Trong thời kỳ mang thai, bà mẹ tránh lo âu, thất vọng. Như thế, bé ra đời mới khoẻ mạnh, không bị rối loạn tâm lý. Trước khi ra đời, bé và mẹ là một khối thống nhất. Bé cùng ăn, cùng ngủ, cùng có những cảm xúc thay đổi giống mẹ. Nếu trong thời kỳ mang thai, người mẹ thường buồn bã, lo âu, đứa bé sinh ra có thể gặp những vấn đề tâm lý như quá hiếu động, thụ động hoặc nặng hơn có thể dẫn đến tự kỷ rất cao.

Trong bụng mẹ Bé có khả năng gì?

-Khả năng nghe: Từ 6 tháng, trong bụng mẹ, bé đã có thể nghe được tiếng nói, nhịp tim của mẹ cũngnhư âm thanh bên ngoài.

Những thực ngiệm của các nhà tâm lý Pháp cho thấy, ngay từ khi mới ra đời, đứa bé đã cử động đáp ứng với tiếng gọi của mẹ. Với giọng người khác, bé nằm yên.

Tại Nhật Bản có cuộc thử nghiệm với những trẻ sống gần sân bay. Sau khi ra đời, bé vẫn ngủ yên khi có tiếng ồn của máy bay trong khi những trẻ khác giật mình thức dậy.

Đối với trẻ sinh non, hiện nay, người ta thường áp dụng phương pháp kang-gu-ru, ấp bé trước ngực. Cách này tốt hơn lồng ấp, giảm tỷ lệ tử vong do nhiễm trùng.

Về mặt tâm lý, bé được tiếp xúc trực tiếp với da thịt mẹ, nghe những âm thanh quen thuộc từ lúc trong bụng mẹ như: nhịp tim, âm sắc, giọng nói của mẹ…

-Khả năng nhìn: Thị giác là cơ quan xuất hiện rất sớm. Khi kích thích ánh sáng, bé nhắm mắt lại.

-Vị giác: Khi mẹ ăn thức ăn ngọt nhiều, khả năng nuốt của bé tăng lên. Với chất mặn thì ngược lại.

-Xúc giác: Bé có khả năng xác nhận đau đớn khi bị kích thích.

Sau khi ra đời - Gia đình có vai trò gì?

Sau khi ra đời, những giác quan này càng phát triển. Cùng với hệ thần kinh, bé có thêm cơ quan khứu giác. Vì thế, khi gặp mùi không thích, bé quay mặt đi.

Cách cho con bú: Tốt nhất, nên cho bé bú sữa mẹ. Khi cho bú, người mẹ phải thoái mái về tâm lý, chỉ nghĩ về con. Tư thế phải thoải mái, không ép bé bú. Nếu bé ọc, ngưng cho bú ngay, ôm bé vào lòng vỗ về, vuốt ve.

Trao đổi bằng mắt: Trong khi chăm sóc, nhìn thẳng vào mắt bé.

Trao đổi qua giọng nói: Thường xuyên nói chuyện với bé, giọng chậm, âm điệu dịu dàng. Bé sẽ dùng tiếng khóc của mình để trả lời mẹ. Mẹ cố gắng hiểu được những yêu cầu của bé.

Tuy nhiên, người mẹ cần lưu ý: bé khóc do nhiều nguyên nhân (do đói bụng, giận hờn, ấm ứ, giả vờ, bệnh…)

Thời gian gần gũi sau sinh: Lúc ở trong bụng mẹ, bé được mẹ làm hộ tất cả: từ ăn, uống, ủ ấm, giữ an toàn.

Khi ra đời, bé bị tách khỏi mẹ. Về mặt sinh học, đây là cú sốc tâm lý đầu tiên của bé. Vì thế, thời gian gần gũi của mẹ với bé sơ sinh rất quan trọng, ít nhất là 4-6 tháng đầu đời. Nếu mẹ quá bận, nên thu xếp vắng mặt trong thời gian bé ngủ hoặc cố gắng ở bên con sau giờ làm việc.

Vai trò của bố và gia đình: Sự có mặt thường xuyên, động viên, an ủi của bố sẽ giúp cho mẹ yên tâm, ổn định về tâm lý.

Trong giai đoạn sơ sinh, người bố có ảnh hưởng gián tiếp đến bé thông qua người mẹ.

Chúng ta đều biết rằng, bé là một cá nhân độc lập. Để giúp bé phát triển tâm lý tốt, bố mẹ phải được trang bị những kiến thức cơ bản về tâm lý, tránh những phiền nhiễu khóng đáng có đối với đứa con thân yêu của mình.

Mách bạn: Kiểm tra tâm lý bé tại:

-Khoa Tâm lý Trẻ em, Bệnh viện Nhi đồng II, 14 Lý Tự Trọng, Q1, TPHCM

-Viện Nhi, Láng Thượng, Hà Nội

(Chi phí tùy loại trị liệu)

Nụ cười hòa nhập xã hội

Nụ cười đầu tiên của bé mang lại niềm hạnh phúc vô bờ cho những người buổi đầu làm cha mẹ. Sau những tuần bé khóc, ngủ, và phát triển khá nhanh, bỗng nhiên em bé nhìn bạn và mỉm cười với ánh mắt trong sáng. Đối với bé, đây chính là khởi điểm của sự hòa nhập xã hội. Đối với một số cha mẹ, đã kiệt sức vì những đêm thức trắng và tất bật suốt ngày chăm sóc bé thì nụ cười đầu tiên của bé làm cho họ cảm động vô cùng và đó là lúc tình yêu thương dành cho bé tràn ngập trong lòng.

Khi nào bé cười?

Nụ cười hoà nhập thường xuất hiện khoảng giữa tuần thứ tư và tuần thứ sáu. Trước khoảng thời gian này, đôi lúc bạn có cảm giác là bé cười nhưng đó chỉ là những nụ cười không có chủ ý do bé no sữa hay đi tiểu. Nụ cười thực sự của bé là khi chúng cười to hơn và lâu hơn nụ cười thoáng qua của bé lúc mới sinh, một đặc điểm để nhận ra là ánh mắt của trẻ lanh lợi và nhìn thẳng vào bạn khi nó cười.

