế, như thế, rồi hít thở như thế, như thế,…vân vân. Nhưng điều này không thích đáng với nghĩa kỹ năng của kiến thức – biết làm thế nào – nó gồm có thật sự bơi được; nghĩa là, có sự khéo léo của bắp thịt vận động. Bởi vì Gót thiếu một thân xác, trừ khi Ông nhập xác, Ông không thể hiểu biết – theo nghĩa khả năng – bơi lội ra làm sao.

Thuộc tính là biết-tất-cả cũng mâu thuẫn với những thuộc tính đạo đức thường gán cho Gót. Bởi vì nếu Gót là toàn trí, Ông có kiến thức từ quen biết của tất cả các khía cạnh của thèm muốn và ghen tị. Đến đây, một khía cạnh của thèm muốn là tình cảm thèm muốn và một khía cạnh của ghen tị là tình cảm ghen tị. Thế nhưng, có phần của khái niệm về Gót là Ông toàn hảo về đạo đức, và là một vị toàn hảo về đạo đức phải không có những tình cảm thèm muốn và ghen tị này. Hậu quả là, khái niệm về Gót bất nhất, không ăn nhập đâu vào đâu.

Lại thêm nữa, Gót toàn trí mâu thuẫn với Gót toàn năng. Bởi vì Gót toàn năng, Ông không thể có kinh nghiệm về sợ hãi, thất vọng và tuyệt vọng.[65] Muốn có được các kinh nghiệm này, một người phải tin biết khả năng của mình có giới hạn, nhưng vì Gót là biết tất cả và quyền năng tất cả, Ông biết là Ông không chịu giới hạn nào về quyền năng. Hậu quả là, Ông không thể có toàn bộ kiến thức từ quen biết, của tất cả các khía cạnh của sợ hãi, thất vọng, và tuyệt vọng. Nhưng ở một mặt khác, vì Gót là toàn trí, Ông phải có các kiến thức này. Lần nữa, khái niệm về Gót đã thấy là không ăn nhập với nhau, bất nhất. Vậy nên, còn gì có thể phi lý hơn nữa? Khái niệm trọng tâm của đạo Kitô là Gót, và thế nhưng, khái niệm này thì bất nhất, không ăn nhập trước sau. [66]

Có thể trả lời cho các luận chứng của tôi không? Dĩ nhiên, một người có thể đưa ra một giải thích khác về Gót hoặc về kinh Cựu ước. Làm như thế người này hẳn sẽ gắng chứng minh rằng khái niệm về Gót thì không bất nhất. Nhưng một lối giải thích như thế phải không là tuỳ tiện, hoặc nếu không thì thành có vấn đề. Đối với các các đoạn văn mâu thuẫn trong kinh thánh, một tín đồ Kitô có đọc bản thảo của bài văn này, phê bình phương pháp của tôi trong cách diễn giải là bỏ qua những chủ đề trọng tâm và chỉ chú trọng vào những cái ông gọi là các chi tiết hợp hay không hợp pháp. Đáng tiếc, ông không cho ý kiến đi xa hơn – như làm sao các chi tiết này có thể hoà giải, hoặc làm sao một người có thể xác định đâu là các chủ đề trọng tâm.

Cũng vẫn độc giả này, đã thử cố gắng hoà giải sự mâu thuẫn giữa Gót toàn trí và các thuộc tính khác của Gót, bằng cách từ chối là Gót là biết-tất-cả. Đặc biệt, độc giả này chối rằng Gót không có toàn bộ kiến thức làm sao và kiến thức do quen biết. Nhưng sự giả định này có hàm chứa một nghịch lý rằng con người có kiến thức mà Gót không có. Nói một cách khác, nó hàm ý rằng một chủ thể vô hạn lại không có kiến thức mà một con người hữu hạn có. Một phi lý thay chỗ của một phi lý khác!

Kết luận

Những lý thuyết của đạo Kitô về Cứu rỗi, Thiên đường, Đạo đức, Cứu chuộc và Gót [67] đóng vai quan trọng trung tâm của chủ thuyết Kitô, thế nhưng những lý thuyết này có vấn đề. Nhưng đây là phi lý theo cái nghĩa thông thường tự điển định nghĩa của từ "absurd .”[68] Đây dĩ nhiên không phải là hết chuyện vì những người Kitô có thể từ chối một vài giải thích trưng ra từ các luận chứng của tôi. Nhưng rồi không biết họ có thể đưa ra các giải thích thay thế, và những giải thích này – hoặc phải không tuỳ tiện hoặc phải không nghịch lý – được hay chăng, lại là một chuyện khác nữa.

Michael Martin

Lê Dọn Bàn tạm dịch- bản nháp thứ nhất

(Dec/2009)

http://chuyendaudau.blogspot.com/

http://chuyendaudau.wordpress.com

Các chú thích trong bài là của chính tác giả, Michael Martin, như trong nguyên văn – bản Anh ngữ – có thể đọc nguyên văn ở đây: Is Christianity Absurd? (2002).

Những chú thích khác là của tôi, hướng đến đọc giả người Việt – tất cả đề có phụ chú – (CTND) – chú thích người dịch – cũng thay cho sự thành thực nhận lỗi, nếu có, hoàn toàn do thiếu kém của người dịch.