Đầu tiên trẻ sẽ cười với bất kỳ người quen hay người lạ – mỉm cười với cả cái mặt nạ nhăn nhó. Sau một vài tháng, bé chỉ cười với những người mà chúng biết và không có phản ứng với những khuôn mặt mà chúng cảm thấy không quen.

Để trẻ cười nhiều hơn

Cách dễ nhất để khuyến khích cho bé cười là hãy nhìn bé âu yếm và cười với bé. Khuôn mặt ấm áp và thân thương của bạn sẽ làm cho bé an lòng và vui vẻ mỉm cười.

Con bạn và phong cách riêng của bé

Là cha mẹ, chúng ta nên quan sát và lắng nghe phong cách riêng của con mình. Không nên so sánh tính cách con mình với những bé khác.

Mục đích chính của việc thông hiểu các suy nghĩ cũng như các phản ứng của bé khi bé diễn đạt ý mình là giúp người lớn nhận biết cá tính của em bé đó. Thật tuyệt vời khi hiểu được con mình nhận thức môi trường xung quanh như thế nào và cách bé phản ứng lại các tác nhân kích thích xung quanh bé ra sao. Đây là bước đầu quan trọng giúp bạn hiểu được cá tính của bé. Sự thông hiểu này mở ra một cánh cửa cho bạn thấy rõ tính cách của con mình sau này.

Mỗi bé đòi hỏi mỗi cách dỗ dành khác nhau và cũng phản ứng khác nhau khi đói hoặc cảm thấy khó chịu. Mỗi bé phản ứng lại sự thay đổi nhiệt độ một cách khác nhau, và cách từng bé đối xử và tương tác với người săn sóc mình cũng khác nhau. Bạn không nên so sánh tính cách của con mình với những đứa trẻ khác. Tốt hơn, chúng ta nên quan sát, lắng nghe phong cách riêng biệt của con mình.

Có thể theo dõi cá tính này ngay từ những tuần lễ đầu tiên sau khi bé chào đời. Bé nhu mì, trầm tĩnh hay sôi nổi hoạt bát? Trước sự kiện mới, ví dụ như lần đầu tiên được tắm, bé có nhút nhát không? Hoặc bé có thích thú trước sự kiện mới mẻ đó? Càng lưu ý những dấu hiệu này của bé, bạn sẽ biết rõ các ứng xử thích hợp với cá tính riêng của bé. Càng chăm chú lắng nghe, bạn sẽ càng đoán trước được nhiều cách ứng xử của bé trong những tháng ngày sắp tới và trong tương lai sau này.

Muốn biết thêm chi tiết, hãy làm trắc nghiệm cho con bạn.

Tìm hiểu tâm lý trẻ em

Tâm lý học là một khoa học tìm hiểu về ý thức con người để biết mình biết người, biết ứng xử cho hợp tình hợp lý, biết sống một cách hài hòa và sung mãn, để trưởng thành tốt đẹp, tương ứng với từng lứa tuổi, và tránh được những thất bại trên đường đời.

Đó là một khoa học về con người với những suy tư và hành động, cảm nhận và tương tác, bên trong và bên ngoài, chiều sâu và chiều rộng. Tất cả đều được quan sát, mô tả và giải thích, đối chiếu với thực tế kinh nghiệm chung của xã hội, của nhân loại.

Từ lâu, trên thế giới, khoa Tâm lý học đã phát triển, củng cố và đem lại nhiều kết quả to lớn cho hầu như tất cả các ngành khoa học xã hội và tự nhiên của nhân loại. Tâm lý học được định nghĩa nhiều cách để chúng ta có thể thấu đáo được hết mọi khía cạnh như trên.

Như thế, tâm lý chính là cuộc sống con người với muôn hình muôn dạng, đầy bí nhiệm, rất khó khám phá và không bao giờ có thể hiểu cho trọn vẹn, bởi đối tượng của nó là con người, luôn chuyển biến, lớn lên và triển nở về thân xác lẫn tinh thần.

Tìm hiểu tâm lý trẻ em:

Trong chừng mực của vấn đề giáo dục thanh thiếu niên và thiếu nhi, các nhà sư phạm và giáo dục cũng sẽ không thể nào bỏ qua, không tìm hiểu khoa Tâm lý học đặc biệt đối với từng lứa tuổi các em.

Chúng ta sẽ lần lượt nghiên cứu dựa vào những thành quả quý giá, tích lũy từ bao thời, của bao người cũng như chính các nét đặc thù truyền thống của dân tộc Việt Nam chúng ta nữa.

Ngoài ra, mỗi người chúng ta cũng nên đối chiếu lại với chính kinh nghiệm thời thơ ấu và niên thiếu của mình, những gì mình đã bị gánh chịu thiệt thòi, cũng như những gì mình đã may mắn được đón nhận.

Xin hãy luôn nhớ: bản thân mỗi người chúng ta đều từng là một đứa trẻ nhỏ. Vậy, xin đừng biến các trẻ nhỏ hôm nay thành "những ông cụ non", các "bà thánh nhỏ", nghĩa là bắt các em phải rập khuôn về tâm lý và luân lý theo kiểu người lớn, một điều mà ngày xưa chính chúng ta đã bực bội khó chịu và âm thầm đề kháng mỗi khi bị áp đặt!

Bạn có thể lần lượt tìm hiểu tâm lý các em ở từng độ tuổi thể lý.

Tâm lý lứa tuổi ấu nhi (1 – 3 tuổi)

Trong thực tế, ở độ tuổi này, các em vẫn còn hoàn toàn thuộc vào vòng tay chăm sóc và giáo dục của bố mẹ và anh chị trong gia đình các em. Thế nhưng, nếu con bạn đã qua tuổi này mà đến bây giờ bạn mới quan tâm thì vẫn cần nghiên cứu thấu đáo giai đoạn này để có thể hiểu được các diễn biến tâm lý nơi cháu bé. Nơi mỗi một con người luôn có sự phát triển liên tục từ độ tuổi này sang độ tuổi khác, cái trước làm tiền đề cho cái sau kế thừa.

Với lứa tuổi ấu nhi: Các nhà chuyên môn gọi giai đoạn tâm lý này là Première Enfance, bởi từ đây, đứa bé bắt đầu "thôi nôi", lẫm chẫm tập đi những bước đầu đời, đưa tay sờ nắm bất cứ vật gì nằm trong tầm tay, dõi mắt khám phá những khung cảnh tương đối xa hơn và hoàn toàn mới lạ, phạm vi tương quan tiếp xúc với người khác cũng rộng hơn chứ không chỉ dừng lại nơi vòng tay người mẹ. Do vậy, cần chuẩn bị cho bé một không gian và môi trường an toàn, khoáng đãng, không ô nhiễm về tiếng động và khí thở, có nhiều đồ vật tròn trĩnh, dễ thương, nhiều màu sắc hài hòa mà hấp dẫn.

Ngoài ra, bầu khí tương quan chung quanh phải nhất thiết là sự trìu mến, yêu thương, hạnh phúc. Giấc ngủ của các em có thể được nâng niu bằng âm nhạc, nhất là những điệu ru hời dân gian Việt Nam và nhạc cổ điển êm dịu của Tây phương…

Tóm lại, đây là thời kỳ của những giác động (sensori motrice) mở ra cho các em những tiếp xúc vật chất và những tương quan nhân vị, chủ yếu dựa vào ngũ giác (nhìn, nghe, ngửi, nếm, sờ) vượt trội hơn hẳn giai đoạn bé còn nằm trong nôi hoặc được bồng ẵm trên tay của người lớn.

Cũng cần phải nhìn nhận rằng: điều gì đã là khởi đầu thì tất yếu sẽ là nền tảng hết sức quan trọng cho tương lai. Ngay trước lứa tuổi ấu nhi này, các nhà chuyên môn đang mở ra một giai đoạn ngược về thời kỳ đứa bé còn nằm trong bụng mẹ để khởi sự việc giáo dục một cách gián tiếp bằng khoa Thai Giáo.

Tâm lý lứa tuổi nhi đồng (3 – 7 tuổi)

Bước vào giai đoạn này, các nhà chuyên môn gọi là giai đoạn Deuxième Enfance, bởi các em có thể đã được gửi vào nhà trẻ, vườn trẻ và sau đó bắt đầu vào các lớp mẫu giáo: mầm, chồi, lá.

Tại các nước tiên tiến, phong trào Hướng Đạo mới đây đã thêm ngành Nhi, đặt trước các ngành Ấu, Thiếu, Kha, Tráng vốn đã có từ lâu. Riêng ở Việt Nam, việc thử nghiệm ngành Nhi cũng đã được khởi sự.

Việc sớm đưa các em đến trường, cho sinh hoạt tập thể…, gạt ra ngoài lý do không đáng khuyến khích là bố mẹ các em chỉ muốn đùn cho xã hội phải lo thay để mình còn rảnh tay làm ăn và giải trí, thì phương cách này có những giá trị tích cực. Đây là dịp để các em được mở rộng tiếp xúc nhiều hơn nữa với thế giới chung quanh muôn màu muôn vẻ, đồng thời các em được các cô bảo mẫu, các thầy cô giáo mẫu giáo có lương tâm tập tành cho các em một số những đức tính, những thói quen, tập quán tốt.

Thế nhưng, ngoài thời gian đi nhà trẻ hoặc mẫu giáo, thì không gian, thời gian và bầu khí sống chính yếu của các em vẫn là gia đình. Đây là thời kỳ các em phải trải qua một cơn khủng hoảng tâm lý tương đối nhẹ nhàng để tự củng cố cái Tôi (le Moi) của mình.

-Các em bắt đầu ý thức được rằng mình có thể cưỡng chống lại tất cả những gì xem ra người lớn muốn áp đặt lên tự do của mình. Sau một đôi lần thành công, các em sẽ tìm cách tận dụng khả năng này, sao cho có lợi nhất cho bản thân, không cần quan tâm rằng điều đó có lợi hay có hại cho mình và cho người khác.

-Trí khôn của các em chuyển dần từ chỗ tiền quan niệm (précon-ceptuelle) còn khá mơ hồ, sang thế trực giác (intituive) một cách cụ thể.

-Cũng trong giai đoạn này, các em thường tự tìm hiểu hoặc đặt ra cho người lớn những câu hỏi "tại sao" có chủ ý vụ lợi (utilitaire) và có chủ đích (finaliste) rằng điều đó, cái đó "để làm gì vậy"

-Do vậy, người lớn cần kiên nhẫn để trả lời các câu hỏi loại này, đồng thời hướng các em đến những khái niệm bớt vị kỷ vụ lợi cho bản thân. Cũng đừng nên trình bày vấn đề quá sâu xa phức tạp khiến các em đâm ra lúng túng, nản chí hoặc bị ngộ nhận tai hại về lâu về dài.

Đối với lứa tuổi này, những chuyến đi dạo công viên, nghỉ mát giữa thiên nhiên bao la trong lành là những dịp giúp các em mở rộng tâm tình và óc tò mò đến những khái niệm tốt lành, đẹp đẽ, dễthương. Âm nhạc cổ điển hoặc hòa tấu cũng giúp một phần quan trọng để giúp các em hình thành sự nhân ái dịu dàng.

Về mặt sinh hoạt, các em bắt chước người lớn rất nhanh, cộng thêm trí tưởng tượng đang hình thành khá phong phú để tự bày ra các trò chơi như: xây nhà, nấu bếp, dọn hàng, ru búp bê, và có thể cứ thế mà chơi một mình rất lâu, ngày này qua ngày kia không biết chán…

Về mặt tôn giáo, các câu truyện cổ tích giữ một vai trò quan trọng. Các tính cách nhân ái, thật thà, hiếu thảo nơi các nhân vật trạc tuổi các em sẽ đặc biệt được ghi sâu trong tiềm thức, dần dần mở ra cho tính cách tôn giáo hướng thượng nếu người lớn biết giúp đỡ các em.