[1] Một vị khác, thí dụ, Daniel Dennett, gần đây được biết đến rộng rãi hơn.(CTND)

[2] Xem thêm B. Russell – Yếu tính của tôn giáo – tôi tạm dịch (CTND)

[3] Xem Edward Gibbon – The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (CTND)

[4] Có dịp đặt chân trên những hoang tàn của Parthenon, biểu tượng của văn minh Hy Lạp, và nay là cả nhân loại, vì là quê hương của toán học và triết học, vốn dựng thờ nữ thần Athena, hãy đừng quên – đến thế kỷ VI, Parthenon đã bị biến thành một nhà thờ Kitô, dâng thờ "Parthenos Maria" ("Virgin Mary").

Vậy, những câu chuyện như "tháp Báo Thiên, Nhà thờ lớn Hà Nội", hay "chùa Khải Tường, Saigon"… vì sao bị hủy, phá, chiếm, và mất dấu ở quê hương chúng ta, chỉ là lịch sử lập lại. (CTND)

[5] Thơ Kiên Giang- Hoa Trắng Thôi Cài Trên Áo Tím (CTND)

[6] Xem Sam Harris – The Sacrifice of Reason – "Khái niệm JC chết cho tội lỗi chúng ta và cái chết của Ông đã tạo nên sự hòa giải thành công với một Gót "nhân ái" – là hình thức trực tiếp và trá hình rơi rớt xót lại từ tục man rợ giết vật tế thần, vốn đã hoành hành ở những giống dân mông muội trong lịch sử. Nhìn theo quan điểm hiện đại, đây là một ý niệm vừa phi nhân vừa cuồng tín, phê phán nó, thật khó, không biết phải bắt đầu từ đâu. Thêm vào huyền thoại đê tiện xoay quanh một người chết vì cực hình – Những khổ hình của Christ – sự tượng trưng của tục ăn thịt uống máu sống, của lễ ban Thánh thế – (www.samharris.org)

[7] Salvation – Sự cứu rỗi, Trong đạo Kitô, Jesus là nguồn của sự cứu rỗi và nhấn mạnh vào sức mạnh của lòng tin này. Tương tự, trong đạo Islam nhấn mạnh vào sự phục tùng Allah. Cả hai trên bình diện cá nhân. Riêng đạo Do thái đặt một sự cứu rỗi tập thể cho toàn con dân xứ Israel. (CTND).

[8] Atonement (Christianity) – niềm tin trong đạo Kitô: Jesus đem cái chết của mình để "chuộc tội" cho con người và như thế hòa giải Gót với Người.

Dĩ nhiên, ý niệm này hoàn toàn xa lạ với các dân tộc Nam và Đông Á. Nói chung ở đấy, giữa trời và người không có liên hệ bệnh hoạn như thế. Chỉ kể những chủ thuyết phổ thông nhắc đến rất thường trong sách vở – "Thiên địa vạn vật đồng nhất thế", "Tiểu ngã và đại ngã hoà hợp", "nhận Tự ngã là Không, để biết Chân như", "cái Đạo lớn là không làm, không nói",….Dù chưa đi vào chi tiết, chỉ qua tên gọi thôi, đã thấy chúng là những memes từ Nho, Phật, Lão, Bà la Môn, đã ra sống giữa văn hóa nhân gian, trong lòng sinh hoạt tinh thần các dân tộc ở những vùng này, từ rất lâu đời (CTND)

[9] Cf. Michael Martin, The Case Against Christianity, (Philadelphia, PA: Temple University Press, 1991), Chương giới thiệu.

[10] Phiên âm từ God – thay vì dịch, vì từ Thượng đế – thường dịch – không hoàn toàn đúng nguyên nghĩa của từ God – xem thêm trong chú thích của tôi trong bản dịch: Russell – Có God Hay Không? (CTND).

[11] Một bản có trước đó, ngắn hơn, và có sửa đổi nhiều của văn bản này đã có trong The American Rationalist, May/June 2000, pp. 3-6, với nhan đề “The Absurdity of the Christian Life.”

[12] Absurd: tính chất buồn cười, lố bịch vì trước sau bất nhất hay không thuận lý, xuôi tai, hợp lẽ phải (Ridiculously incongruous or unreasonable), cũng đông nghĩa với foolish. Trong tiếng Việt, đã dịch quen là phi lý, nên theo thói quen – thực ra còn có từ “xuẩn“ – nếu dịch “xuẩn lý“ thì linh động hơn – với nghĩa “lý của người xuẩn“, nó lố bich, buồn cười, không hợp lý thông thường (CTND)

Lời phụ cuối của người dịch:

Phần Phụ Lục :Sự chấm dứt của một Nước Mỹ Kitô Giáo

Jon Meacham

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

Anh Đức Blog

Thứ Tư, 16 tháng 10, 2013

SuyNghiVeDaoKitoMartinHarris.html

Lời người dịch

Dẫn nhập

Nghĩa của từ phi lý

Sự phi lý của đạo Kitô

1. Con đường Cứu rỗi

2. Khái niệm về Thiên đường (Heaven)

a. Những khó khăn về khái niệm

b. Những khó khăn về đạo đức

3. Đạo đức đạo Kitô

4. Sự chuộc tội

5. Khái niệm về Gót

Kết luận

Sự Hy sinh Lý trí

Lời Người dịch

Sự Hy sinh Lý trí - Dẩn Nhập

Chú thích

Letter to a Christian Nation.

[7] Teresa hay Mẹ bề trên Teresa (1910–97):