Tâm lý lứa tuổi thiếu nhi (7 – 11 tuổi)

Thiếu nhi là giai đoạn mà các nhà chuyên môn gọi là Troisième Enfance, lứa tuổi bắt đầu theo học Tiểu học, hoặc còn gọi là Phổ thông cơ sở cấp 1. Đây cũng là lứa tuổi mà những ai thật sự muốn dấn thân trở thành người cộng tác mật thiết với gia đình các em để chăm lo việc giáo dục cho các em, nhất là cha mẹ và các thầy cô giáo, rất cần quan tâm tìm hiểu.

Do vậy, chúng ta sẽ xem xét vấn đề chi tiết và sâu xa hơn với từng đặc điểm của lứa tuổi này:

1. Các em mang đậm mặc cảm Edipe:

Tự bẩm sinh, các em đã mang mặc cảm Edipe ( le complexe d'Edipe ). Thần thoại Hy-lạp kể rằng: Edipe, do cuộc đời oan nghiệt đưa đẩy, đã ngộ sát cha mình là Laios để lên ngôi vua và cưới luôn mẹ là Jocaste làm hoàng hậu… Các nhà Tâm lý học mượn điển tích này để diễn tả hiện tượng tâm lý bẩm sinh phổ biến nơi lứa tuổi thiếu nhi.

Các em luôn tìm sự gần gũi, yêu thương, chiều chuộng của người lớn khác phái: bé gái gần bố mà xa mẹ, còn bé trai lại gần mẹ xa bố. Đây không phải là một tội lỗi ghê gớm đáng lên án và nghiêm phạt như cách nghĩ thiển cận của một số người chủ trương đạo đức quá khắt khe cổ hủ.

Cần phải biết khéo hướng dẫn để giúp các em từ từ nhận ra sự cần thiết phải có đủ các tính cách giáo dục qua cả bố lẫn mẹ, anh và chị trong gia đình, cả thầy lẫn cô ở trường, ở lớp. Sau này, khi bước vào tuổi dậy thì, các em sẽ dần dần chuyển hóa sang thế quân bình về phái tính.

Nếu người lớn quá khắc nghiệt hoặc lơi lỏng thiếu quan tâm, có thể sẽ gây ra nơi các em những ấn tượng lệch lạc, di hại suốt đời các em về mặt nhân cách tâm lý và ứng xử. Ngược lại, cần bắc một nhịp cầu hết sức tế nhị để gặp gỡ chính tâm hồn bé bỏng non nớt của các em, biết mở chuyện hỏi han các em bằng ngôn ngữ và cung cách của chính các em. Khi đó, các em mới dễ bộc lộ một cách hồn nhiên những tâm sự, những “bí mật” có khi rất ngô nghê của các em, mà không hề e dè, giấu giếm, sợ người lớn la rầy, kết tội hoặc chế giễu.

Ở điểm này, các em cần có người yêu thương, chăm sóc, ân cần tận tụy và tinh tế nhạy cảm, nắm bắt cho được mọi biểu hiện tích cực lẫn tiêu cực nơi các em.

2. Các em tin tưởng người lớn tuyệt đối:

Các em đã dần dần không còn muốn loanh quanh luẩn quẩn ở xó nhà góc bếp, nhưng bắt đầu thích làm quen nhiều bạn nhỏ và nhiều người lớn khác. Vì vậy, nếu các em nhận ra nơi các người lớn như cô chú, thầy cô giáo, anh chị… một sự bảo bọc chở che, nhất là sự quan tâm, cảm thông thật sự, các em sẽ dần dần quấn quít, tin cậy đến mức tuyệt đối.

Hãy tránh đừng bao giờ đùa chơi với các em bằng cách xí gạt để các em mắc lừa cho vui. Cũng đừng bao giờ tạo cho các em cảm tưởng bị người lớn áp đặt, ăn hiếp, lấn lướt, sai bảo vặt và khống chế các em bằng luật lệ mà chính người lớn chưa chắc đã tuân thủ đàng hoàng.

Do vậy, thông qua những hoạt động về giáo dục, làm việc, sinh hoạt vui chơi, người lớn cần biết tạo ra cơ hội để gần gũi các em, xóa bỏ mọi ngăn cách về tuổi tác và tâm lý, hòa mình trở nên đơn sơ như trẻ nhỏ, biết cách gợi ý tổ chức cùng chơi, cùng làm với các em, từ đó mới có dịp để giúp đỡ, dạy dỗ các em một cách đầy đủ và kịp thời. Bên cạnh đó, cũng cần kích thích cho các em luôn háo hức chịu làm quen thêm với nhiều bạn trai bạn gái mới đồng trang lứa ở trường lớp và khu xóm.

Ở điểm này, người sống với các em phải là một quản trò đa năng, biết biến báo, lôi cuốn, trang bị nhiều kỹ năng thành thạo, thu

hút được đám đông các em, đồng thời lại có vốn liếng kinh nghiệm về tâm lý để có thể tiếp cận mà lắng nghe và đối thoại với từng em.

3. Các em ôm ấm nhiều giấc mơ:

Các em rất giàu trí tưởng tượng, nhiều khi quá tin vào những điều huyền hoặc, những truyện cổ tích thần tiên, những truyện thần thoại dân gian được kể trong các lớp học hoặc trước khi đi ngủ buổi tối. Từ đó các em tự thêu dệt những mơ mộng rất dễ thương đến bất ngờ.

Sau này, lớn hơn một chút, tính thần thoại chuyển dần sang khía cạnh thần tượng hóa một cách đơn giản. Khi các em được tiếp xúc thân tình với một người lớn nào đó có nhân cách cao thượng, các em sẽ nhanh chóng hình thành các ước mơ sẽ có được nhân cách ấy (ví dụ: “Lớn lên em sẽ làm cô giáo như cô…”; “Mai mốt con sẽ đi tu như cha…”; “Em sẽ là một Ronaldo của Việt Nam…” ).

Do đó, nếu người lớn biết khéo nương theo trí tưởng tượng và những mơ mộng hồn nhiên trong sáng của các em, có thể hướng dẫn các em dần dần gạn lọc đi những nét viễn vông huyền hoặc để chuyển những giá trị tốt đẹp hiện thực nơi nhân cách các em.

Bước đầu thấu hiểu được những nhu cầu khát vọng ngây thơ của các em rồi, vẫn chưa đủ, bởi tính khí các em luôn bị đột biến, thay đổi hoặc bị tổn thương. Do vậy, ngoài việc hòa mình cùng chơi, cùng trò chuyện với các em, người lớn còn cần khéo léo tạo sức thu hút lâu dài bền bỉ, bằng cách lồng các hoạt động tập thể vào các trò chơi (học và làm mà là chơi, chơi mà lại là học và làm một cách hữu ích ).

Đồng thời, cũng đừng quên tiếp xúc riêng từng em, giúp các em tập nỗ lực nho nhỏ để vươn lên trong từng khát vọng, từng ước mơ hồn nhiên của chính mình, mỗi ngày một chút theo phương pháp giáo dục tiệm tiến.

Ở điểm này, người sống với các em phải là một người bạn trẻ trung, tâm huyết, đáng tin cậy trong mọi mặt sinh hoạt vui nhộn cũng như tâm linh sâu lắng của các em. TRỞ VỀ

4. Các em rất đa cảm, dễ xúc động:

Tâm hồn các em còn hết sức trong sáng hồn nhiên như trang giấy còn mới tinh. Ngay cả trường hợp một số em phải chịu những di chứng do sự đổ vỡ trong gia đình, thì chắc chắn tâm hồn các em vẫn luôn luôn đa cảm, rất dễ bị xúc động.

Do đó, bất cứ hành động thô bạo nào đối với chính bản thân các em, đối với các em khác, đối với súc vật và đối với thiên nhiên đều gây tổn thương nơi các em, để lại trong tâm trí các em vết sẹo không bao giờ phai nhạt. Cần tránh cho các em phải đối mặt với những nghịch cảnh và bất hạnh, những thực tế quá phũ phàng, những hình ảnh dã man bạo lực trên sách báo, truyền hình, những biến cố quá gay cấn ngoài đường phố, trong gia đình, nơi trường học.

Riêng với các câu truyện kể, cần nhớ rằng: một nội dung quá bi lụy thương tâm có thể gợi ra nơi các em lòng trắc ẩn nhân ái, nhưng cũng có thể âm thầm hình thành trong tiềm thức và vô thức của các em tính hiếu chiến, hiếu sát, thích trả đũa, nhẫn tâm, hoặc ngược lại, sự mủi lòng ủy mị, mau nước mắt vì quá sức đa sầu đa cảm. Mặt khác, bên cạnh sự đa cảm, các em vẫn còn thiên nhiều về giác quan, thích sờ tận tay nhìn tận mắt, nên các em rất vui thích khi được thưởng cụ thể bằng vật chất hơn là khen ngợi tuyên dương suông suông vậy thôi. Các em rất hãnh diện thấm thía khi được người lớn khéo léo góp ý khích lệ hơn là phê bình chê trách hay nổi cáu lên quát tháo om sòm.

Chúng ta thấy, nhà trường đã từng áp dụng những cách khen thưởng khá cụ thể như các bông hoa điểm 10 cho từng môn học, sách truyện làm phần thưởng cuối năm. Bản thân chúng ta khi còn bé, hẳn ai cũng đã từng ao ước hoặc hãnh diện khi thấy tên mình được ghi trên Bảng Danh Dự treo tại một nơi trang trọng và dễ thấy ở trường. Còn Sổ Học Bạ hoặc Sổ Liên Lạc thì không ai muốn cha mẹ mình lại phải đọc thấy những giòng chữ thầy cô chủ nhiệm phê xấu và yếu kém. Do vậy, đây là những cách khen thưởng có vẻ vật chất nhưng lại hàm ý về chiều sâu tinh thần nhiều lắm…

Ở lứa tuổi này, người sống với các em phải là một “bề trên” hiểu theo nghĩa rộng nhất, nghiêm minh mà quảng đại, công bình mà bao dung, vẫn luôn đòi hỏi cao mà lại biết khích lệ nâng đỡ.

5. Các em rất hiếu động:

Năng lực ở độ tuổi đang tăng trưởng nơi các em luôn dồi dào. Bên cạnh đó, các em cũng đang trải qua một cơn khủng hoảng về trí tuệ, còn gọi là khủng hoảng về ý thức cử động ( idée motrice ).

Về mặt sinh hoạt thể lý, các em, kể cả các bé gái, cần phải luôn tay luôn chân, chạy nhảy, leo trèo, nô đùa và hò hét thỏa thích, hoặc im lặng ngồi táy máy, hì hục nghịch phá một trò nào đó, hay làm một việc gì đó vừa sức mình. Riêng bên nam, các em rất thích các trò chơi đối kháng, mang tính giao chiến và đua tranh giữa hai phe (ví dụ: kéo co, cướp cờ, đánh trận giả…). Các em sẵn sàng chơi hăng say hết mình, bởi đối với các em, chuyện thắng thua rất là quan trọng, nó nhằm mục đích tự khẳng định cá tính cho dù các em chưa đủ lý luận cao xa gì lắm về bản thân. Với các em nữ, vấn đề cũng tương tự như khi các em đặc biệt thích các trò chơi tuy nhẹ nhàng hơn con trai, nhưng cũng là chuyện luân phiên thi đua giành phần thắng cho mình (ví dụ: nhảy cò cò, đánh chuyền, nhảy lèo, chơi ô ăn quan…).

Trong thực tế, người lớn đang bận việc, rất ghét sự ồn ào náo động, lại cho rằng các em đang chơi những trò quá hiếu động, có hại về sức vóc lẫn tâm lý, nên thường la rầy ngăn cấm các em. Người lớn không ngờ đã đẩy các em sớm rơi vào tình trạng dồn nén, có thể tạo ra những tình cảm rối loạn, rất có hại về lâu về dài.

Về sinh hoạt học tập, các em cũng rất dễ hào hứng để cho cuốn theo các ý tưởng, các kiến thức lý thú mới lạ, để không ngừng đặt ra các câu hỏi tò mò thắc mắc. Một khi nơi các em lý trí bắt đầu hoạt động âm thầm, các ý tưởng như thế dần dần sáng tỏ ra, cho dù các em chưa thể lý luận suy diễn theo dạng đặt vấn đề “vì vậy”, “cho nên”, “do đó” như người lớn… Nhưng mặt khác, các em đã không còn thỏa mãn với dạng câu hỏi “tại sao?” mà đã chuyển dần sang câu hỏi khó hơn nhiều: “làm thế nào ?” tức là có khuynh hướng khách quan hơn, sâu xa hơn.

Dù vậy, các em chưa thể tập trung tư tưởng lâu để kịp phân tích vấn đề và quan sát một cách kiên nhẫn, các em cũng chưa thể tự mình biết cách học hỏi sao cho đúng mức nếu không được người lớn hướng dẫn dưới dạng “học mà chơi” đầy hấp dẫn.

Ở điểm này, người sống với các em phải là một thầy giáo, một cô giáo vừa có kiến thức quảng bác, lại vừa có tâm hồn sâu sắc để truyền đạt tri thức, gợi mở sáng kiến và nhất là vun đắp cho các em những tâm tình nhân ái vị tha, vui tươi và dễ thương, đúng với độ tuổi các em.

6. Các em có thể trung tín đến cùng:

Khi gặp một hoàn cảnh đặc biệt hoặc trong một trường hợp bất ngờ, nếu các em được người lớn tin cậy trao phó một trách nhiệm quan trọng nào đó, với lời giải thích kỹ lưỡng và căn dặn chi tiết, các em sẽ hết sức ý thức về công việc, cảm thấy vinh dự và hãnh diện để cố gắng chu toàn hơn cả mong đợi của người lớn. Ấn tượng sâu sắc này sẽ theo các em suốt cuộc đời, hình thành một nhân cách khó gì có thể làm biến dạng.

Hiểu được điều này, chúng ta không lấy làm ngạc nhiên khi thấy các phong trào giáo dục đứng đắn trên thế giới đều có những nghi thức tập tục rất long trọng như đội mũ, trao cờ, tuyên hứa thiếu nhi, thắt khăn quàng, gắn sao…

Tại trường học, có nơi, nếu biết huấn luyện tinh thần và kỹ thuật tới nơi tới chốn, người lớn có thể tin tưởng giao phó cho các em ở các lớp tiểu học đảm nhận chuẩn bị âm thanh, xếp đội hình danh dự, kéo cờ, bắt nhịp và đồng ca bài quốc ca v.v… mà không sợ gặp sự cố trục trặc, bởi các em ý thức khá chững chạc về tính cách quan trọng và trang nghiêm của công việc cùng với niềm hãnh diện được đại diện cho toàn trường.

Như vậy, ở điểm này, người sống với các em phải là một Người Lãnh Đạo (leader) đúng nghĩa, biết cách huấn luyện, chỉ dẫn cho các em thành thạo, tháo vát trong các việc nhỏ, vừa tầm hiểu, vừa sức làm của các em mà lại có tầm quan trọng không thua gì việc của người lớn, sau đó, biết mạnh dạn tin tưởng trao phó công việc đó để các em tự chơi, tự làm, tự giải quyết trong khả năng của các em…

Tâm lý trẻ khi cha mẹ ly hôn

Cha mẹ bất hoà luôn luôn ảnh hưởng đến sự phát triển của đứa trẻ về mặt tâm lý. Sự bất hoà của cha mẹ kéo theo nhiều hư hại nơi bản thân đứa trẻ. Những cảnh cãi vã nhau, những câu chì chiết, những câu chửi hay những lần đánh nhau trước mặt trẻ lúc nào cũng có hại chứ không được một lợi lộc nào.

Sự bùng nổ bất hoà trong gia đình là một đề tài của sự lo âu đối với đứa trẻ: không biết người ta còn lo cho mình nữa không? Ai sẽ là người đảm trách việc này? Đứa trẻ tự cảm thấy bị đẩy đưa trong một không khí bất an nơi mà người ta coi chúng như là một vật bung xung để tranh dành tình cảm và quyền lợi tài chính để có được một số quyền hạn thăm viếng hay trợ cấp để nuôi chúng. Cha mẹ hiềm khích nhau trong quan điểm giáo dục con mình, người này phê bình quan điểm người kia, rồi phủ lên trẻ những phương pháp giáo dục riêng của mình; hay trái lại một người đóng vai làm người tốt trong sự nhượng bộ để cho đứa trẻ có cảm giác rằng nó đã bị người đó bỏ rơi nó.

Sự thích nghi với một hoàn cảnh mới là một điều mà đứa trẻ phải được thuyết phục. Tình anh em phải bị chia xẻ, chọn lựa một trong hai người cha hoặc mẹ, thường là người không rời xa gia đình. Nhưng đôi khi chính người vắng mặt là người được người ta lý tưởng hoá nhiều nhất.

Trong tất cả các trường hợp, cha mẹ phải giải thích rõ ràng cho trẻ biết hoàn cảnh sắp đến với gia đình, không nên im lặng theo điều mình tự nhủ "rồi đứa trẻ sẽ nhận ra". Họ cần phải nói chuyện, trấn an, giải thích cho trẻ là sẽ chẳng bỏ rơi chúng, tương lai của chúng luôn được đảm bảo và định rõ chúng sẽ sống với ai. Sau cùng chúng phải được bảo đảm rằng chúng không có một chút trách nhiệm nào trong việc ly hôn của cha mẹ. Những gì tự nhiên đối với cha mẹ là không tự nhiên đối với đứa trẻ, cũng như nhiều sự bất đồng của cha mẹ có khởi điểm là những vấn đề giáo dục.

Những cuộc nghiên cứu về các vấn đề có liên quan đến trẻ em trong gia đình xảy ra tình trạng ly hôn đã đuợc ghi nhận rằng các khó khăn về tâm lý của chúng tự nó dịu đi trong thời hạn một vài năm sau việc ly hôn. Đây là một tình cảm không được an toàn hay bị bỏ rơi, một mối lo sợ hay một mặc cảm tội lỗi. Đứa trẻ tự kết tội mình có phần nào trách nhiệm về sự chia ly của cha mẹ. Sự buồn bã, sự suy nhược, sự cách ly, sự mất ngủ, những cơn ác mộng và những nỗi sợ hãi ám ảnh ban đêm, sợ bóng tối… đều có khả năng chế ngự đời sống tinh thần đứa trẻ. Kết quả học tập cũng có phần sút giảm. Các xáo trộn của tính tình cũng được ghi nhận như sự mất quân bình, sự xung đột, những cơn giận. Đôi khi đứa trẻ chuyển sự thô bạo trong gia đình sang những quan hệ xã hội, mà một số cuộc nghiên cứu đã thiết lập mối quan hệ giữa sự bất hoà của cha mẹ và thái độ không thích nghi với xã hội của những đứa con.

Trong những trường hợp khác, chúng chọn thái độ của một người lớn trưởng thành sớm: chúng đảm nhận nhưng không biết chơi với những người cùng thời với chúng. Cảm giác trưởng thành sớm so với tuổi thơ ấu có thể là lý do xung đột ở tuổi vị thành niên vì đứa trẻ vượt quá giai đoạn và đã đạt được một sự tự chủ lớn, trừ phương diện tài chính.

Thú nuôi

Nuôi thú vật trong nhà có một vai trò quan trọng trong sự phát triển của trẻ, thú nuôi là một phần của môi trường và có một chức năng gây sự chú ý nơi trẻ, cho đến lúc đứa trẻ được 7 tuổi. Trẻ con rất mê những con thú nhỏ như ốc sên, con ruồi hay con cánh cam mà chúng trông thấy và sẽ cố gắng bắt cho bằng được. Sau đó trẻ bị chinh phục bởi những con thú lớn hơn và sẽ rất vui mừng khi được cha mẹ cho đi chơi sở thú, hay được nghe những câu chuyện về các loài thú hoang dã trong thiên nhiên, nơi rừng rậm hay chốn biển cả mênh mông.

Thú nuôi trong nhà cũng có một tầm quan trọng nhất định cho những đứa trẻ, nhưng có thể thú nuôi phải chịu đựng những cách cư cử thô bạo độc đoán hoặc có diễm phúc được những đứa trẻ cư xử một cách dịu hiền và thân ái. Thú nuôi cũng như thú nhồi bông là một nguồn vui vô tận trong những trò chơi của đứa trẻ. Trẻ âu yếm nép mình gối đầu lên con gấu bông ngủ một cách ngon lành, sưởi ấm hay tâm sự với nó cũng là coi nó như một người thân. Nhưng trái lại, trẻ cũng trừng phạt hay đối xử thô bạo với nó khi trẻ tự cho mình quyền hạn của người cha hay người mẹ. Đứa trẻ như trút hết những căng thẳng của mình, như trút hết cơn giận cho những xúc phạm phải chịu đựng. Đối với một số tác giả, trong những hình vẽ của mình đứa trẻ trình bày chủ yếu những con thú, điều này là một sự bộc lộ việc tìm kiếm một tình cảm mà đứa trẻ đó bị thiếu thốn

Thú vật hướng trẻ đến những thực tế của cuộc sống. Qua các con vật mà trẻ có được những thông tin trong nhiều lãnh vực khác nhau, có liên quan đến tình dục (sự truyền giống của các con chó ngoài đường), sự sinh sản (ổ mèo mới đẻ), bệnh tật (bị ghẻ, bị ốm lù đù), cái chết (con chuột bị con mèo giết và ăn thịt, con chim non rơi xuống đường và bị xe cán chết). Cho đến 6 tuổi, đứa trẻ vẫn tin rằng các con thú đều có một linh hồn ngự trị và nó gán cho con vật dáng dấp một con người. Đứa trẻ cử hành nghi thức chôn cất một con thú nuôi bị chết. Bọn trẻ nhận thấy rằng nơi những con thú có một số thái độ có thể so sánh được với con người (con gà con chạy le te theo mẹ nó, con mèo ngồi rửa mặt, những con chó nhỏ đùa giỡn với nhau…), một số chức năng rất phổ biến (ăn, uống, ngủ, tiêu tiểu…) và một số thái độ rất đáng trách (con chó dữ dằn, con ngựa đá nguy hiểm).

Con vật cho đứa trẻ có cảm giác của những nỗi ước mong: một bé gái mong muốn có đứa em sẽ thích cho con mèo bú bình sữa, cũng như trẻ đã làm như thế với con búp bê.

Con vật hiện diện thường xuyên trong giấc mơ, đồ chơi hay trong quyển sách của trẻ, cho phép trẻ trút lên những thứ này các tình cảm, sự lo âu hay những nhận định: Jerry rất thông minh, mặc dù luôn bị mèo Tom to lớn săn đuổi nhưng nó lại không ngừng khiêu khích con mèo, Milou là một chú cún thám hiểm đầy tò mò không ngừng bị chàng phóng viên Tintin cảnh giới; con sói của cô bé Quàng khăn đỏ rất lém lỉnh nhưng không kém phần đáng ghét, ba chú heo con đối đầu với con chó sói làm rõ nét sự đoàn kết giữa các anh em chống lại sự nguy hiểm… đó là nhận định của các học thuyết tâm lý về các mối quan hệ của con người – thú vật theo bình diện tâm lý.

Chứng suy nhược

Sự suy nhược của những đứa trẻ thường rất khó nhận ra. Tại sao chỉ những người lớn mới có sự sáng suốt nhận ra rằng mình sắp "quỵ" vì mệt mỏi? Những đứa trẻ cũng suy yếu chứ! Sự suy nhược của trẻ không bộc lộ như của người lớn nên các bậc cha mẹ khó có thể nhận ra được. Những đứa trẻ suy nhược không quan tâm đến sự động viên hay những trò chơi được đề nghị cho mình. Chúng có cái nhìn vô hồn, từ chối vui đùa, cười nói. Việc đạt được tư thế ngồi, tư thế đứng, cũng như việc nói được bị đình trệ lại chậm hơn những đứa trẻ bình thường.

Có tác giả đã diễn tả một tình trạng suy nhược của trẻ và gọi là"suy nhược nương tựa". Đứa trẻ có nhu cầu để phát triển nơi nương tựa vào người mẹ hay người trực tiếp nuôi dưỡng mình thay thế cho mẹ. Sự suy nhược này có thể gây thương tổn cho những đứa trẻ phải sống xa mẹ trong lúc mới được 6 – 8 tháng tuổi. Gương mặt của chúng không biểu lộ cảm xúc nào, chúng nằm ngủ trong tư thế nằm sấp, đập đầu vào song giường hay bứt tóc mình. Người ta ghi nhận có một sự đình trệ về sự tăng trưởng chiều cao hay trọng lượng của chúng.

Trẻ có thể trở nên buồn bã từ vài tuần trước, khóc rưng rức, mệt mỏi, khép kín, biếng ăn, không có khả năng tìm được giấc ngủ hoặc lại ngủ triền miên, lo âu, than thở về những cơn đau đầu hay đau bụng. Chẳng có gì làm cho chúng vui thích, chúng cũng chẳng thèm vui đùa nữa. Năng lực của chúng có thể dần dần giảm: một số đứa bé không còn biết tự làm vệ sinh, dọn bàn ăn, chuẩn bị cặp sách của mình, có khi chúng từ chối đi học; những đứa khác còn có những biểu hiện đặc thù (không an tâm, lo lắng, giận dữ, thô bạo – hoặc ngược lại). Chúng có thể có những sinh hoạt tự kích thích dục tính của mình lập đi lập lại nhiều lần qua việc mày mò cơ quan sinh thực. Chúng có thể có những biểu hiện của những cơn tiêu chảy, hắc lào, chàm hay hen suyễn… là những xáo trộn làm cho tinh thần bị kích động nặng nề thêm. Kết quả học tập của chúng tất nhiên là tụt hậu và chúng thường than phiền là không thể làm gì được.

Sự suy nhược có thể liên quan với một sự thất vọng (thất bại trong học vấn hay thất vọng trong tình cảm), một vấn đề sức khoẻ, một sự thay đổi môi trường sống, thay đổi người chăm sóc, thay đổi trường lớp, sự ly hôn của cha mẹ, sự xa cách, sự suy nhược của người cha hay người mẹ… Đôi khi không có một lý do thật sự nào được nhận thấy. Đứa trẻ bị suy nhược, cũng giống như người lớn bỏ mặc, buông xuôi và hững hờ với tất cả những sự giúp đỡ làm cho tình trạng của chúng càng thêm trầm trọng. Việc trị liệu của chứng suy nhược rất cấp bách. Công việc điều trị tăng gấp đôi với liệu pháp tâm lý bù trừ với cách điều trị bằng dược phẩm.

Các giai đoạn phát triển sinh lý của trẻ

Những dấu hiệu cảnh báo trẻ chậm phát triển

Trẻ em thường phát triển nhiều mức độ khác nhau, nhưng hầu hết đều phát triển theo một biểu đồ thời gian chung nhất. Nếu trong vòng vài tuần một lần trẻ mà không gặp được cái mốc nào, thì nên tham vấn các bác sĩ để hiểu rõ hơn về vấn đề đó. Có thể không có vấn đề gì – ngoại trừ một vài trường hợp cá biệt như trẻ không thể leo lên cầu thang được nhưng lại có thể làm tốt được những việc khác, thì thường không cần phải lo lắng gì cả. Tuy nhiên, nếu con bạn chậm phát triển, thì bạn phải phát hiện sớm để bắt đầu điều trị.

Nói chung, hãy tin tưởng vào bản năng của mình. Nếu có điều gì đó chưa nắm rõ về vận động của con mình thì phải tham vấn ý kiến bác sĩ. Bạn là người hiểu con mình rõ nhất. Dưới đây là các dấu hiệu cảnh báo có thể xảy ra của vấn đề này, bạn có thể sử dụng danh sách này để tiện theo dõi sự phát triển của con mình.

Trắc nghiệm: Bạn biết gì về sự phát triển của trẻ?

Mọi em bé mới sinh đều không có khả năng chống chọi với bất cứ điều gì. Đặt đâu nằm đấy. Nhưng nó vẫn lớn lên không ngừng!

Làm xong bài trắc nghiệm sau đây, bạn sẽ nhận ra con bạn đã, đang và sẽ đạt được những tiến bộ gì so với khả năng tiềm ẩn của cháu.

1. Tất cả trẻ em đều phát triển như nhau, quá trình này rất suông sẻ và sẽ tiếp tục trong tương lai.

A. Đúng

B. Sai

2. Điều quan trọng nhất bạn có thể làm để thúc đẩy sự phát triển trí óc của trẻ là gì?

A. Cho bé đi nhà trẻ hoặc mẫu giáo.

B. Cho cháu nghe, sờ, ngửi… để có kinh nghiệm về mọi giác quan của cháu.

C. Cho cháu xem nhiều sách, băng video và đĩa CD

Anh Đức Blog

Thứ Năm, 31 tháng 10, 2013

Cac giai doan phat trien cua tre.html

Tâm lý trẻ trước và sau khi sinh